रौतहटको उत्तरी भेगमा शिक्षाको विकास र वामपन्थी चेतना छर्ने गुरु ध्रुवमोहन अधिकारी

रौतहटको उत्तरी भेगमा शिक्षाको विकास र वामपन्थी चेतना छर्ने गुरु ध्रुवमोहन अधिकारी

A+ A A-

पद, पैसा, पहिचान र पुँजीवादी प्रतिष्ठाका पछाडि अहोरात्र बहुसंख्यक मानिस कुदिरहेका छन् । अचेल ती कुरा प्राप्त गर्न जे पनि गर्ने मूलधारे संस्कृति बन्दै छ । तर, कतिपय मानिस मानौँ छुट्टै स्पातले बनेका थिए । त्यसैले ती सबै कुरालाई गौण ठानेर समाज फेर्न आफ्नो ताल सुर नछोड्ने मानिसहरू थिए र छन् ।

प्रतिवद्ध थिए । इमानदार थिए । आफ्नो परिवारको मतलब थिएन । समाज परिवर्तन नै मूल धेय थियो । परिवार जेसुकै होस्, विद्यालय नै सबै थोक थियो । शिक्षाको विकास नै एउटा मात्र ध्याउन्न थियो । भेडाजस्तै एकहोरो हुनुहुन्थ्यो । उहाँ जीवनका लागि सिद्धान्त होइन भन्ठान्नुहुन्थ्यो । सिद्धान्त, नियम र कानुनका लागि जीवन भनेझैँको जीवन बाँच्नुभएको थियो ।

हो । उहाँकै सम्झनाले तन, मन र मस्तिष्कमा उग्र समुद्री ज्वारभाटा छचल्किइरहेको थियो । सम्झना हो । आएपछि कसैको केही लाग्दैन । लेख्दैगर्दा रौतहटको एउटा सग्लो, स्निग्ध, सफा र समर्पित एक गुरुलाई सम्झिरहेको थिएँ ।

गुरु रातो गाढा मन पराउनुहुन्थ्यो । म पनि एकताका गाढा रातो औधी मन पराउँथेँ । अचेल कुनै कुरा वा व्यक्ति मन पर्न कम्तीमा फिका भए पनि रातो चाहिँ हुनैपर्ने अवस्थामा पुगेको छु ।

१८ भदौ २०७४ मा चितवनको पुरानो मेडिकल कलेजमा ६५ वर्षको उमेरमा हृदयाघात भएर ब्रेन ह्यामरेज भएपछि दिवंगत हुनुभयो आदरणीय शिक्षासेवी ध्रुवमोहन अधिकारी । उहाँको पार्थिव शरीर पनि चितवनको देवघाटमा नै दाहसंस्कार गरिएको थियो । रौतहट जिल्लाको उत्तरी भेगमा शिक्षाको विकास र वामपन्थी चेतना छर्न ठूलो योगदान पुर्‍याउनुभएका शिक्षक अधिकारीको निधनले रौतहटको शिक्षाक्षेत्रमा अपूरणीय क्षति भएको थियो ।

शिक्षक अधिकारीले आफ्नो जीवनमा समाज फेर्न के पो गर्नु भएन र ! सरसर्ती सम्झँदा यस्तो विवरण पो बन्यो ।

२०२६ सालमा हालको जनज्योति उच्च माध्यमिक विद्यालय तत्कालीन प्राथमिक विद्यालय गाउॅंका गन्यमान्यहरूले नचल्ने ठहर गरे । तिनताकको शुद्ध एउटा बजारउन्मुख गाउॅं चन्द्रनिगाहपुरको प्राथमिक विद्यालयमा पढाउन थाल्नुभएको थियो ।

२०२८ सालमा एउटा प्रावि जनज्योति मावि बन्ने भयो तर आयस्रोत घट्यो र शिक्षक संख्या पुगेन । र, विद्यालयको आयस्रोत नहुन्जेल स्वयम्‌सेवक शिक्षक भई अध्यापन गर्छु भनेर कागज गरी पढाउने क्रम जारी राख्नुभएको थियो ।

मुलुकको निस्सासिँदो अवस्थाकै कारण २०२६ सालमा नेकपा पुष्पलाल समूहमा आवद्ध हुन पुग्नुभयो । गाउॅंमा गौप्य रूपमा युवा पुस्तकालय सञ्चालन गर्न थाल्नुभएको थियो ।

२०३६ सालमा गाउॅंका मानिसमा चेतना बढोस् भन्ने हेतुले सबैले पत्रपत्रिका र पुस्तकहरू पढ्न पाउने अवसर सुनिश्चित गर्ने धेयले सूर्योदय पुस्तकालय स्थापना गर्न संस्थापकको भूमिका पूरा गर्नुभएको थियो ।

