जब बाख्रा गोठालाकाे अगाडि उड्दै गरेका गिद्ध खस्न थाले..

A+ A A-

महिना दिनअघि नवलपरासीको रामग्राम नगरपालिका–४, जितपुरमा एउटा कुकुर बाटोमै मरिराखेको भेटियो । मर्नुअघि त्यो कुकुरले छादेको थियो । कुकुरको बान्ता खाएका चारवटा हाँस पनि जिउँदो रहेनन् । पछि खुल्यो, उक्त कुकुरलाई विष खुवाइएको थियो ।

स्थानीयवासीले बुझ्दै जाँदा विष खुवाउने व्यक्ति पत्ता लागे, जितपुरकै उमेश पटेल र भागरथी कहाँर । कुकुरले बिजाइँ गरेकाले त्यसलाई मारिदिएको उमेश र भागरथीले जनप्रतिनिधि सम्मिलित भेलामा स्वीकारे । र, उनीहरूले मृत कुकुरलाई गाउँदेखि अलि पर लगेर गाडे ।

०००

अस्ति मंगलबार त्यही गाउँभन्दा डेढ सय मिटर पर पोखरीको डिलमा बाख्रा गोठालाले यत्रतत्र गिद्ध पसारिइएको देखे । केही गिद्ध मरिसकेका थिए । ‘केही छटपटाउँदै थिए । रुख र जमिनमा बसेर झोक्राइरहेका गिद्ध मृत्यु कुरिरहेका देखिन्थे’, बाख्रा गोठालाले आफूलाई त्यही दिन साँझ भनेका कुरा सुनाउँदै जितपुर–४ की वडासदस्य अनिता तिवारीले शिलापत्रसँग भनिन् ।

नवलपरासीको रामग्राम नगरपालिका–४, जितपुरमा मानिसले विष खुवाएर मारेका कुकुरकाे सिनाे खाएपछि मरेका गिद्ध ।

गिद्ध पसारिएको क्षेत्र सिनोले दुर्गन्धित थियो । खासमा त्यो गन्ध मृत गिद्धको चाहिँ थिएन । गिद्ध खस्नुअघि त्यहाँ कुकुरहरू मारिएका थिए । रामग्राम-४ का वडा अध्यक्ष मदन यादवका अनुसार यस पटक फेरि कसैले विष दिएर १० वटा कुकुर मारिदिए । ती कुकुरको सिनो खाएर ६७ वटा गिद्ध मरेका छन् ।

मृत गिद्ध डंगर (ह्वाइट–रम्पेड भल्चर) प्रजातिको भएको नेपाल पन्छी संरक्षण संघद्वारा सञ्चालित गिद्ध संरक्षण संघका राष्ट्रिय उपाध्यक्ष यादवप्रसाद खनालले शिलापत्रलाई बताए । यो प्रजाति नेपालमा पाइनेमध्ये अति सङ्कटापन्न गिद्ध हो । यो प्रजातिका ३३ वटा गिद्ध मृत भेटिएका छन् । चिसो छल्न असोज, कात्तिकमा तराई झरेकामध्ये ३१ वटा हिमाली गिद्ध फर्किन भ्याएनन् । त्यस्तै, राजगिद्ध दुईवटा र एउटा सानो खैरो गिद्धले पनि जितपुरका केही स्थानीयको लापर्बाहीको सिकार हुनुपर्‍यो । गिद्धले छवटा कुकुर खाइसकेको पाइएको छ ।

संघका उपाध्यक्ष खनालका अनुसार नेपालमा डंगर गिद्ध, सानो खैरो गिद्ध, सुन गिद्ध र लामो ठुँडे गिद्ध अति सङ्कटापन्न प्रजाति हुन् । सेतो गिद्ध सङ्कटापन्न, हिमाली र हाडफोर गिद्धचाहिँ सङ्कटको नजिक रहेका प्रजातिमा पर्छन् भने सानो खैरो गिद्ध सामान्य अवस्थाको सूचीमा छ ।

जितपुरमा मारिएका गिद्धमध्ये संकेत नम्बर ६० सी ट्यागधारी गिद्ध पनि एउटा छ । यस्तो गिद्ध प्रजनन् केन्द्रमा हुर्काएर खुल्ला छाड्ने गरिन्छ । नवलपरासीको कावासोती नगरपालिकाअन्तर्गत नमुना मध्यवर्ती सामुदायिक वनमा जटायु रेस्टुरेन्टमा गिद्ध संरक्षण हुँदै आएको छ ।

मारिएका गिद्धमध्ये संकेत नम्बर ६० सी ट्यागधारी गिद्ध पनि छ ।

१३ वर्षअघि स्थापना भएको उक्त रेस्टुरेन्टमा थुप्रै गिद्ध छन् । संरक्षणको केही महिनापछि ती गिद्धलाई खुल्ला छाड्ने गरिएको छ । प्रजनन् केन्द्रमा हुर्काइएका गिद्धलाई छाड्नुअघि त्यसको शरीरमा ट्याग लगाइन्छ ।

जहाँ मारिए गिद्ध

नवलवरासी गिद्ध संरक्षणमा संसारकै नमुना जिल्ला भनेर चिनिन्छ । प्राविधिक जनशक्तिको हिसाबले पनि यो जिल्ला अगाडि छ । १० वर्षअघि नवलपरासीमा पहिलो पटक गिद्धसम्बन्धी अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन भएको थियो । त्यस बेला रामबच्चन अहिर (यादव) रक्षा राज्यमन्त्री थिए ।

