सेनाकाे थिचाेमिचाेबाट प्रहरीलाई जाेगाउने आईजीपी बराल

A+ A A-

नेपाल प्रहरीको संरचनात्मक जग बसाल्ने पूर्वमहानिरीक्षक (आईजीपी) खड्गजित बरालको ९३ वर्षको उमेरमा निधन भएको छ । प्रहरी संगठनमा गाँस, बास र कपासको दाताका रूपमा उनको छवि स्थापित छ । पूर्वआईजीपी मोतिलाल बोहराको शब्दमा प्रहरीलाई रासन, भवन र लत्ताकपडा दिलाउने प्रहरी नेतृत्व हुन् बराल ।

राणा शासनविरुद्ध नेपाली कांग्रेसले सुरु गरेको २००७ सालको क्रान्तिमा जनमुक्ति सेनाका रूपमा भर्ती भएर लडेका बराल प्रजातन्त्र आएपछि प्रहरी सेवामा प्रवेश गरेका थिए । उनले ०२९ देखि ०३५ सम्म प्रहरी संगठन हाँकेका थिए । प्रहरी संगठनको श्रीवृद्धिमा गति प्रदान गर्न बरालको ठूलो योगदान रहेको पूर्वआईजीपी अच्युतकृष्ण खरेल बताउँछन् ।

खड्गजित बराल (बायाँ) ।

सबै प्रहरीलाई तलबबाट नकाटिने गरी रासन र लत्ताकपडाको व्यवस्था, सीमा सुरक्षाको अवधारणा, प्रहरीलाई पाटीपौवा तथा छाप्रोबाट आफ्नै भवनमा बस्ने बन्दोबस्त बरालकै पालामा सुरु भएको थियो । बोहराका अनुसार, प्रहरीभित्रको सशस्त्र गण र गुल्ममा मात्रै रहेको रासन सुविधा बराल आईजीपी बनेपछि सबैसम्म पुग्यो ।

धर्मशाला र छाप्रोमा बस्ने प्रहरीलाई आफ्नै भवनमा बसाउनमा समेत बरालको योगदान रहेको पूर्वडीआईजी हेमन्त मल्ल सम्झिन्छन् । ‘प्रहरीलाई भवन चाहिन्छ भनेर उहाँकै पालाबाट सुरु भएको हो,’ उनी भन्छन् । सरकारले पैसा दिन नसकेपछि बरालले जनसहयोगबाट प्रहरीका भवनहरू बनाएका थिए । सरकारले पुग्दो बजेट दिन नसक्ने बताएपछि आधा सरकार र आधा जनसहयोगबाट प्रहरीलाई आफ्नै बास उपलब्ध गराइदिएको बोहरा सुनाउँछन् । ‘राजासँग बिन्ती हालेर भवनका लागि यो बजेट निकासा गराउनुभएको थियो,’ बराल आईजीपी हुनुभन्दा केही वर्षअघि प्रहरीमा भर्ना भएका पूर्वआईजीपी बोहरा भन्छन् ।

सीमा सुरक्षाको आर्किटेक्ट समेत हुन्, बराल । उनकै पालादेखि प्रहरी सीमामा तैनाथ हुन थालेको हो । पछि ती सीमा सुरक्षा कार्यालयका रूपमा स्थापना हुन थाले । सीमामा बलियो सुरक्षा तैनाथी भयो भने मुलुकको आन्तरिक सुरक्षा सुदृढ हुने बरालको सोच रहेको खरेल बताउँछन् । ‘बोर्डर सुरक्षा सुदृढ बनाउने उनको सोचलाई राम्ररी हुर्काएर विकास गराउन सकेको भए महामारीमा सीमाबाट जथाभावी मानिसहरू आउजाउकाे समस्या आउँदैनथ्यो,’ उनी भन्छन् ।

नेपाल प्रहरीलाई नेपाली सेनाको थिचोमिचोबाट बाहिर लैजाने प्रहरी प्रमुखका रूपमा बराल चिनिन्छन् । प्रहरीको स्थापनाकालदेखि नै सेनाका अधिकारीलाई नेतृत्वमा ल्याइएको थियो । त्यो क्रम बराल प्रमुख बनेपछि टुटेको थियो । ‘लोकसेवा पास गरेर प्रहरीमा भर्ना भएका बराल संगठनभित्र प्रतिस्पर्धा गरेर प्रमुख बन्ने पहिलो आईजीपी हुन्,’ बोहरा भन्छन् ।

आईपीएस तालिमका क्रममा बराल (दायाँ ) ।

यसरी बराल प्रहरी संगठनभित्रबाटै प्रतिस्पर्धी बनेर आईजीपी हुने पहिलो व्यक्तिसमेत हुन् । त्यसअघि कतिपय रामदलबाट त कतिपयलाई नेपाली सेनाबाट दरबारले प्रहरी नेतृत्वमा ल्याउने चलन थियो । ‘प्रहरीभित्रैबाट फाइट गरेर आएकाले उहाँले सेनाको डोमिनेसनबाट संगठनलाई बाहिर ल्याउने कोसिस गर्नुभयाे,’ पूर्वडीआईजी हेमन्त मल्ल भन्छन् ।

