छाक काटेर गरेको बचत फिर्ता लिन पाँच वर्षदेखि धाएको धायै

A+ A A-

बझाङ जयपृथ्वी नगरपालिका– ७, सुवेडाकी महेश्वरी बम हप्तैपच्छे जिल्ला हुलाक कार्यालय पुग्ने गर्छिन् । हुलाकका कर्मचारीसँग उनकाे एउटै प्रश्न हुन्छ, 'हाम्राे पैसा कहिले फिर्ता पाउँछाैँ ?'

जवाफ पनि अक्सर एउटै आउने गरेको छ, 'पैसा आएको छैन ।'

हुलाक बचत बैंकमा उनले साढे ७ लाख रुपैयाँ जम्मा गरेकी छन् । भन्छिन्, 'ऊ बेला अहिलेजस्ताे धेरै बैंक थिएनन् । भएका बैंकले भन्दा बढी ब्याज दिन्छ भनेर हुलाक बचत बैंकमा पैसा राख्न थालियाे । अहिले यति दुःख गर्दा पनि आफ्नै धन फिर्ता पाउन सकिएकाे छैन ।' पैसा डुब्ने चिन्ताले हिजाेआज निन्द्रासमेत लाग्न छाेडेकाे उनकाे दुःखेसाे छ ।

स्थायी घर डडेल्धुराको अमरगडी नगरपालिका- ५ भएका शिवराज पन्त बझाङ सदरमुकाम चैनपुरमा होटल चलाउँछन् । व्यवसायबाट बचाएकाे पैसा उनले हुलाक बचत बैंकमा श्रीमती रीतासँगकाे संयुक्त खातामा जम्मा गर्थे । शिवराजका अनुसार संयुक्त खातामा अहिलेसम्म १० लाख रकम जम्मा छ । सोही बैंकमा उनले छोरी ममता र छोरा त्रिलोककाे नाममा पनि १ लाख ७ हजार रुपैयाँ राखिदिएका छन् । पन्त परिवारको मात्र हुलाक बचत बैंकमा ११ लाख रुपैयाँ छ । तर, अहिले उनले बचत खाताबाट याे रकम निकाल्न सकेका छैनन् । उनलाई सुवेडाकी महेश्वरीकाे जस्तै पिरले सताउँछ, 'बचत रकम फिर्तै नपाइने पाे हाे कि !'

बझाङका व्यवसायी हिरेन्द्रजंग सिंहले पनि हुलक बचत बैंकमा रकम जम्मा गरेका छन् । अहिले उनी उक्त रकम फिर्ता चाहन्छन् तर पाएका छैनन् ।

अहिले हुलाक बचत बैंकका बचतकर्ताहरू आफ्नाे पैसा फिर्ता माग्दै कार्यालयमा लाइन लाग्ने गरेका छन् । बझाङका होटल व्यवसायी, महिला समूह, व्यक्तिगत गरी १ हजार ७ सय बचतकर्ता अहिले पिरमा छन् ।

भएकाे के हाे ?

आर्थिक वर्ष २०७०/०७१ मा हुलाक बचत बैंकले बझाङमा आफ्नो सेवा थाल्याे । त्यस बेला जिल्लामा कृषि विकास बैंक र राष्ट्रिय वाणिज्य बैंक मात्र थिए । ती बैंकमा भन्दा बढी ब्याज पाउने भएपछि बचतकर्ताहरू हुलाक बचत बैंकतिर तानिए । सेवा सुरु भएसँगै बचतकर्ताको भीड लाग्न थाल्यो । तर, जिल्ला हुलाक कार्यालयका प्रमुख र एक कर्मचारीले बैंककाे रकम हिनामिना गरेपछि बचतकर्ताहरूलाई आफ्नो सावाँ नै गुम्ने चिन्ताले पिरोलेकाे हाे । याे बैंकमा १७ सय १ जनाको ५ करोड ७८ लाख ६४ हजार रुपैयाँ रहेकाे बताइएकाे छ ।

