समुदायमा रूप बदल्दै कोरोना, किन गरिएन जिन सिक्वेन्सिङ ?

A+ A A-

गत साउनअघिसम्म अन्य देशमा लक्षणसहितका कोरोना संक्रमितले अस्पताल भरिभराउ हुँदा नेपालमा लक्षणविहीन संक्रमित मात्र थिए । साउनदेखि लक्षणविहीनबाट लक्षणसहितका कोरोना संक्रमित नेपालमा पनि देखिन थाले ।लक्षणसहितका संक्रमित देखिन थालेपछि शुक्रराज ट्रपिकल तथा सरुवा रोग अस्पताल टेकुका रिसर्च युनिटका प्रमुख डा. शेरबहादुर पुनले प्रश्न गरेका थिए, ‘भाइरस म्युटेन्ट (उत्परिवर्तन) भएको त होइन ?’

स्वास्थ्य मन्त्रालयले गरेको छलफलमा डा. पुनले प्रश्न गर्दा सबै मौन बसेका थिए । कतिले अनभिज्ञता प्रकट गरेका थिए । कतिलाई लागेको थियो– डा. पुनले के प्रश्न गरेका होलान् ? त्यो छलफलमा भाइरस ‘म्युटेन्ट’ (उत्परिवर्तन) भए नभएको हेर्नुपर्छ भन्दा डा. पुनको प्रश्नले कसैको ध्यान खिचेन । ‘लक्षणसहितका संक्रमित अस्पताल आउन थालेपछि भाइरसमा परिवर्तन भएको त होइन भनेर बोल्दै आएको हुँ’, डा. पुन भन्छन्, ‘त्यो बेला मेरो बोली कसैले सुनेनन् । लक्षणविहीनबाट लक्षणसहितका संक्रमित भेटिनु भनेको भाइरसमा परिवर्तन भएको संकेत हो ।’

जब गत पुसमा बेलायतमा कोरोना भाइरसको नयाँ प्रकार (भेरियन्ट) देखियो । तीव्र गतिमा फैलिने भेरियन्ट देखिएपछि नेपालमा पनि चासोका साथ हेरियो । तर, नेपालमा भाइरसको स्थिति के छ भनेर अध्ययन अनुसन्धान गरिएन । जब छिमेकी देश भारतमा नयाँ ‘डब्बल म्युटेन्ट’ भाइरस देखियो । तब नेपालमा पनि हल्लीचल्ली मच्चियो । के नेपालमा पनि नयाँ भेरियन्ट त छैन ?

डा. पुन भन्छन्, ‘नेपालमा पनि लामो समयदेखि भाइरस घुमिरहेकाले म्युटेन्ट भएको हुनुपर्छ । अध्ययन अनुसन्धान गरेर हेरिएको छैन । भाइरस आफैँमा म्युटेन्ट भइरहने हुनाले नेपालमा पनि म्युटेन्ट भएको हुन सक्छ ।’ कोरोना महामारीको चक्र नेपालमा घुमेको एक वर्ष बित्यो । तर, यसको स्थिति के छ भनेर प्रभावकारी रूपमा अध्ययन अनुसन्धान भएको छैन ।

यद्यपि, स्वास्थ्य अनुसन्धान परिषद्ले १५ जनाको जिन सिक्वेन्सिङ गरेर हेरेको थियो । १५ जनाको जिन सिक्वेन्सिङ गर्दा भारत, साउदी अरेयिबा, बेलायत, युरोप र अमेरिकासँग मिल्दोजुल्दो रहेको रिपोर्ट परिषद्ले सार्वजनिक गरेको थियो । त्योबाहेक बृहत् रूपमा जिन सिक्वेन्सिङ गरेर हेरिएको छैन ।

जनशक्ति र उपकरणको अभाव

नेपालमा सिक्वेन्सर मेसिन र जनशक्तिको अभावले जिन सिक्वेन्सिङ गर्न कठिन भएको विज्ञहरू बताउँछन् । ‘सिक्वेन्सर मेसिन पनि थिएन । सिक्वेन्सिङ गर्न रिएजेन्ट चाहिन्छ । रिएजेन्ट पनि महँगो हुन्छ’, त्रिभुवन विश्वविद्यालयका माइक्रोबायोलोजी विभागका प्रमुख डा. मेघराज बन्जारा भन्छन्, ‘मेसिन चलाउन र रिपोर्टको विश्लेषण गर्न टेक्निकल जनशक्ति चाहिन्छ । हामीसँग जनशक्तिको अभाव छ ।’

