मरिरहन्छन् नागरिक, मोटाइरहन्छन् माफिया

A+ A A-

लिली ७ कक्षामा पढ्थी। उसको परिवारको खम्बा लिलीकी आमा थिइन् । लिलीका बुबा कामको खोजीमा भारत गएका थिए ।

मध्य तथा सुदूरपश्चिम नेपालका अधिकांश मानिसको रोजीरोटीको गन्तव्य भारत हो । लाग्छ, भारतले सीमा बन्द गर्‍यो भने यहाँका अधिकांश परिवारको रोजीरोटी खोसिन्छ । के दिएको छ र यो देशले ? श्रम गरेर खान पनि अरुकै आँगनमा पुग्नुपर्छ । नागरिकहरू केवल भोट दिनका लागि काम लाग्ने हुन् । केवल यत्तिका लागि जन्मिएका हुन । 'एसियाका ५८ देशमध्ये नेपाल तेस्रो अति विपन्न देश ।' संयुक्त राष्ट्रसंघले त्यसै भनेको कहाँ हो र ?

पश्चिम नेपालको तराई । हुस्सुले डम्मै भरिएको एक बिहान । लिलीको परिवारमा वज्रपात आइलाग्यो । लिलीकी आमा सुत्केरी हुन सकिनन् । आफन्तले रातभरि एम्बुलेन्सलाई पटकपटक फोन गरे । हारगुहार गरे । एम्बुलेन्सले पीडा सुनेन । राति १२ बजे आउन मानेन । गाउँ त हो, कसलाई मतलब छ र ?

रातभरि आधा शिशु धर्तीमा आधा आमाको पेटमै रह्यो । आमाको चिच्याहट र क्रन्दन जगत्‌ले चुपचाप सुनिरहयो । उनी लडेको एक धर्को धर्ती रगतले रातै भयो । बिहानीपख उनी पहेँलिँदै गइन् । सास रहँदासम्म न हो आस, बिहान ४ बजे फेरि आफन्तले फोन गरे । एम्बुलेन्स आएन ।

अस्पताल निकै टाढा थियो । धनी र ठूलाबडाको आदेशमा हुइँकिने एम्बुलेन्सले लिलीकी आमालाई सुनेन । प्रायः लिलीको गाउँलाई सुन्दैन । यो गाउँका मानिसहरूको आर्थिक तथा राजनीतिक हैसियत पनि राम्रो छैन । तर, चुनावको बेला चप्पल लगाएर नेताहरू भोट माग्न त्यो गाउँमा आउँछन् । भोट बटुलेको दिनदेखि उनीहरूको यहाँ थुक पनि पर्दैन ।

आफन्तहरूले गोरुगाडामा राखेर भए पनि अस्पताल पुर्‍याउने अठोट लिए । खड्गड् खड्गड खड्गड... । गोरु गाडा बिहानी हुस्सु चिर्दै अघि बढ्यो । गाढाको अस्पताल प्रस्थानसँगै मूर्च्छित लिलीकी आमाले पनि महाप्रस्थानको संकेत गरिन् । गाडा गुडेको त्यही ३० मिनेट हुँदो हो, लिलीकी आमाको शरीर चिसो भयो । उनका आँखाहरू सेतासेता भए । र, सधैँका लागि आकाशतिर फर्किए ।

लिलीको खम्बा हेर्दाहेर्दै ढल्यो । भाग्य चरक्क चर्कियो । एउटा युग खरानी भयो ।

प्रसव पीडा उनको मृत्युपछि बाँचेकाहरूमा सर्‍यो । मरेर जानेभन्दा मरेर बाँचिरहनेलाई जिन्दगी भयानक लाग्छ । पीडाको किला गहिरिँदै जान्छ । आखिर के रहेछ र मान्छेको चोला ? हेर्दाहेर्दै झ्याप्पै निभ्यो बत्ती । सुत्केरीको साथमा रहेका आमाहरूले मृतक आमाको पेटबाट आधा निस्केको शिशुलाई जीवितै निकाले । जन्मिदै आमा गुमाउने छोरी थिइन् उनी । 'कस्ती अभागी कठै !'

