दुर्गाप्रसादकी आमाको त्याे रातो पहिरन

A+ A A-

चार दशक लामाे जेलजीवनपछि इलामका दुर्गाप्रसाद तिम्सिना आफ्नो जन्मथलो इलाम फर्किएको खबरले याे साता सञ्चारमाध्यम छपक्कै भयो । ६१ वर्षीय दुर्गाप्रसाद घरबाट हराउँदा जम्मा २० वर्षका रहेछन् । लामो जेल बसाइको कारुणिक शब्दचित्र पढेर उनले भोगेका पीडा सहजै अनुमान लगाउन सकिन्छ ।

यता ४० वर्षदेखि हराएकाे छोराकाे मुख आमा धनमायाले ८६ वर्षको उमेरमा देख्न पाइन्, जुन स्वयम्‌मा राेचक हाे । लामो समयपछिको पारिवारिक पुनर्मिलन र खुसी पक्‍कै शब्दमा उतार्न सकिने खालको छैन । मानसिक रूपमा कमजोर र लामो जेल बसाइले हुनुपर्छ, दुर्गाप्रसाद खुलेर बोल्न सक्ने अवस्थामा छैनन् ।

उनी कसरी फर्किए, कति संघर्ष गरे ? अनि छोराको प्रतीक्षामा कति हजार रात/दिन ती बुढी आमाले बिताइन् ? ती सबै महसुस गर्न सकिन्छ । दुर्गाप्रसाद जेलबाट छुट्दै गर्दा देखिएको र घर पुग्दासम्मका प्रत्येक तस्वीरमा मेरा नजर परे । उनी जेलबाट छुट्दा सेतो पाइजामा र सर्टमा देखिन्छन् । घर पुगेर आमालाई भेट्छन् । जाेकाेहीकाे मथिङ्गल हल्लाउने दुर्गाप्रसादका दारुण चित्र त छँदै छन्, ४० वर्षपछि आमाछाेराकाे मिलन भएकाे तस्वीरले मेराे ध्यान खिच्याे । सञ्चारमाध्यममा छापिएको साेही तस्वीरले मलाई फरक कोणबाट यो लेख लेख्‍न प्रेरित गर्‍यो ।

तस्वीरमा ढाका टोपी, ढाकाकै खादा र नीलो सर्ट लगाएका दुर्गाप्रसाद चुपचाप छन् भने ८६ वर्षीया आमा धनमाया छोराको अनुहार हेरेर हाँसेकी छिन् । मैले ती वृद्धा आमाले लगाएको कपडा हेरेँ । रातो ऊनीको टोपी, सम्भवतः चोलो हुनुपर्छ, त्यो पनि रातो रङको छ, रातै खादा अनि सयपत्रीको माला लगाएकी छिन् ती आमाले । बस्, यही हो मेरो तस्वीर हेराइ र गहिरो सोचाइ ।

एकातिर आमाको रातो पहिरन । अर्कातिर, २०२४ सालमा श्रीमान् गुमाएकाे नमीठाे विगत । अहिले त नेपाली समाजको विधवाले लगाउने पहिरनप्रतिको सोचाइ उदार छैन भने ५३ वर्षअघिको सामाजिक संरचना र साेच कस्ताे थियाे हाेला, अनुमान नै काफी हुन्छ ।

२०२४ सालमा श्रीमान् बितेपछि ती बुढी आमाले कहिलेदेखि यो रातो लुगा लगाउन थालिन् होला ? के श्रीमान् बितेको वर्षदेखि नै कसैले उनलाई रातो कपडा नै लगाउन कर गर्‍यो कि ? उनी आफैँले म यही लुगा लगाउँछु भनिन् कि वा उनका छोरानाति-नातिनाले रातो लुगा लगाउन प्रेरित गरे ? मेरा मनमा हठात् उठेका यी प्रश्‍नका उत्तर खोज्न त म तत्काल सक्दिनँ तर ती आमाको फोटो हेर्दै सोचेँ, आहा ! कति राम्रो ।

राताे पहिरनको फोटो देख्दा मलाई केही वर्षअघि बित्‍नुभएकी मेरी हजुरआमाको याद आयो । हजुरबुबा बित्‍नुभएपछि १३ दिनसम्म हजुरआमाले सेतो लुगा लगाउनुभयो । १३ दिने कार्य सकिएपछि मेरी हजुरआमाको पहिरन परिवर्तन भयो । रातो फरिया, रातो पछ्यौरी टाउकोमा बेरेर नीलो, हरियो पटुकीमा रातो टीका, सिम्रिक र चुरा लगाउने मेरी हजुरआमालाई अब ती सबै वस्त्रबाट दूर गरिए ।