गाउॅंमा साहित्यिक गतिविधि बढोस् र मानिसहरूमा साहित्य पढ्ने र सिर्जना गर्ने बानीको विकास होस् भन्ने उद्देश्य राखेर २०३७ सालदेखि साहित्यिक गोष्ठी नियमित रूपमा सञ्चालन गर्न सक्रियतापूर्वक लागिपर्नुभएको थियो ।

२०३६ सालदेखि नेपाल राष्ट्रिय शिक्षक संगठनमा लाग्नुभएका उहाँ पञ्चायतको पतनअघिका वर्षहरूमा स्थापित प्रजातान्त्रिक राष्ट्रिय एकता मञ्चमा लागेर निरंकुश व्यवस्था ढाल्न क्रियाशील हुनुभएको थियो ।

चन्द्रनिगाहपुरका वसन्तपञ्चमी निमावि, दुर्गा मावि, बेल्डी प्रावि, बालकल्याण प्रावि सन्तपुरलगायतका विद्यालयहरू स्थापना गर्न उल्लेखनीय भूमिका पूरा गर्नुभएको थियो ।

गुरु ध्रवमोहन अधिकारी अतीत भइसक्नुभयो । उहाँको कर्म र त्यसले दिएको परिणाम हाम्रो गाउॅंघरमा दिर्घकालसम्म रहिरहनेछ । आदरणीय गुरु अधिकारीप्रति हार्दिक श्रद्धासुमन ।

दुर्गा माध्यमिक विद्यालयको भवन निर्माणार्थ श्रीमद्भागवत् सप्ताह लगाउॅंदाको समयमा खानपिन नगर्दा र शरीरलाई आराम नपुग्दा क्षयरोगको सिकार हुनुभएको थियो । त्यसमाथि ब्राेङ्काइटिस रोग थपिन पुगेको थियो उहाँलाई ।

सन् २००५ देखि लायन्स क्लब इन्टरनेसनलमा आवद्ध हुनुभएको थियो । गाउॅंमा लायन्स क्लब रौतहट स्थापना गरेर एम्बुलेन्सका लागि सहयोग जुटाउन काठमाडौं जाँदा चितवनको भण्डारामा मोटरसाइकल दुर्घटनामा परेर उहाँको खुट्टा भाँचियो ।

२०५१ देखि आफ्नो आमाबुबाको नाममा शिवसावित्री प्रतिष्ठान स्थापना गरेर साहित्यिक र सामाजिक काममा लागिपर्नुभएको थियो । यो संस्था गुरुका चार दाजुभाइको आर्थिक योगदानले बाँचिरहेको छ । त्यसले रौतहटको उत्तरी भेगमा अहिले पनि साहित्यिक गतिविधि जारी नै छ ।

समाज र शिक्षा सेवा भनेपछि मरिहत्ते गर्ने शिक्षक ध्रुवमोहन अधिकारी इमानदार हुनुहुन्थ्यो । २०४४-२०४५ सालमा नागरिकता वितरण टोलीका प्रमुख भएर सोनरनिया गाउॅं पञ्चायत पुग्नुभएका ध्रुवमोहन अधिकारी भारतीयलाई नागरिकता दिए टन्नै पैसा दिने प्रस्ताव आएको थियो । तर, आफ्नो स्वाभिमान गिराएर काम गर्दिनँ भनेर टोली प्रमुखबाटै राजीनामा दिनुभएको थियो । तिनताक नागरिकता टोली प्रमुख भएका अन्य व्यक्तिहरूले टन्नै पैसा कमाएको चर्चा गाउॅंघरमा चलेको थियो । सत्य असत्य के हो गाउॅंले नै जान्दछन् ।

जीवनको उत्तरार्द्धमा लामो समय चन्द्रनिगाहपुर ठाडाटोलको दुर्गा माविको प्रधानाध्यापक रहनुभएका ध्रुवमोहन अधिकारीलाई अभिभावकहरू धैरै नै सम्झन्छन् । त्यतिबेलाको जस्तो पढाइ कहिले होला भनेर बुढापाकाहरू नै भन्ने गर्छन् ।

स्वर्गीय शिक्षक अधिकारीसँग म पनि शिक्षा र विकासको कामका लागि विभिन्न मन्त्रालय र सरकारी निकायहरूमा दौडधुप गर्न पुगेको सम्झना आइरहन्छ । एक पटक वन र प्रकृति संरक्षण गर्न चन्द्रनिगाहपुर उत्तर फापरबारीसम्म पश्चिममा पथलैयासम्म, पूर्वमा बागमतीसम्मको क्षेत्र समेट्ने गरी वन्यजन्तु राष्ट्रिय निकुन्ज खोल्ने अवधारणापत्र बोकेर मन्त्रालयमा पुगेका थियौँ । त्यो अवधारणापत्र लेख्न मैले आधा रातसम्म जाग्राम बसेर लेखेको थिएँ । यद्यपि त्यो प्रस्ताव कार्यान्वयन भएन ।