उनको भाग्य खोस्ने र उनको आमाको हत्यारा को हुन् ?

'आमा मरी, छोरी बाँची । कस्तो अलक्षिणी रै'छे कठै !,' मानिसहरू एकअर्काको कानमा फुक्न थाले ।

बाँचेकी शिशुले छिमेकी आन्टीको काखमा झण्डै तीन वर्षसम्म सास फेरी । जन्मिँदै अलक्षिणीको संज्ञा पाएकी उसलाई समाजले किन लगानी गर्थ्यो र ? तीन वर्ष पुग्दा नपुग्दै उसको पनि मृत्यु भयो ।

को थियो र उसलाई बचाउने भगवान् ? उसलाई जन्माउने भगवान् त बाँच्न सकिनन् । बचाउने कोही भएन । यहाँ भगवान् त हरेक दिन मरिरहेका छन् ।

शिशुको भगवान्‌को हत्यारा को हो ?

लिलीको पढ्दापढ्दैको पढाइ छुट्यो । बोल्दाबोल्दैकी आमा छुटिन् । काला पहाडबाट कालो र उजाड अनुहार बोकेर । आमाको मृत्यु भएको महिना दिनपछि उनका बुबा घर फर्किए ।

लिली बच्चै थिई । ऊ कुनै सेलिब्रेटी थिइन । उनका बुबाको कुनै नेतासँग पहुँच थिएन । आर्थिक अभावसँग संर्घष गरिरहेका लिलीका बुबाले श्रीमती गुमाए । गुमाउनुपर्दा आफ्नो रित्तो निधारलाई सरापे । भोको पेटले पहिला न्याय होइन, रोटी खोज्दो रहेछ ।

हत्याराहरू थिए । छन् । तर कसैले खोजेनन् । खोजी भएन । घटना भाइरल भएन । सामाजिक सञ्जालमा पोस्टिएन । सेलिब्रेटीहरूले शेयर गरेनन् । सामाजिक अभियन्ताले टुइट गरेनन् । लिलीको परिवारको पहुँच हुँदो हो त मृत्युले मूल्य पाउँथ्यो । तर पाएन । गुमनाम लिलीको एउटा तारा खस्यो । आधार भत्कियो ।

लिलीका बुबाले पापी पेट पाल्न छ महिना काला पहाड नै जानुपर्छ । उनी आफैँलाई भन्थे, 'रित्तो निधार लिएर आएपछि हजुर यस्तै हो । हाम्रा दिन त यसै जाने हुन् ।' काला पहाड़ जाने । भौतिक श्रम गरेर कमाउने । घर फर्किने । फेरि भासिने । उनको जिन्दगीको चक्का यसैगरी घुमिरह्यो । भोको पेटले सताएपछि केही महिनामा छोरी लिलीलाई साथमा लिएर उतै लागे । त्यसपछि उनी गाउँ फर्केको जानकारी छैन ।

खोइ त हत्यारा ?

एकैछिन ल । छोटो घटनासँगै भन्छु ।

०००

केही दिनअघि अर्थात् १२ जेठमा कमेडियन आदर्श मिश्राले बुबा गुमाए । उनका बुबा विनोद मिश्रा मिर्गौलाका रोगी थिए । उनलाई समय समयमा डायलाइसिस गरिरहनुपर्थ्यो ।

अझै पनि आमनागरिकको चेतना नखुले शैक्षिक माफियाहरूले हाम्रो भविष्यमाथि खेलवाड गरिनै रहनेछन् । स्वास्थ्य माफियाहरूले हाम्रो स्वास्थ्यमाथि अधिकार जमाइनै रहनेछन् । नयाँ पुस्ता र नयाँ सोचको नेतृत्व देशमा नउदाएसम्म सर्वसाधारण आमनागरिकको कथा बदलिने छैन ।

विगत चार वर्षदेखि मिश्राले नेपाल मेडिकल कलेज वीरगञ्जमा उपचार गराउँदै आइरहेका थिए । 'मेरो बुबाको ज्यान लिने नारायणी अस्पताल तथा नेपाल मेडिकल कलेज हुन् । उनीहरूको लापर्बाहीले मेरो बुबाको मृत्यु भयो ।' उनले सार्वजनिक रूपमा भन्दै आएका छन् । आदर्शका बुबाको आत्माले शान्ति पावस् । कामना छ ।