जिन सिक्वेन्सिङ गर्न खर्च पनि धेरै लाग्ने डा. बन्जारा बताउँछन् । रिसर्चका लागि मात्र सिक्वेन्सिङ गरिन्छ । उपचारका लागि गरिँदैन । मुख्य कारण बढी खर्च लाग्ने भएर हो’, उनी भन्छन्, ‘खर्च बढी हुने भएकाले सिक्वेन्सिङ गर्न बाहिर पठाउने गरिएको हो ।’ नेपालमा मेसिन, जनशक्तिको अभाव र बढी खर्च लाग्ने भएकाले जिन सिक्वेन्सिङ हङकङमा लगेर गरिएको थियो ।

मेसिन आयो, जनशक्ति छैन

सरकारले जिन सिक्वेन्सिङ गर्न सिक्वेन्सर मेसिन पाएको छ । डब्लूएचओको सहयोगमा नेपालले मेसिन पाएको हो तर प्रयोग गर्न जनशक्ति नै छैन । राष्ट्रिय जनस्वास्थ्य प्रयोगशाला टेकु, काठमाडौं विश्वविद्यालय र त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा सिक्वेन्सर मेसिन ल्याइएको हो । अहिले सिक्वेन्सिङ गर्ने जनशक्तिलाई तालिम दिइने काम भइरहेको सरकारी अधिकारीहरू बताउँछन् । ‘सिक्वेन्सिङ सुरु भएको छैन । भएको जनशक्तिलाई ट्रेन गरेर सिक्वेन्सिङ सुरु गर्छौं’, राष्ट्रिय जनस्वास्थ्य प्रयोगशालाकी निर्देशक डा. रुणा झा भन्छिन्, ‘मेसिन आएको छ । अब सबैसँग सहकार्य गरेर छिट्टै काम सुरु गर्छौं ।’

के हो जिनेटिक (अनुवांशिक) सिक्वेन्सिङ ?

हाम्रो देशमा देखिएको भाइरस र अरु देशमा देखिएको भाइरस एउटै हो होइन भन्ने पत्ता लगाउन पनि सिक्वेन्सिङ गरिने डा. बन्जारा बताउँछन् । ‘कोरोना भाइरस विश्वभर फैलिएको छ । त्यो भाइरस कुन देशबाट आयो ? नेपालमा देखिएको भाइरस अन्य देशसँग मिल्छ कि मिल्दैन ? भाइरसमा के– के फरक छ ? लक्षण मिल्छ कि मिल्दैन भनेर कोरोना संक्रमितको अनुवांशिक तत्त्व आरएनएबाट हेर्ने हो’, डा. बन्जारा भन्छन् ।

डा. बन्जाराका अनुसार भाइरसमा म्युटेन्ट (उत्परिवर्तन) भए नभएको जिन सिक्वेन्सिङबाट थाहा हुन्छ । ‘जिन र जेनम भन्ने हुन्छ । जेनम भनेको आरएनएको पूरै भाग हो । जिन भनेको कुनै एउटा पार्ट हुन्छ । कुनै पनि जेनममा चारवटा कुरा हुन्छ’, उनी भन्छन्, ‘आरएनएको केसमा ए, यू, सी र जी हुन्छ । सिक्वेन्स भनेको ए, यू, सी र जी कसरी बसेको हुन्छ ? कस्तो हुन्छ भनेर हेर्ने हो । यिनीहरूमा उत्परिवर्तन भयो भने नयाँ भन्ने हुन्छ ।’

भ्याक्सिन बनाउन पनि जिन सिक्वेन्सिङ गर्नुपर्ने डा. बन्जारा बताउँछन् । ‘अरु देशले बनाएको भ्याक्सिन हाम्रोमा काम लाग्छ कि लाग्दैन ? अरु देशका लागि बनाएको यहाँ प्रभावकारी हुन्छ कि हुँदैन ? त्यसका लागि धेरैभन्दा धेरै भाइरसको जिन सिक्वेन्सिङ गर्नुपर्ने हुन्छ’, उनी भन्छन् ।

यो पनि...

के हो कोरोना ‘डब्बल म्युटेन्ट’ ? नेपालमा पनि नयाँ भाइरस घुमिरहेको हो ?

द्रुत गतिमा फैलिने नयाँ प्रकारको भाइरसको जोखिममा नेपाल

फेरि किन बढ्यो कोरोना संक्रमण ? भारतबाट आएकालाई क्वारेन्टाइनमा राखिने

विज्ञको प्रतिवाद : लकडाउन होइन, स्वास्थ्य मापदण्ड पालना गरौँ

'कोरोना महामारी सकिएको छैन, लापरवाही गरे अर्को चरणमा उक्लिने जोखिम छ' (अन्तर्वार्ता)

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, चैत १३, २०७७ १५:४७