अधिकांश बचतकर्ता हिंसापीडित र न्यून आय भएका ग्रामीण महिला, ज्येष्ठ नागरिक तथा बालबालिका छन् । उनीहरूले दिनहुँजसो हुलाक कार्यालय आएर आफूले जम्मा गरेको रकम कहिले फिर्ता पाइन्छ भनेर सोध्ने गरेको कार्यालयका कर्मचारी यज्ञराज खत्रीले बताए । उनले भने, 'आफूले बचत गरेको रकम फिर्ता माग्न दिनमा आठदेखि १० जनासम्म आउँछन् । सेवाग्राहीलाई रित्ताे हात फर्काउनुपर्दा मन दुखेर आउँछ ।'

कार्यालय आएका सेवाग्राहीलाई तपाईंको बचत रकम गुम्दैन, हामीले आवश्यक प्रक्रिया सुरु गरिसकेका छौँ भन्दै सम्झाएर फर्काउने गरेकाे खत्रीले बताए ।

हिनामिना कसरी भयो ?

हुलाक बचत बैंकले बझाङमा सेवा सुरु गरेकै वर्ष करिब १ करोडभन्दा बढी रकम जम्मा भयो । बचतकर्ताहरू बढेसँगै तत्कालीन कार्यालय प्रमुख रणबहादुर कडायत र खरिदार शिवराज उपाध्यायको नियत धमिलियाे । दुवै जना मिलेर कार्यालयको बचत किताबमा बचतकर्ताले जम्मा गरेको देखाउँदै रकमचाहिँ आफैँ चलाउन थाले । बैंकले सेवा सुरु गरेकाे वर्ष नै उनीहरूले झण्डै ७५ लाख रुपैयाँ अपचलन गरेको देखिन्छ । बचतकर्ताले जम्मा गरेको रकम हरेक दिन बैंकमा जम्मा गर्नुपर्ने भए पनि दुवै जनाले व्यक्तिगत काममा चलाउँदै आएकाले रकम हिनामिना भएको जिल्ला हुलाक कार्यालय प्रमुख राजेन्द्र बोहराले बताए ।

आर्थिक वर्ष २०७४/०७५ सम्म बचतकर्ताकाे ५ करोड ७८ लाखमध्ये ४ करोड ९५ लाख रकम अपचलन भएकाे पाइएको छ । कडायत र उपाध्यायले बचतकर्ताबाट उठाएकाे रकम बैंकमा नराखेर चर्को ब्याजमा अन्तै लगाउने, घरजग्गा किनबेच गर्ने र बचतकर्ताहरू बचत फिर्ता वा ऋण माग्न बैंकमा आएमा खल्तीबाटै दिएर बैंक चलाउँदै आएका थिए ।

बचत रकम फिर्ता माग्न आएका जयपृथ्वी नगरपालिका–४ का धनु पाध्या ।

कार्यालय प्रमुख र खरिदारको यस्ताे हर्कत थाहा पाएपछि बचतकर्ताले अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगमा उजुरी हाले । उजुरी परेपछि अख्तियारको अनुरोधमा जिल्ला प्रशासन कार्यालयले हुलाकका कार्यालय प्रमुख कडायत र खरिदार उपाध्यायमाथि छानबिन थाल्याे । छानबिनका क्रममा उनीहरूले पारदर्शी तवरले खाता व्यवस्थापन नगरेको, दैनिक बैंकमा जम्मा गर्नुपर्ने रकम आफैँले राखेर अपचलन गरेको र केन्द्रीय धरौटी खातामा जम्मा भएको रकमसमेत अपचलन गरेर बचत बैंक घाटामा गएको विवरण पेस गरेको पाइएको थियो ।

पाँच करोड भ्रष्टाचार, २७ लाखमा रिहा

अख्तियारको टोलीले कार्यालय प्रमुख कडायत र खरिदार उपाध्यायले बचतकर्ताको ४ करोड ९५ लाख अनियमितता गरेको ठहर गरी उनीहरूविरुद्ध विशेष अदालतमा मुद्दा दर्ता गरायाे । त्यसपछि पछि विशेष अदालतले २४ माघ २०७६ मा दुवै जनालाई नियन्त्रणमा लियो । तर, अदालतले एक महिना नपुग्दै १२ फागुनमा तत्कालीन कार्यालय प्रमुख रणबहादुर कडायतसँग १५ लाख र खरिदार शिवराज उपाध्यायसँग १२ लाख धरौटी लिएर रिहा गरिदियाे ।