समाजका लागि कुनै पनि नयाँ काम गर्न जति बेला पनि अघि सर्ने र हौसिने स्वभाव थियो आदरणीय शिक्षक ध्रुवमोहन अधिकारीको ।

दुर्गा माविको भवन निर्माणार्थ एक पटक च्यारिटी शो गर्नुपर्‍यो भनेर कस्सिनुभयो । हास्यब्यङ्ग्य कार्यक्रम गर्ने प्रस्ताव गर्नुभएको थियो प्रिय शिक्षकले ।

रत्नराज्य लक्ष्मी क्याम्पस पढ्दादेखिको साथी रेडियो नेपालमा काम गर्दा झन् बलियो भएको थियो मेरो सम्बन्ध हास्य कलाकार दीपकराज गिरीसँग । गुरुको प्रस्ताव लिएर गुरुसँगै बबरमहलमा दीपकराज गिरीसँग भेट्न गयौँ । कलाकार गिरीको प्रस्ताव र आर्थिक दायित्वबारे गुरु र मैले मिहिन छलफल गरेपछि उपलब्धिभन्दा झनझनावत बढी हुने ठहर गरेर च्यारिटी शो नगर्ने निष्कर्षमा पुगेका थियौँ । त्यसैले त्यो कार्यक्रम हुने कुरै भएन ।

गुरुको जहिले पनि विद्यालय र समाजको परिवर्तन नै मुख्य विषय हुने गर्थ्यो । गुरुले मलाई जहिले पनि गाउॅं फर्कने र गाउॅको विद्यालयमा पढाउने काम गर्न सधैँ कर गर्नुहुन्थ्यो । तर, मैले गुरुले गर्नुभएको कर र आग्रहलाई कहिल्यै पनि कार्यान्वयन गर्ने हिसाबले ग्रहण गरेको थिइनँ ।

मेरो कोठामा दुई/तीनवटा शब्दकोशहरू थिए: नेपाली बृहत् शब्दकोश, अक्सफोर्ड अंग्रेजी डिक्सनरी र क्यानोन अंग्रेजी थेसारस डिक्सनरी । ती तीनवटै पुस्तकमा गुरुको आँखा लाग्यो र मैले विद्यालयका लागि तत्कालै दान गरेर गुरुको हातमा थमाइदिएको थिएँ । तर, ती पुस्तकहरू पुन: जोड्न मलाई केही समय लागेको थियो ।

गुरुलाई सम्झँदा महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको पचहत्तर वर्षअघि प्रकाशित निबन्ध ‘के नेपाल सानो छ ?’ का पङ्क्तिहरू स्मृतिमा पल्टन्छन्:

'सानो, मीठो, शान्त, सुगन्धी, अनुपम-बस । मेरा निमित्त त्यही हो नेपाल । यहाँ वाग्नर कोदाली खनिरहेछन्; शेक्सपियर हलो जोत्दा हुन्; टिसियन र टर्नर भेडा चराउँदा हुन्, सोक्रेटिज गुफामा घोत्लिइरहेका होलान्, कालिदास असार पन्ध्रमा धाराप्रवाह गीत गाइरहेका होलान्, मकहाँ सान्डोले दाउरा भारी बोकेर ल्याउँछन्, मेरो वनमा हेलेन केलरहरू गीत गाउँछन्, यहाँ कति साहित्य छ, जो लेखिएकै छैन, न लेखिनेछ ।'

गुरु दिवंगत हुनुभएको चार वर्ष हुँदै छ । अधिकारी परिवारका आफ्नै दायित्व र सीमाहरू थिए होलान् । यो कर्म न कहिल्यै दोहरिने कुरा हो ।

'रौतहटमा सामाजिक र शैक्षिक परिवर्तनका लागि तन, मन, धन, सीप र श्रम लगाउने शिक्षक ध्रुवमोहन अधिकारीको पार्थिव शरीर चन्द्रनिगाहपुर ल्याएर बागमती नदीमा किन दाहसंस्कार गरिएन ?,' कतिपय गाउॅंलेहरूले मलाई सोधेका थिए ।

जे होस्, गुरु अतीत भइसक्नुभयो । उहाँको कर्म र त्यसले दिएको परिणाम हाम्रो गाउॅंघरमा दिर्घकालसम्म रहिरहनेछ । आदरणीय गुरु ध्रवमोहन अधिकारीप्रति हार्दिक श्रद्धासुमन ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, चैत १२, २०७७ ०६:१५