विनोद मिश्रा पनि एक प्रतिनिधिपात्र मात्रै हुन् । यो देश यस्तो देश हो, जहाँ सही समयमा उपचार नपाएर सयौँ/हजारौँ विनोद मिश्राहरूको ज्यान यसैगरी अनाहकमा गइरहेको छ र सयौँ/हजारौँ आदर्श मिश्राहरूले बुबा, आमा र आफन्तहरू गुमाइरहेका छन् ।

आदर्श हास्य कलाकार हुन् । उनको कलाका कारण लाखौँ मानिस उनीसँग जोडिएका छन् । सञ्जाल पनि फराकिलो थियो । जसले गर्दा उनले आफूले भोगेको अन्याय सामाजिक सञ्जालमार्फत सार्वजनिक गरे । उनको अभिव्यक्तिउपर लाखौँ नागरिकले सहानुभूति देखाए । देखायौँ ।

आदर्शले आँट गरे । बोले । उनको कलाले बोल्ने ठाउँ बनाएको थियो । सुन्नेहरू थिए । उनको कथा धेरै मानिसहरूसम्म पुग्यो । यो देशमा यस्ता आदर्श पनि छन्, जसको फेसबुकमा पहुँच छैन । सामाजिक सञ्जालमा पहुँच भए पनि ती आदर्शहरू कलाकार होइनन् । कसले सुन्छ र ती आदर्शको चीत्कार ? कसले लेख्छ र समाचार ? कसले गर्छ र टुइट ? कहिले पाउँछन् र न्याय ?

लिली बालखै थिइन् । उनी सेलिब्रेटी थिइनन् । उनको चिच्याहट कसले सुन्थ्यो र ? लिलीजस्ता हजारौँ छोरीहरूले अकालमा आमा गुमाइरहेका छन्, जुन कहिल्यै समाचार बन्दैनन्, बनेनन् । गुमनाम जन्मिन्छन् । गुमनाम बिदा हुन्छन् । कसले लेखोस् फेसबुकमा ? कसले लेखिदिओस् आई एम विथ जस्टिस ? आई एम विथ यू लिली ?

उल्लेखित घटना भनौँ या कथा । परिकल्पना होइनन्, प्रतिनिधि घटना नै हुन् ।

लिलीकी आमा र आदर्शका बुबाको मृत्युको कारण हाम्रो अनैतिक तथा असक्षम स्वास्थ्य प्रणाली मुख्य जिम्मेवार हो । यसको निगरानी राज्यले गर्नुपर्ने हो । व्यवस्थापन राज्यले गर्नुपर्ने हो । राज्यले स्वास्थ्यजस्तो संवेदनशील क्षेत्रलाई कमाइ खाने भाँडोका रूपमा निजीकरण गर्न मिल्ने बनाइदिनु र स्वयम् राज्यले निर्माण गरेका स्वास्थ्य संस्थाहरूमा उचित लगानी तथा स्तरोन्नतिमा वास्ता नगर्नुको परिणाम आज हामीले यसरी भोगिरहेका छौँ ।

लिलीको आमाको हत्या राज्यले गरेको हो । नि:शुल्क तथा प्रभावकारी स्वास्थ्य सेवा पहुँचमा र अस्पतालको एम्बुलेन्स समयमै सुत्केरीको घरसम्म आइदिएको भए सायदै सुत्केरीको ज्यान जान्थ्यो । त्यस्तै, विनोद मिश्राले पनि समयमै डायलाइसिस गराउन पाउँथे र उनको पनि ज्यान जाने थिएन । साधनस्रोत नभएर ज्यान गएको भन्दा पनि यी दुवै कथामा लापर्बाहीले ज्यान गएको देखिन्छ । प्रभावकारी सेवा सुविधाको पहुँच नहुँदा ज्यान गएको छ । हामीले बनाएको अस्वस्थ सामाजिक संरचनाले हत्या गरेको हो । यो संरचना कसको हातमा छ ? प्रणाली हाक्नेहरू जिम्मेवार नबन्दा दुर्घटना भइरहनेछन् ।

