नेपालमा साइकल : लाहुरेले भित्र्याए, पुष्कर शाहले संसारकाे साढे पाँच फन्को लगाए

नेपालमा साइकल : लाहुरेले भित्र्याए, पुष्कर शाहले संसारकाे साढे पाँच फन्को लगाए

A+ A A-

संयुक्त राष्ट्रसंघले ३ जूनलाई 'विश्व साइकल दिवस'का रूपमा मनाउने थालेकाे दुई वर्ष पुग्याे । सन् २०१८ मा विश्व साइकल दिवस घोषणा गरेसँगै विस्तारै याे दिवस मनाउन थालिएकाे हाे । मानव सभ्यताको सुरुवातको धेरै वर्षपछि साइकलको विकास भए पनि मानिसलाई यातायातको साधनको रूपमा साइकल धेरै सहयाेगी बनेकाे छ ।

प्रथम विश्वयुद्धका बेला सैनिकले साइकललाई प्रमुख सवारीसाधनको रूपमा प्रयोग गरेको फोटो हेर्न र इतिहास पढ्न पाइन्छ । नेपालमा साइकल कहिले भित्रियो, त्यसको ठ्याक्कै मिति र साल थाहा नभए पनि विश्वयुद्धमा सहभागी सैनिक वा मलाया, ब्रिटिस आदि विदेशी सेनाका जागिरेहरूले नै नेपालमा साइकल भित्र्याएको तथ्यलाई नकार्न सकिँदैन ।

नेपालमा पहिला-पहिला साइकल किनेर ल्याएपछि त्यसलाई सरकारी अड्डामा दर्ता गरेर लाइसेन्स लिनुपर्ने र प्रत्येक वर्ष कर बुझाउनुपर्ने नियम थियो । सुरुवाती चरणदेखि अहिलेसम्मको कुरा गर्ने हो भने साइकलको महत्त्व उत्ति नै छ । साइकलको महत्त्वलाई बढी बुझ्न नेदरल्यान्ड, डेनमार्कलगायतका युरोपेली मुलुकहरूलाई हेरियो भने अझ बढी छर्लङ्ग हुन सकिन्छ । जहाँका राष्ट्र प्रमुखदेखि लिएर आमनागरिकसम्मका लागि साइकल प्रमुख सवारीसाधनको रूपमा प्रयोग गर्ने गरिन्छ ।

नेपालमा पनि साइकल प्रयोग प्रशस्त हुने गरेको छ । विशेष गरी न्यून मध्यम वर्गीय परिवार र न्यून आर्थिक स्तरका आममानिसहरूको प्रमुख सवारीसाधन अहिले पनि साइकल नै हो । त्यसैले साइकललाई गरिबको साधन र गरिबीको सिम्बोलका रूपमा हेरिने गरेको र मानिसहरू अलि बढी सुविधामुखी बन्दै गएकाले पनि साइकल विस्तारै कम प्रयोग गरिँदै आएको छ ।

नेपालमा साइकलको प्रयोग बढी तराईको क्षेत्रमा हुने गरेको छ, तराईवासीमाझ लोकप्रिय सवारीसाधन साइकल ५० को दशकपछि भने प्रयोगमा अलिक कमी आउन थाल्यो । साइकलले साधारण आयस्रोत भएका र दैनिक ज्याला मजदुरी र काममा हिँड्नुपर्ने मानिसहरूलाई ठूलो गुण लगाएको छ, अहिले पनि ।

नेपालमा साइकल कहिले भित्रियो, त्यसको ठ्याक्कै मिति र साल थाहा नभए पनि विश्वयुद्धमा सहभागी सैनिक वा मलाया, ब्रिटिस आदि विदेशी सेनाका जागिरेहरूले नै नेपालमा साइकल भित्र्याएको तथ्यलाई नकार्न सकिँदैन ।

स्कुल/क्याम्पस पढ्ने विद्यार्थीलाई विद्यालय वा क्याम्पस जान होस् वा ग्रामीण महिलालाई आफ्नो काममा प्रयोग गर्न वा किसानलाई आफ्नो उत्पादनलाई गाउँमा वा शहरमा डुलाएर बेच्न होस् वा घरघरमा विभिन्न समानहरू पुर्‍याएर सानो तिनो व्यापार गरी जीवन निर्वाह गर्न, सबैका लागि साइकल वरदान सावित भएको छ ।

संसारभर साइकलप्रतिको आकर्षण र प्रयोग बढिरहँदा त्यो ट्रेन्डबाट नेपाल अछुतो रहने त कुरै भएन ।नेपालमा पनि पछिल्लो एक दशकयता फरक शैली र फरक कोणबाट साइक्लिङको कल्चर हुर्किंदै गए पनि पछिल्लो तीन/चार वर्षयता व्यापक रूपमा साइकल संस्कृति बढेको देख्न सकिन्छ ।

दोलखाका पुष्कर शाहले १० वर्ष लगाएर संसारका १५५ देश साइकलबाटै घुमिसकेपछि प्रकाशित पुस्तक संसारलाई साढे पाँच फन्कोले चर्चा बटुलेसँगै साइकलको चर्चा र क्रेज थपिँदै गयो । साइकलमा नेपालको मेची-महाकाली मात्रै होइन, अहिले नेपालका ७७ वटै जिल्लासमेत साइकलमा घुमेर झापाका तेजप्रसाद पराजुलीले रेकर्ड बनाएका छन् ।

साइकल स्वास्थ्यका लागि पनि महत्त्वपूर्ण छ । नियमित रूपमा साइकल आधा घन्टा मात्र चलाउने हो भने पनि यसले मानिसको स्वास्थ्यमा सकारात्मक प्रभाव पार्छ, मुटु, फोक्सो मात्र होइन, मानिसको शरीरका थुप्रै अङ्गहरूका लागि साइक्लिङ उपयुक्त ब्यायाम हो । साइकल वातावरणमैत्री साधन हाे, दैनिक जीवनका क्रियाकलापमा सवारीसाधनको रूपमा साइकलको प्रयोगलाई बढावा दिने हो भने यसले वातावरण प्रदूषण घटाउनेछ र हरित अभियानका लागि साइकल महत्त्वपूर्ण बन्नेछ ।

पछिल्लो समय सोख र स्वास्थ्यलाई जोडेर १८ वर्षदेखि ६०/७० वर्षसम्मका मानिसहरू साइक्लिङमा जोडिएका छन् । नेपालसहित विश्वका थुप्रै देशहरूमा साइकल क्लबहरू र अनेकन संस्थाहरू तथा नेटवर्क बनेका छन् । साइकलमा देश/विदेश घुम्नेहरूको संख्या पनि थुप्रै छ । यसरी साइकलले पर्यटनलाई समेत टेवा पुर्‍याएको छ ।

समग्रमा साइकल जीवन निर्वाह, शिक्षाको पहुँच, किसान र मजदुरको भरोसापूर्ण सवारी बनेकाे छ । त्यस्तै, महिला सशक्तिकरणको माध्यम बनेकाे छ भने स्वास्थ्य, वातावरण र पर्यटनको महत्त्वपूर्ण हिस्सा बनेको छ । नियमित रूपमा साइकलको प्रयोग गरौँ र स्वस्थ बनौँ ।

'विश्व साइकल दिवस'को शुभकामना ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, जेठ २०, २०७८ १४:२७