अहिलेजस्तो भए म पक्कै भन्‍ने थिएँ, ए पाखण्डी हो, त्यसरी चुरा नफुटाइदेओ¸ विस्तारै फुकालेर कतै सुरक्षित राखिदेऊ । ती सामान १३ दिनपछि मेरी हजुरआमाले फेरि लगाउनुपर्छ । १३ दिनपछि हजुरआमाका लागि ल्याइएका हरिया, नीला कपडा पोको पारेर मिल्काइदिने थिएँ र भन्‍ने थिएँ- हजुरआमा यही रातो फरिया र चोलो लगाउनुस् ।

त्यसकाे सट्टा हरियो र नीलो कपडा लगाइदिए । सधैँ उज्याली देखिने मेरी हजुरआमाको चेहरा अब अँध्यारो हुन थाल्याे । अर्थात्, मेरी हजुरआमा अब विधवा हुनुभयो । हजुरबुबा गुमाउनुको पीडा त छँदै छ, त्यसमाथि हजुरआमाको पहिरन देखेर मलाई दुःख लाग्थ्यो । अचम्म पनि लाग्थ्याे, किनकि म अलि सानै थिएँ ।

केही समयपछि हजुरआमाले नौगेडी लगाउने रहर गर्नुभयाे । तर, समाजका केही बुज्रुकहरूले नीलो मोटो धागोमा नौगेडीको माला बनाएर लगाइदिए । हजुरबुबा बित्‍नुभएपछिको दृश्य म अझै सम्झिन्छु- कसैले मेरी हजुरआमाको हातका राता चुरा ढुंगाले फुटाइदिए । अनि धारामा लगेर रुँदारुँदै बेहोस हुन लागेकी उहाँको सिउँदोको सिन्दुर पखालिदिए ।

अहिलेजस्तो भए म पक्कै भन्‍ने थिएँ, ए पाखण्डी हो, त्यसरी चुरा नफुटाइदेओ¸ विस्तारै फुकालेर कतै सुरक्षित राखिदेऊ । ती सामान १३ दिनपछि मेरी हजुरआमाले फेरि लगाउनुपर्छ । १३ दिनपछि हजुरआमाका लागि ल्याइएका हरिया, नीला कपडा पोको पारेर मिल्काइदिने थिएँ र भन्‍ने थिएँ- हजुरआमा यही रातो फरिया र चोलो लगाउनुस् ।

तर सानै थिएँ । मेरो बोली त्यो समाज त परकाे कुरा घरपरिवारमा समेत बिक्नेवाला थिएन । अमिलाे मन लगाएर म ती दृश्य हेर्न विवश थिएँ । त्यसैले त हजुरबुबाकाे मृत्युपछि मेरी हजुरआमा त्यही हरियो र नीलो पहिरनमै बितेर जानुभयो ।

अहिले पनि सोच्ने गर्छु, त्यसबेला मेरा बुझेका, पढे-लेखेका बा अनि काकाहरूले किन कहिल्यै पनि आमा यिनै राता चुरा लगाउनुस् भन्‍ने हिम्मत र आँट गरेनन् ? सायद, समाजको डर थियो । त्यसाे गर्दा समाजमा घरपरिवारकाे इज्जत, मान प्रतिष्ठा र कुलको धर्म नाश हुन्थ्यो भन्ने साेचाइले किचिनुभयाे कि ?

फेरि उनै दुर्गाप्रसादकी आमाकाे प्रसंग । यदि धर्म नै नाश हुने भए त ती ८६ वर्षीया आमाले आज ४० वर्षपछि पनि आशा मारेको छोरो कसरी भेट्थिन् होला ? पक्‍कै पनि ती आमाले राताे पहिरन लगाएर तिनले धर्म गरेको हुनुपर्छ । लाग्छ, संसारमा यी आमाजत्तिकाे धर्मात्मा कोही छैन ।

विधवा नारीले शरीरमा रातो लगाउनु हुँदैन भन्ने मान्यताका लागि याे ठूलाे पाठ हाे । लोकगायक बद्री पंगेनीले यस्ता गलत परम्परा तोडियोस् भनेर नै होला 'लाऊ चेली सिन्दुर लाऊ, निको पार हृदयको घाउ' भनेर केही वर्षअघि गीत नै कथेका थिए । तर, अझै थुप्रै आमाहरूकाे हृदयमा चाेट पुगिरहेकाे छ । जसरी मुलुककाे सुदूर पूर्वी क्षितिजका दुर्गाप्रसादकाे घरमा ४० वर्षपछि खुसी फर्कियाे, उसैगरी यसलाई असंख्य विधवाकाे मुहारमा खुसी फर्काउने पहलकदमी बनाउन सकिए गज्जब हुने थियाे । साेच्छु, अनि मेरी हजुरआमाकाे मृतात्माले पनि पक्कै शान्ति पाउने थियाे !

लेखक सशस्‍त्र प्रहरी निरीक्षक हुन् ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, चैत १०, २०७७ १७:०४