चाहेजति कण्डम लैजानुस् भन्ने स्वास्थ्य संस्थामा स्यानिटरी प्याड किन हुँदैन ?

चाहेजति कण्डम लैजानुस् भन्ने स्वास्थ्य संस्थामा स्यानिटरी प्याड किन हुँदैन ?

A+ A A-

दुई वर्षअगाडि मेरो जीवनमा अचम्मको घटना भयो । धुलिखेलमा रहेको जिल्ला स्वास्थ्य कार्यालयमा गएको बेला म महिनावारी भएँ । महिनावारी हुने दिन नजिक आएपछि महिलाले चिन्ता गर्ने विषय हो, स्यानिटरी प्याड । मैले पनि ब्यागमा राखेर हिँड्ने गर्थें । तर, समयअगाडि नै म एक्कासि महिनावारी भएका कारण मसँग प्याड थिएन ।

नजिकै रहेको जिल्ला स्वास्थ्य कार्यालय धुलिखेलमा गएँ । स्वास्थ्य संस्थामा अवश्य प्याड हुन्छ भन्ने मेरो विश्वास एक निमेषमा सिसाझैँ टुट्यो । बरु त्यहाँ त 'चाहिएजति कण्डम लैजानुहोस्' भनेर बक्समा कण्डम पो राखिएको थियो । प्याड किन्न खोज्दा पनि पाइएन । पछि एक जना दिदीले कपडाको बनाएर दिएपछि त्यो प्रयोग गरेँ । कस्तो अचम्म, अनिवार्य चाहिने प्याड स्वास्थ्य संस्थामा हुँदैन । तर, यौन सम्पर्कमा प्रयोग हुने कण्डमचाहिँ चाहिएजति लैजानुहोेस् रे । कस्तो अचम्म ! मनमा कुरा खेलाउँदै म त्यहाँबाट निस्किएँ ।

कण्डम परिवार नियोजनको अस्थायी साधन हो । यसले यौनजन्य रोगहरूबाट पनि बचाउँछ । तर, किशोरावस्था प्रवेशसँगै सुरु हुने महिनावारीमा अनिवार्य रूपमा चाहिने प्याड भने सहज रूपमा उपलब्ध हुँदैन । महिनावारी भनेको प्राकृतिक प्रक्रिया हो । यो हरेक महिलामा मासिक रूपमा हुन्छ ।

महिलामा रगतरस (Hormone) को प्रभावले गर्दा डिम्बासयबाट डिम्ब निष्कासन भएपछि विस्तारै बाक्लो हुँदै गएर पाठेघरको भित्री तहमा गएर तुहिन्छ र रगत भएर बग्छ । यदि पाठेघरको भित्री तहमा डिम्ब पुग्दा शुक्रकिटसँग मेल भएमा गर्भ बस्छ र रगत भएर बग्न पाउँदैन ।

साधारणतया महिलाहरूमा २८ दिनमा एक पटक योनीबाट रगत बग्छ । यसलाई हामी महिनावारी भन्ने गर्छौं । सामान्यतया यो २१ देखि ३५ दिनभित्रमा हुन्छ । ३ देखि ५ दिनसम्म रगत बग्छ । यो १० देखि १५ वर्षसम्मका किशोरीहरूमा सुरु हुन्छ भने लगभग ४५ देखि ५५ वर्षका महिलाहरूमा रहन्छ । यस्तो नियमित प्रक्रियामा हामीले धेरै जानी नजानी सानाठूला गल्तीहरू गरिरहेका हुन्छौँ ।

कण्डम महिलाले पनि प्रयोग गर्न सक्छन् । उनीहरूका लागि पनि कण्डम आइसकेको छ । के त्यो पनि नि:शुल्क पाइन्छ भनेर प्रचार गर्नुभएको छ ? पुरुषले प्रयोग गर्ने कण्डम नि:शुल्क पाइने ठाउँमा महिलाले प्रयोग गर्ने कण्डम किन नराखिएको त ? किन राज्यले यसरी विभेद गरिरहेको छ ?