अन्त्यमा,

कल्याणकारी राज्यव्यवस्था भएका नर्डिक राष्ट्र स्वीडेन, डेनमार्क, फिनल्यान्ड, नर्वे र आइसल्यान्ड हरेक वर्ष सबैभन्दा न्यून भ्रष्टाचार र सबभन्दा बढी पारदर्शिता हुने देशको सूचीमा अग्रस्थानमा रहन्छन् । त्यति मात्रै होइन, वर्ल्ड ह्याप्पिनेस रिपोर्ट सन् २०२० का अनुसार नर्डिक तथा स्कान्डिनेवियन देशहरूमा स्वीडेन, डेनमार्क, फिनल्यान्ड र नर्वेहरू पहिलो पङ्क्तिमा पर्छन्, किन ? जहाँका हरेक नागरिकसम्म नि:शुल्क र गुणस्तरीय स्वास्थ्य र शिक्षाको पहुँच सरकारले पुर्‍याइदिएको छ । आफ्ना नागरिकका लागि सबै खालका सुविधा राज्यले सुनिश्चित गरेको छ । तपाईं/हामी स्वास्थ्य र शिक्षाका लागि दौडिरहेका होइनौँ र ? हामी त पूरै डरलाग्दो सुरुङमा छौँ, जहाँ जे पनि हुन सक्छ ।

राज्यले स्वास्थ्य र शिक्षाजस्ता विषयहरूको प्रबन्ध उचित रूपले गरेको भए एउटा सर्वसाधारण नागरिकले अकालमा मर्न पर्दैनथ्यो । माफिया र तस्करहरूको कब्जामा हाम्रो शिक्षा र स्वास्थ्यक्षेत्र पुग्दैनथ्यो । राज्य सञ्चालक तथा राजनीतिक दलका नेताहरू नै माफियासँग हिसाबकिताब गर्न थालेपछि कसरी गुणस्तरीय स्वास्थ्य र शिक्षा नागरिकको पहुँचमा हुन्छ र ? हरेक चुनावमा तिनै नेताहरूले स्वास्थ्य र शिक्षा हरेक नागरिकको पहुँचमा पुर्‍याउने गुलिया नारा लाउछन् । घोषणापत्रमा लेख्छन् । तर चुनाव जितेपछि हाम्रा नेताहरू माफियाकै तलुवा चाट्ने र उनीहरूकै इशारामा नाँच्न थालेपछि डा. गोविन्द केसीहरू पागल घोषित हुन्छन् ।

यदि यस्तै हो भने लिली र आदर्शले भोगेको सत्य तपाईं हाम्रो जीवनमा पनि आइनपर्ला भन्न सकिन्न । पैसा हुनेले पनि प्रभावकारी स्वास्थ्य उपचार पाउने छैनन् । पैसा नहुनेको जिन्दगी त झिँगाबराबर भइगो ।

विनोद मिश्रा दुई/तीन अस्पतालको ढोकासम्म पुगे । समयमै उपचार पाएनन् । लिलीकी आमाले अस्पतालसम्म पुग्ने सेवा नै पाइनन् । कहाँ छ सेवा ? कहाँ छ सुरक्षा ? कहाँ छ मानवअधिकार ? कहाँ छ समृद्धि ? कहाँ छ सुखी नेपाल ? कहाँ छन् खुसी नेपाली ?

अझै पनि आमनागरिकको चेतना नखुले शैक्षिक माफियाहरूले हाम्रो भविष्यमाथि खेलवाड गरिनै रहनेछन् । स्वास्थ्य माफियाहरूले हाम्रो स्वास्थ्यमाथि अधिकार जमाइनै रहनेछन् । नयाँ पुस्ता र नयाँ सोचको नेतृत्व देशमा नउदाएसम्म सर्वसाधारण आमनागरिकको कथा बदलिने छैन ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, जेठ १८, २०७८ ०५:४६