००७ सालको क्रान्तिमा राणाविरुद्ध लडेका अधिकांश मुक्ति सेनालाई प्रजातन्त्र स्थापनापछि प्रहरीमा लगिएको थियो । सेनाले आफूविरुद्ध लडेकाे शक्ति ठानेर प्रहरीलाई जहिल्यै डोमिनेट गर्थ्याे । तर, बराल यस्ता पात्र हुन्, जो मुक्ति सेनामा सहभागी भएर लडे पनि पछि प्रतिस्पर्धाबाट प्रहरीमा भर्ना भए । ‘सबैको आ–आफ्नो दायित्व र जिम्मेवारी हुन्छ । प्रहरीको मनोबल उकास्नपर्छ भनेर कहीँबाट त्यसप्रतिकूल कुरा आयो भने त्यससँग जुध्ने गतिशील नेतृत्व थियो, बराल साबको,’ पूर्व आईजीपी खरेल भन्छन् ।

०३१ मा ओखलढुंगामा नेपाली कांग्रेसले सशस्त्र क्रान्तिको तयारी गरेपछि त्यसलाई दबाउन सेनाले प्रहरीलाई फ्रन्टमा राखेपछि मात्र आफूहरू खटिने सर्त तेर्स्याएपछि बरालले थ्री नट थ्री राईफल बोक्ने प्रहरी मात्रै जान नसक्ने अड्डी लिएका थिए । त्यसपछि सेना र प्रहरीको संयुक्त अपरेसन चलेको थियो । ‘प्रहरीको मोराल डाउन हुने कुनै पनि कुरा बराल सहँदैनथे,’ पूर्वआईजीपी खरेल थप्छन्, ‘ठाउँको ठाउँ प्रतिवाद गरिहाल्थे ।’

बर्माको राजदूतावासमा राजा वीरेन्द्रसँग खड्गजित बराल ।

बराल २०१३ सालमा प्रहरी निरीक्षकबाट सेवा प्रवेश गरेका थिए । चारवर्षे कार्यकालको आईजीपी सकिएपछि अवकाश हुँदा उनको पेन्सन नपाक्ने भएपछि बराललाई सुरुको दुई वर्ष कायममुकायम आईजीपी बनाइएको थियो । त्यसपछि मात्र चार वर्ष आईजीपी बने । ‘खुरुखुरु आईजीपी बन्दा १८ वर्षमा अवकाश हुने स्थिति आयो,’ बोहरा भन्छन्, ‘२० वर्ष नपुगी पेन्सन नआउने भएकाले दुई वर्ष कामु दिइयो । त्यसपछि चार वर्ष आईजीपी बन्नुभयो ।’

प्रहरीभित्र खेलकुदको विकासमा समेत बरालको योगदान बिर्सन नमिल्ने खरेलको भनाइ छ । बराल आफैँ खेलकुदका सौखिन हुन् । हकी, फुटबल, टेनिस खेल्थे उनी । आईजीपी सिल्ड प्रतियोगिता बरालकै पालामा सुरु भएको बोहरा बताउँछन् । पछि म्यानमारका लागि राजदूत बनेपछि बरालले आफ्नो खेल कौशललाई कूटनीतिक सम्बन्ध विस्तारमा प्रयोग गरेका थिए । परराष्ट्र मामिला अध्ययन प्रतिष्ठानद्वारा प्रकाशित नेपालको कूटनीतिक अभ्यास पुस्तकमा बरालले म्यानमारमा राजदूत छँदा त्यहाँका उच्चपदस्थसँग गल्फ खेलेर सम्बन्ध बनाएको उल्लेख छ । यसले नेपालसँग सम्बन्ध थप बलियो बनेको पुस्तकमा लेखिएको छ ।

खेलकुद, संगीतजस्ता विधाले जनसम्पर्क बलियो र सकरात्मक हुने बरालको ठम्याइ थियो । सत्यबेला राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय खेल प्रतियोगितामा सहभागी हुने आधाभन्दा बढी खेलाडी प्रहरीका हुने गरेको खरेल बताउँछन् । ‘खेलाडी, कलाकार प्रहरीका गहना हुन्, जसले जनसमक्ष चिनाउन ठूलो मद्दत दिन्छ भन्ने उहाँको धारणा भएकाले यसमा प्रशस्त योगदान छ,’ उनी भन्छन् ।

गल्फ खेलेपछि परिवारसँग बराल ।

प्रहरी संगठनमा आफ्नै अस्पताल चाहिन्छ भन्ने सोचसमेत थियो, बरालको । उनले एक जना डाक्टर राखेर मेडिकल टिम प्रहरी मुख्यालयमा खडा गरेका थिए । पछि त्यसैको विकसित रूप प्रहरी अस्पताल बन्यो । ‘प्रहरी संगठनको विकासका लागि जोसँग पनि जुध्ने बराल सा'बजस्तो अर्काे साहसिक नेतृत्व प्रहरीले पाउन सकेको छैन,’ खरेल भन्छन् ।

(सबै तस्वीरहरू बरालकाे फेसबुक पेजबाट )

प्रकाशित मिति: बुधबार, जेठ ५, २०७८ १७:५४