सम्मेलनको चाँजोपाँजो मिलाउन उनैले भूमिका खेलेका थिए । अहिले जुन ठाउँमा ६७ वटा गिद्ध मारिएका छन्, त्यहाँका वडाध्यक्ष उनै रामबच्चनका छोरा मदन छन् । ‘यो घटनाले हामी सबैलाई लज्जित बनाएको छ’, मदनले टेलिफोनमा भने, ‘यो आपराधिक कार्य हो, यसमा संलग्न जोकोही भए पनि छोडिँदैन ।’

उनका अनुसार कुकुरलाई विष खुवाउने को हो भनेर पत्ता लगाउन सकिएको छैन । तर, छानबिन गरी दोषीलाई पक्राउ गरिने उनले बताए ।

घटनामा संलग्नबारे छानबिन भइरहेकाे स्थानीय जनप्रतिनिधिले बताएका छन्

कतिपय स्थानीयवासीले चाहिँ यसअघि कुकुरलाई विष खुवाएका उमेश र भागरथीमाथि नै शंका गरिरहेका छन् । तर, वडा सदस्य अनिता तिवारी भने बिनाआधार कसैलाई आरोप लगाउन नहुने बताउँछिन् । भन्छिन्, ‘कुकुर मार्नेको पहिचान गर्न सकिएको छैन ।’

त्यसो त जनप्रतिनिधिले विष हाल्ने मानिसलाई चिने पनि सरकारी अधिकारीलाई नभनेको आरोप पनि छ । ‘दोषी को हो भन्ने कुरा जनप्रतिनिधिलाई राम्रोसित थाहा छ । तर, चुनाव नजिकिँदै छ, भोट घट्छ भनेर उहाँहरू मौन हुनुहुन्छ’, डिभिजन वन कार्यालयका एक अधिकारीले भने ।

किन मारियो ?

सामुदायिक कुकुरले स्थानीय किसानको तोरीबारी माडेर दिक्क लगाउने गरेको एक स्थानीयले बताए । ‘कुनै किसानले नै यो काम गरेको हो’, उनले भने, ‘उमेश र भागरथीलाई सोध्दा उनीहरूले साफसाफ इन्कार गरेका छन् ।’ कुकुर मार्ने को हो भनेर अहिलेसम्म पत्ता लाग्न नसकेको वडाध्यक्ष यादवले बताए ।

बुधबार जितपुरमा डिभिजन वन कार्यालय नवलपरासीले प्रमुख जिल्ला अधिकारी, जिल्लाका सुरक्षा निकायका प्रमुख, तालुकदार संस्थाका प्रतिनिधिको रोहवरमा मुचुल्का उठाएको छ । घटनाको वास्तविक विवरण लिन गएको टोलीले गिद्धहरू छटपटाइरहेको दृश्य देखेको थियो । संघका राष्ट्रिय उपाध्यक्ष खनालले भने, ‘एउटा घाइते गिद्धलाई स्लाइन चढाइयो र तङ्ग्रिएको छ । नगरपालिकाका डाक्टरको रेखदेखमा रहने गरी त्यसलाई उहाँहरूको जिम्मा लगाइएको छ ।’

डिभिजन वनका शंकर गुप्तासहितको टोलीले मृत गिद्धको मिर्गौला, कलेजोलगायत संकलन गरी नमुना परीक्षणका लागि काठमाडौं पठाएको वडाध्यक्ष यादवले जानकारी दिए । रिपोर्ट भने आउन बाँकी रहेको कार्यालयले जनाएको छ ।

बच्चा उडाउन पाएनन्

८ वैशाखमा डिभिजन वन कार्यालय नवलपरासीले सुरक्षा निकाय, जनप्रतिनिधि र तालुकदार संस्थाका प्रतिनिधिकाे राेहबरमा घटनाकाे मुचुल्का उठाएकाे छ ।

असोज, कात्तिकमा न्यानो खोज्दै तराई झरेका हिमाली गिद्ध अबको साता दिनपछि बच्चा लिएर हिमालतिर फर्किन्थे । तर, बच्चासहित ती गिद्धले एकै चिहान हुनुपर्‍यो । हिमाली गिद्धले सामान्यतया चैत र वैशाखमै बच्चा उडाउने गिद्ध संरक्षण संघका उपाध्यक्ष खनाल बताउँछन् । ‘हिमाली गिद्धका छवटा बच्चा पनि मृत भेटिएका छन्, यो घटना नभएको भए यी बच्चासहित अर्को साता गिद्धहरू लेकतिर फर्किन्थे ।’

गिद्धहरू लोप हुन थालेपछि दशक अघिदेखि नेपालमा विभिन्न तहबाट गिद्ध संरक्षणको अभियान चलाउँदै आइएको छ । तर, मानिसकाे लापरवाहीले गिद्धहरू अकालमा मारिने क्रम पनि बारम्बार दाेहाेरिने गरेकाे छ । यस्ता गिद्धले खासमा मान्छेलाई कुनै खाले हानी पुर्‍याउँदैनन् । जिउँदो वस्तु खाँदैनन् । बालीनालीमा बिजाइँ गर्दैनन्, बरु सडेगलेका सिनो खाएर त्यसबाट सम्भावित महामारीबाट मानिसलाई बचाउँछन् ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, वैशाख ९, २०७८ १४:२७