२१ कम्युनिस्ट शक्ति मिलेर यसरी बन्यो नेकपा

A+ A A-

नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलनमा फुट र जुटको सबैभन्दा बढी चर्चा हुने गर्छ । सैद्धान्तिक रुपमा मूलतः एकै ठाउँ भेटिने कम्युनिस्टहरु सत्ता र पार्टी नेतृत्व विवादले फुट्ने गरेको इतिहास छ ।

प्रजातान्त्रिक शक्तिको तुलनामा वाम शक्तिबीच फुटको शृंखला निकै रोचक छ । तर, धेरैले वास्ता नगरेको विषय कम्युनिष्ट शक्तिबीचको एकता हो ।

३ जेठ २०७५ मा तत्कालीन नेकपा एमाले र नेकपा माओवादी केन्द्रबीच एकीकरण भई नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा) बन्यो । नेकपाले शुक्रबार (३ जेठ) एकीकरणको वर्षगाँठ मनाउँदै छ ।

एकताको वर्ष दिन पुग्दै गर्दा ‘सैद्धान्तिक र वैचारिक मन’ मिले पनि ‘सांगठनिक संरचना’ मा एकता बाँकी छ ।

२००६ सालमा जन्मिएर जुट र फुटको इतिहाससहित हुर्किएका कम्युनिष्ट शक्तिको एक वर्षअघिको मिलनले इतिहासकै शक्तिशाली सरकार छ ।

केपी शर्मा ओली र पुष्पकमल दाहाल (प्रचण्ड) नेतृत्वको नेकपासम्म आइपुग्दा वाम शक्तिबीच २१ पटक एकता भएको इतिहास छ ।

७० वर्षअघि (१० वैशाख २००६) मा पुष्पलाल श्रेष्ठको नेतृत्वमा बनेको नेकपाका अन्य संस्थापक नारायणविलास जोशी, निरञ्जन गोविन्द वैद्य, नरबहादुर कर्माचार्य र मोती देवी श्रेष्ठ थिए ।

२०१४ सालमा पहिलो विभाजनको बीउ रोपिएपछि लामो समय फुटको नियति बेहोरेका कम्युनिष्ट शक्ति एक वर्षअघि एक ठाउँमा जुट्दा जुटको शृंखला २१ पुगेको छ ।

यस्तो छ एकता शृंखला

एकताको संस्थागत पहल स्वरूप झापा जिल्ला कमिटी मालेले अखिल नेपाल कम्युनिस्ट क्रान्तिकारी कोअर्डिनेसन कमिटी गठन गर्यो । जुन २०३५ सालमा नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (माले) का रुपमा चिनियो ।

२०३६ सालमा मनमोहन अधिकारीले ललितपुरमा मोहनविक्रम सिंह र शम्भुराम श्रेष्ठसँग एकता सम्मेलन गरेर नयाँ पार्टी बनाए । सो पार्टी नेकपा मनमोहन समूहले चिनियो । पुनः २०४३ सालमा सहाना प्रधान नेतृत्वको पुष्पलाल समूहसँग एकता गरेर नेकपा (माक्र्सवादी) बनाए ।

मालेसँगको मिलन

२०३६ सालतिर पश्चिम नेपालमा पनि साउनमा गण्डकी अञ्चलको माक्र्सवादी–लेनिनवादी क्रान्तिकारी कम्युनिस्ट दल, अर्घाखाँचीमा कम्युनिस्ट क्रान्तिकारी, माक्र्सवादी लेनिनवादी अध्ययन समूह, कोसी, जनकपुर र वाग्मती अञ्चलमा रहेका समूहले मालेसँग एकता गरे ।

वाममोर्चा

२ माघ २०४६ मा सहाना प्रधान नेतृत्वमा वाम मोर्चा गठन भयो । त्यस्तै, बाबुराम भट्टराईलगायत संयुक्त मोर्चामा जोडिए ।

२२ पुस २०४७ मा नेकपा माले र माक्र्सवादी मिलेर नेकपा एमाले बन्यो ।

एकता केन्द्र

२०४७ सालमा मोहनविक्रम सिंहको नेकपा (मसाल)बाट हरिबोल गजुरेलको नेतृत्वमा बाबुराम भट्टराईसहितका नेताले विद्रोह गरेर विद्रोही मसाल बनाए ।