महिनावारीमा हुने लापर्बाहीले प्रजनन् स्वास्थ्यमा धेरै दिर्घकालीन असर पर्न सक्छ । महिनावारीमा सरसफाइ, सन्तुलित आहारको कमी आदिले गर्दा महिलामा प्रजनन् स्वास्थ्यमा विभिन्न नकारात्मक असर पर्ने गर्दछ । जस्तै: योनी चिलाउने, सेतो पानी बग्ने, पिसाब नलीमा संक्रमण हुने तथा पछि गएर पाठेघरको मुखको क्यान्सरसमेत हुन सक्छ । यसले पछि यौनजीवनमा असर गर्ने, बच्चा नबस्ने, बसे पनि सफल गर्भाधारण हुन नसक्नेजस्ता विभिन्न समस्याहरू आउने गर्दछन् ।

समस्या एक भए पनि यसका कारण भने अनेक हुन सक्छन् तर समयमा हुने सानो प्रयास नगर्नाले पछि ठूलो समस्या निम्तिन सक्छ । यस्तो संवेदनशील विषयमा सम्बन्धित निकाय, सरोकारवाला सबैको ध्यान जान जरुरी छ । आर्थिक वर्ष २०७४/७५ को बजेट र नीति तथा कार्यक्रममा सरकारले सार्वजनिक विद्यालयमा नि:शुल्क प्याड वितरण गर्ने घोषणा गर्‍यो ।

सरकारको नीति तथा कार्यक्रममा परेको यो विषय कार्यान्वयनमा पनि आयो । तर, सार्वजनिक विद्यालयमा मात्र नि:शुल्क प्याड वितरण गर्ने भनिरहँदा निजी तथा गैरसरकारी विद्यालयमा कसले वितरण गर्ने प्याड ? कि निजी तथा गैरसरकारी विद्यालयमा प्याडको आवश्यकता नै पर्दैन ? कि निजी तथा गैरसरकारी विद्यालयमा छात्रा विद्यार्थी तथा शिक्षिका नै हुँदैनन् ?

त्यसैगरी, विश्वविद्यालयमा अध्ययनरत छात्राहरूचाहिँ क्याम्पसको हाताभित्र महिनावारी हुँदैनन् वा हुनु पाइँदैन भन्ने हो । यदि होइन भने खै त समतामूलक व्यवहार ?

सार्वजनिक विद्यालयमै भए पनि नि:शुल्क प्याड वितरण गरिरहँदा नि:शुल्क उपचार गर्ने स्वास्थ्य संस्थामा चाहिँ यसको उपलब्धता छैन । के प्याड आवश्यकता होइन ? के प्याड रहरको विषय हो ? कुनै महिलालाई चाहिने कुनैलाई नचाहिने ? यदि त्यसो होइन भने, स्वास्थ्य संस्थालगायत अन्य कार्यालयहरूमा समेत महिला कर्मचारी र महिला सेवाग्राही दुवैलाई उपलब्ध हुने गरी प्याडको व्यवस्था किन हुन सक्दैन ?

प्याडको व्यवस्था सार्वजनिकस्थलमा पनि महिला स्वयम्‌ले नै गर्नुपर्ने हो ? 'चाहिए जति कण्डम लैजानुहोस्' भनेको पुरुषको परिवार नियोजनको अस्थायी साधन भएर मात्र त होइन ? होइन भने कण्डम महिलाले पनि प्रयोग गर्न सक्छन् । उनीहरूका लागि पनि कण्डम आइसकेको छ । के त्यो पनि 'नि:शुल्क पाइन्छ' भनेर प्रचार गर्नुभएको छ ? पुरुषले प्रयोग गर्ने कण्डम नि:शुल्क पाइने ठाउँमा महिलाले प्रयोग गर्ने कण्डम किन नराखिएको त ? किन राज्यले यसरी विभेद गरिरहेको छ ?

समाज रूपान्तरण गर्ने, सही वा गलत छुट्याउने भनेको सरकार/राजनीतिज्ञ वा नीति निर्माताहरूले हो । राज्यको माथिल्लो निकायबाटै सुस्त रूपले यसरी लैङ्गिक विभेद भइरहँदा समाज कुन आधारले परिवर्तन भएको मान्ने ?

सरकारी स्वास्थ्य संस्थामा मात्र भए पनि प्याडको नि:शुल्क उपलब्धता भयो भने महिलाको प्रजनन् स्वास्थ्यमा धेरै सुधार आउन सक्छ । प्याड लिन जाँदा कतिपय महिलाले आफ्नो आवश्यकता र अनुकूलता हेरी कण्डम पनि लान सक्छन् । त्यसैगरी, नि:शुल्क उपलब्ध भएपछि समयानुसार कम्तीमा ४/५ घण्टाको फरकमा प्याड फेर्न पनि महिलाका लागि सहज हुन्छ । सबै कार्यालयमा प्याडको सहज उपलब्धता हुनु जरुरी छ । यसले संक्रमणबाट धेरै हदसम्म महिलालाई जोगाउन सक्छ ।