अहिले याे मुद्दा अदालतमा विचाराधीन छ । आरोपित धरौटीमा छुटेको एक वर्षभन्दा बढी भयो । ५ करोड भ्रष्टाचार गर्नेलाई २७ लाख धरौटी लिएर छोड्ने विशेषकाे निर्णयप्रति बचतकर्ताहरू सन्तुष्ट छैनन् ।

कर्मचारीले रकम हिनामिना गरे पनि बचतकर्ताको रकम दिलाइदिने दायित्व राज्यको हो । बचतकर्ताको रकम फिर्ताबारे जिल्लाका मात्रै होइन, केन्द्रीय कार्यालयका कर्मचारीसमेत अन्योलमा छन् । आफूले पटक-पटक बचतकर्ताको रकम र तोकिएको ब्याजसहित फिर्ता गर्नुपर्छ भनेर माथिल्ला निकायमा अनुरोध गरिरहेको जिल्ला हुलाक कार्यालयका प्रमुख राजेन्द्र बोहरा बताउँछन् ।

बोहराले भने, '२०७५ सालदेखि नै बचत बैंकको कारोबार राेकिएकाले बचतकर्ता मर्कामा छन् । हामीसँग पैसा छैन । केन्द्रमा सम्पर्क गर्दा रकम फिर्ता गर्ने विषयमा हुलाक सेवा विभाग, सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्रालयमार्फत अर्थ मन्त्रालयमा लेखेर पठाएका छौंँ भन्ने उत्तर आउँछ । रकम कहिले आउने हो, थाहा छैन । बचतकर्ताको रकम फिर्ताबारे कार्यविधि बनाएर जाने भन्ने कुरो भएको छ । दुई/चार दिनभित्रै विभागको टोली बझाङ आउँदै छ ।' अब बचतकर्ताको समस्या छिट्टै समाधान हुने उनको भनाइ छ ।

विश्वका ७० भन्दा बढी मुलुकका हुलाक प्रशासनले हुलाक बचत बैंक सेवा सञ्चालन गर्दै आएका छन् । भारतमा हुलाक बचत बैंकलाई गरिबहरूको बैंकको रूपमा लिइन्छ । नेपाल सरकारले ग्रामीण तथा न्यून आय भएका मानिसहरूमा बचत गर्ने बानीको विकास गर्न र पूँजी निर्माणका लागि हुलाक बचत बैंक खाेलेकाे थियाे । बझाङमा चाहिँ आर्थिक वर्ष २०७०/०७१ देखि बैंकले आफ्नो सेवा सुरु गरेको थियो ।

नेपालमा हुलाक ऐन, २०१९ अन्तर्गत जारी भएको हुलाक बचत बैंक नियमावली, २०३३ अनुसार आर्थिक वर्ष २०३३/०३४ देखि हुलाक बचत बैंकको अभ्यास थालिएकाे थियाे । हुलाक ऐन तथा हुलाक बचत बैंक नियमावलीमा हुलाक बचत बैंकसम्बन्धी छुट्टै परिभाषा गरिएको नभए पनि हुलाक कार्यालयहरुबाट सञ्चालित भएकैले यसलाई हुलाक बचत बैंक भनिन्थ्याे । यसले छुट्टै र स्वायत्त रूपमा कार्य नगरी हुलाककै अर्को सेवाका रूपमा काम गरेकाे थियाे । तर, सरकारले आर्थिक वर्ष २०७५/०७६ देखि हुलाक बचत बैंकलाई खारेज गरेकाे थियाे । बैंकमा जम्मा भएको रकम खातासहित वाणिज्य बैंकमा सारिएकाे थियाे । तर, सरकारले यस्ताे निर्णय लिनुअघि नै बझाङस्थित बैंकमा हिनामिना भइसकेकाे थियाे ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, वैशाख ८, २०७८ ११:०५