विद्रोही मसाल र प्रचण्ड नेतृत्वको एकता केन्द्रबीच एकता भयो । त्यसलगत्तै नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलनमा नयाँ अध्याय सुरु भयो ।

नेकपा माले र नेकपा माक्र्सवादी मिलेर नेकपा एमाले बन्यो । नेकपा मशाल, नेकपा चौम, नेकपा मसाल र नेकपा सर्वहारावादी श्रमिक संगठनबीच एकता हँुदा नेकपा (एकता केन्द्र) बन्यो ।

२०४८ को तरंग

रुसपन्थी भनिएका केही समूह मिलेर २०४८ सालमा नेकपा संयुक्त गठन भयो । यसमा सामेल थिए, नेकपा अमात्य, नेकपा मानन्धर र नेकपा वर्मा । नेकपा संयुक्तबाट वर्मा फेरि छुट्टियो । अमात्य पछि एमालेमा मिसिए । अमात्यका केही कार्यकर्ताले पुनः नेपाल साम्यवादी पार्टी गठन गरे । यो पार्टी पनि पुनः मालेसँग मिले ।

एमाले, माले फेरि एमाले

एमाले २०५४ सालमा पुनः विभाजित भयो । वामदेव गौतमको नेतृत्वमा बनेको नेकपा मालेको संस्थापन समूह २०५८ सालमा पुनः एमालेमा फर्कियो । अर्का नेता सीपी मैनालीले भने मालेलाई निरन्तरता दिए । उनको यो राजनीतिक यात्रा आजसम्म जारी छ ।

समताको विलय

२६ असोज २०७४ मा नेकपा एमाले र मेघराज निसादले नेतृत्व गरेको मधेस समता पार्टीबीच पनि एकता भयो । निसाद केपी ओलीको पहिलो प्रधानमन्त्री कार्यकालमा उद्योग राज्यमन्त्री भए ।

अनि चुरे पनि

चुरेभावर पार्टी पनि २७ असोज २०७४ मा एमालेमा विलय भयो । चुरेभावरका अध्यक्ष बद्रीप्रसाद न्यौपानेले एमालेसँग पार्टी एकता गरे ।

माओवादी धारको जग

३० भदौ ७ असोज २०३१ सम्म एउटा पार्टीले चौथो महाधिवेशन ग¥यो । यसलाई पछि नेकपा (चौथो महाधिवेशन) भन्न थालियो । यसमा पनि विभाजन आयो । २०४० सालमा नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (मशाल) बन्यो । २०४० फागुनमा निर्मल लामालगायतले पनि नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (चौम) बनाए ।

मशालले एक वर्षपछि भारतको अयोध्यामा पाँचाैं महाधिवेशन ग¥यो । यो पार्टी पनि पछि विभाजित भयो । २०४८ मा एकता केन्द्र बन्यो । तर, यो पनि विभाजित भयो र २०५१ सालमा राष्ट्रिय सम्मेलन ग¥यो । यसको नेतृत्व नरबहादुर कर्माचार्यले गरे । उता, प्रचण्डको नेतृत्वमा नेकपा (माओवादी) बन्यो ।

माओवादी–मसाल एकता

११ पुस २०५७ मा माओवादी र मोहनविक्रम सिंहबाट विद्रोह गरेर बनेको मसालबीच एकता भयो । मसालको नेतृत्व दीनानाथ शर्माले गरेका थिए । माओवादी सशस्त्र विद्रोह सुरु भएपछि एकता गर्ने पहिलो पार्टी भयो, मसाल ।

माओवादी–किराँत मिलन

गोपाल किराँती नेतृत्वको किराँत वर्कस पार्टीले पनि माओवादीसँग एकता ग¥यो । २०६० साल असारमा यी दुवै पार्टीबीच झापामा एकता भएको हो ।

माओवादी र नेकपाबीच एकता

एकता केन्द्र र मसालबाट विद्रोह गर्दै केशव नेपालले कम्युनिस्ट पार्टी गठन गरे । यो पार्टी र माओवादी एकता केन्द्रबीच २२ चैत २०६३ मा एकता भयो ।

त्यसपछि जोडियो नेकपा मालेमा केन्द्र

माओवादी र नेकपा मालेमा केन्द्रबीच ६ असोज २०६४ मा एकता भयो । मालेमा केन्द्रका तर्फबाट कृष्णदास श्रेष्ठले नेतृत्व गरेका थिए । पछि श्रेष्ठलाई माओवादीको सल्लाहकार समितिको अध्यक्ष बनाइयो ।