संक्रमणको कमी हुनेबित्तिकै व्यक्तिगत जीवन सहज रूपमा जिउन सकिन्छ । शारीरिक रूपमा स्वस्थ हुने भयो, मानसिक रूपमा तनावमुक्त हुने भयो भने आर्थिक रूपमा पनि सवल हुन सकिन्छ । आर्थिक भार कम हुनेबित्तिकै परनिर्भर महिलामा आत्मबल बढ्छ । यति महत्त्वपूर्ण विषयलाई हामी किन बेवास्ता गर्छौं ? यसरी एउटा प्रजनन् उमेर समूहको आवश्यकतालाई बेवास्ता गरी अर्को प्रजनन् उमेरको यौनइच्छा पूरा गर्दैगर्दा २१सौँ शताब्दीमा पनि उही पितृसत्तालाई निरन्तरता दिइरहेको भान हुँदैन र ?

समाज रूपान्तरण गर्ने, सही वा गलत छुट्याउने भनेको सरकार/राजनीतिज्ञ वा नीति निर्माताहरूले हो । राज्यको माथिल्लो निकायबाटै सुस्त रूपले यसरी लैङ्गिक विभेद भइरहँदा समाज कुन आधारले परिवर्तन भएको मान्ने ? कण्डमको नि:शुल्क वितरण गर्नु हुँदैन भन्न खोजेको होइन, स्वास्थ्यको महत्त्वपूर्ण पाटो यौनजीवन पनि हो र यौनजीवन सुरक्षित बनाउने सबैको दायित्व र चाहना पनि हो । यसो भनिरहँदा पुरुषलाई मात्र लक्षित गरी बनाएको वा आवश्यक पर्ने परिवार नियोजनको साधन चाहेजति लानू भनिरहँदा महिलाको अति आवश्यकीय वस्तु प्याडचाहिँ उपलब्ध नहुनु लाजमर्दो विषय होइन र ?

केही समयअगाडिको घटना हो, एक जना महिला स्वास्थ्यकर्मी कार्यालयमै महिनावारी हुनुभयो । त्यहाँ प्याडको व्यवस्था नहुँदा उहाँले १५/२० मिनेटको दूरी हिँडेर गई पसलबाट प्याड किनेर प्रयोग गर्नुपर्‍यो । त्यही बेला कार्यालयमा सेवाग्राही आए । कर्मचारी नदेखेपछि कार्यालय प्रमुखकोमा गुनासो गरे ।

कार्यालय समयमा कार्यकक्षमा नभेटिएको भनेर स्पष्टीकरण सोध्ने प्रक्रिया अगाडि बढ्यो । सेवाग्राहीको गाली । ‘लभ गर्न गएकी होला नि !’ समेत भन्न भ्याएछन् । अति भएपछि ती कर्मचारीले हाकिमलाई रातोपिरो हुँदै प्याड किन्न गएको भनिछन् । त्यसपछि हाकिम चुप त लागे । तर, सेवाग्राहीको गाली गालीमै रह्यो ।

सरकारी स्वास्थ्य संस्थामा मात्र भए पनि पनि प्याडको नि:शुल्क उपलब्धता भयो भने महिलाको प्रजनन् स्वास्थ्यमा धेरै सुधार आउन सक्छ । प्याड लिन जाँदा कतिपय महिलाले आफ्नो आवश्यकता र अनुकूलता हेरी कण्डम पनि लान सक्छन् ।

फेरि यो त रगत नै बग्ने प्रक्रिया हो । यसरी रगत बगिरहँदा बाहिर गएर प्याड किन्न जान सकिन्छ सकिँदैन । कि महिनावारीको अवस्थामा सहज रूपमा उपलब्ध नहुने सरसफाइका कारण बिदा नै पो बस्नुपर्ने हो कि ? यस्तो समस्या स्वास्थ्य कार्यालय मात्र होइन, सबै खाले कार्यालयमा हुन्छ, जहाँ महिला कर्मचारी र सेवाग्राही हुन्छन् । हेर्दा सानो तर गौण लाग्ने विषयले बहुआयामिक रूपमा ठूलो समस्या पारिरहन्छ ।

यसले गर्दा कतिपय कार्यालयमा त महिनामा केही दिन महिला कर्मचारी अनुपस्थित हुने गरेको पनि पाइएको छ । किनकि सहज र सुरक्षित महिनावारीको व्यवस्थापन नहुनाले महिला कर्मचारीहरू बिदा बस्न बाध्य छ्न् । तसर्थ, अरु धेरै गर्न नसके पनि हरेक कार्यालयमा नि:शुल्क र सहज रूपमा प्याडको व्यवस्था गर्न अत्यन्त जरुरी छ ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, चैत १०, २०७७ १५:५७