माओवादीसँग संयुक्त लोकतान्त्रिक गणतान्त्रिक मोर्चा

यी दुवैबीच २८ वैशाख २०६४ मा एकता भयो । मोर्चाबाट राममान श्रेष्ठले नेतृत्व गरेका थिए ।

माओवादी र विद्रोही मसालबीच एकता

माओवादी र विद्रोही मसालबीच पनि एकता भयो । यो सानो समूह पनि माओवादीमा मिल्यो । २०६४ जेठमा यो समूहले एकता गरेको थियो । यो समूह मसालसँग असन्तुष्ट थियो । यसको नेतृत्व भानु कँडेल जैसीले गरेका थिए ।

माओवादी र नेमकिपा विद्रोही समूह

यी दुईबीच पनि २०६५ साल जेठमा एकता भयो । विद्रोही समूहको नेतृत्व दैलेखका हर्कबहादुर शाहीले गरेका थिए । उनीसँगै ६ सय ३३ जना माओवादीमा आएका थिए । माओवादीमा आएको ४ वर्षपछि मोहन वैद्य नेतृत्वको क्रान्तिकारी माओवादीमा गएका शाहीको गत २६ चैतमा निधन भयो ।

माओवादी र टीकाविक्रम समूहबीच एकता

टीकाविक्रम हमाल समूहले पनि १० फागुन २०६४ मा माओवादीसँग एकता गरे । यो समूहको माउ पार्टीको नाम माक्र्सवादी थियो ।

माओवादी र डा. लोकेन्द्र शर्मा समूहबीच एकता

शर्मा नेकपा संयुक्तको राष्ट्रिय परिषद् सदस्य थिए । उनी आफूसहित १ सय ९५ जना नेता कार्यकर्तासहित माओवादीमा प्रवेश गरे ।

जितवीर लामा समूहबीच एकता

नेकपा एमाले हुँदै नेकपा एकीकृतको सचिवालय सदस्य थिए । पछि उनले आफ्नै नेतृत्वमा नेकपा एकीकृत पार्टी बनाए । उनले आफ्नो नेतृत्वको सो पार्टीलाई २६ असार २०६५ मा माओवादीमा मिलाए ।

माओवादी र नेकपा एकता केन्द्रबीच एकता

नेकपा (माओवादी) बन्नुअघि एकै ठाउँमा रहेका पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड र नारायणकाजी श्रेष्ठ फेरि एक ठाउँमा आइपुगे । श्रेष्ठ नेतृत्वको एकता केन्द्र र माओवादीबीच २९ पुस २०६५ मा एकता भयो । यसको औपचारिक घोषणा भने २२ माघमा भयो ।

पार्टी एकतापछि माओवादीको नाम परिवर्तन भएर एकीकृत नेकपा (माओवादी) भयो । यो एकताका क्रममा नेकपा (माओवादी) ले पार्टीको दोस्रो राष्ट्रिय सम्मेलन २०५७ बाट पारित गरेको ‘प्रचण्डपथ’ छाड्यो ।

क्रान्तिकारी माओवादी र एमाओवादीबीच एकता

शान्ति प्रक्रियामा आएको ६ वर्षपछि २०६९ सालमा माओवादी विभाजित भयो । २०६९ सालमा मोहन वैद्य नेतृत्वमा नेकपा–माओवादी बन्यो । वैद्यसँगै गएका रामबहादुर थापा ‘बादल’ नेतृत्वको नेकपा (क्रान्तिकारी माओवादी) को एक समूह ६ जेठ २०७३ मा पुनः प्रचण्ड नेतृत्वको एनेकपा माओवादीमा आयो ।

सोही दिन विभिन्न समयमा विभाजित भएका मातृका यादव, मणि थापासहितका १० घटकबीच एकता भएर नेकपा (माओवादी केन्द्र) बन्यो । यो चरणमा एकतामा आउन मोहन वैद्यले नेतृत्व गरेको क्रान्तिकारी माओवादीका नेता १ जेठ २०७३ मा अलग समूह बनाए । उनको समूह एकतामा आउनेमध्ये सबैभन्दा ठूलो समूह थियो ।
२०६५ सालमा प्रचण्ड नेतृत्वको सरकारमा मन्त्री रहेका मातृका यादव नारायणकाजी श्रेष्ठ नेतृत्वको नेकपा (एकता केन्द्र)सँगको एकताका क्रममा अलग भएका थिए । उनी पनि सोही दिन माओवादी केन्द्रमा मिसिए भने २०६२ सालबाट अलग भएका मणि थापा पनि यही दिन पार्टी एकतामा सहभागी भए ।

वैद्य नेतृत्वको क्रान्तिकारी माओवादीबाट नेत्रविक्रम चन्द विप्लव अलग भए । यसपछि जयपुरी घर्ती पनि माओवादीमा आइन् । बाबुराम भट्टराई नेतृत्वको नयाँ शक्ति पार्टीका केही नेता कार्यकर्ता पनि यही दिन पार्टीमा फर्किए । यही दिनबाट नेकपा (माओवादी केन्द्र) बन्यो ।

माओवादी केन्द्र र नेकपा (संयुक्त)बीच एकता

नेकपा माओवादी केन्द्र र नेकपा (संयुक्त)बीच पार्टी एकता भयो । गणेश शाहले पार्टी एकता गरेका थिए । धेरै लामो समयदेखि रुसपन्थीको नामले चिनिने यो समूहले माओवादी केन्द्रसँग एकता गरेको थियो ।

माओवादी केन्दसँग नयाँ शक्ति

माओवादी छोडेर नयाँ शक्तिमा आबद्ध देवेन्द्र पौडेल ६ भदौ २०७४ मा माओवादी केन्द्रमा फर्किए । उनी पनि आफूसँगै ठूलो समूह लिएर फर्किएका थिए । यही दिन विप्लवका केन्द्रीय सदस्य जीवन खत्री पनि माओवादी केन्द्रमा समाहित भएका थिए ।

अनि चुनावी मोर्चा हुँदै एकता

नेकपा एमाले र माओवादी केन्द्रबीच दाउपेचको राजनीति धेरै भयो । कहिले नजिकिए भने कहिले एकले अर्कोलाई सक्ने दाउमा लागे । एमालेमा दुई धार थिए । एक धार माओवादीसँग सहकार्य गरेर जानुपर्छ भन्ने र अर्को निषेधको राजनीति गर्नुपर्छ भन्ने । तर, २०७२ सालको भूकम्पले सबै राजनीतिक दललाई एकै ठाउँमा ल्यायो । संविधानसभाबाट संविधान बन्यो ।

नेकपा (माओवादी केन्द्र) र नेकपा एमालेबीच १७ असोज २०७४ मा चुनावमा संयुक्त मोर्चा बनाएर जाने सहमतिसहित ६ बुँदे सहमति भयो । यो सहमति हँुदासम्म नयाँ शक्ति पार्टी नेपाल पनि सहभागी थियो । तर, पछि उसले मोर्चा छोड्यो । नयाँ शक्तिले २७ असोजमा मोर्चाबाट बाहिरिएको घोषणा ग¥यो ।

यही मोर्चाबाट एमाले र माओवादीले प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभाका उम्मेदवार चुनावमा उतारे । साझा घोषणापत्र बनाएर चुनाव लडेका यी दुवै पार्टीले लगभग दुई तिहाइको नजिक संसदमा प्रतिनिधित्व गरे । गत ७ फागुनमा प्रधानमन्त्री निवास बालुवाटारमा ७ बँुदे सहमति भयो । दुवै पार्टीबीच एकीकरणको आधार भनिएको सो सहमतिपत्रमा पार्टीको नाम र निर्देशक सिद्धान्तबारे लेखिएको छ ।

३ जेठ २०७५ मा नेकपा एमालेका तत्कालीन महासचिव मदन भण्डारीको स्मृति दिवसका दिन दुवै पार्टीले विधिवत रुपमा पार्टी एकताको घोषणा गरे । घोषणा हुनुपहिले धेरै बैठक, भेटघाट र छलफल गरेर निष्कर्षमा पुगेका थिए । कार्यदलहरु बनेका थिए ।

नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा) बनेको एक वर्ष भएको छ । नेकपा स्थापना भएको ७० वर्ष पछि पुनः नेकपा बनेको छ । नेकपा दुई तिहाइ सिटसहित सत्तारुढ दल बनेको छ । विगतमा विभाजित हुँदै आएको नेपालको कम्युनिस्ट आन्दोलन अहिले एकतासहित सत्तामा पुगेको छ । अझै पनि धेरै कम्युनिस्ट पार्टी एकता बाहिर छन् ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, जेठ ३, २०७६ ०३:२५