४० वर्षअघिकाे त्याे थारू बस्ती सम्झिँदा..

A+ A A-

बुङबुङ धुलो उडिरहेको थियो । गाईवस्तुको बथानले आफ्ना चारवटै खुट्टा चाल्दा उडेको धुलो थियो । लमाहा खोलाको पश्चिमपट्टि अर्ध आकारको पहेँलपुर घाम अस्ताउने तरखरमा थियो । चराचुरुङ्गीहरू आ-आफ्नो गुँडतिर फर्कंदै थिए । तिनको चिरबिर र किरिङमिरिङ आवाज औधी कर्णप्रिय थिए । मन हौसिन्थ्यो । प्रकृतिमा झङ्कृत तिनका स्वप्निल आवाजहरूले जसको पनि मन हौसिन्थ्यो । एकदमै उल्लासपूर्ण हुँदै थियो- गोधुली साँझ ।

यस्तै हुन्थे- फरकफरक दिनका गोधुलीहरू । बाँसका झाङहरूमा बस्दै गरेका चराचुरुङ्गीको सन्ध्याकालीन खेल र फुर्ती हेरिरहूँ लाग्ने थियो । घन्टङ-घन्टङ गाईवस्तुको घाँटीमा बाँधिएको घण्टीको रालो बजिरहेको थियो । गाईवस्तुको बथान सुमधुर आवाजसँगै एकअर्कासँग लठारिँदै लमाहा खोलाछेउको चौरमा चरेर घर फर्कंदै गरेको दृश्य कहिल्यै नसकियोस्‌जस्तो लाग्ने थियो । ती दृश्यहरू हेरेर कहिल्यै मन अघाएन ।

बथानको पछाडिपट्टि अधबैँसे दशैँ चमार एउटा कटबाँसको लाठो लिएर गाईवस्तु धपाएझैँ गरिरहेको थियो । पातलो थोत्रो घरबुनुवा स्वेटर, कसैले दिएको जडौरी, मफलर र तौलियाको रूपमा प्रयोग गरिने पातलो गम्छाजस्तो कपडाले जाडो छल्न टाउकोमा बेरेको थियो ।

खाली खुट्टा, पटपटी फुटेको कुर्कुच्चा, मयल उकुचिएर बाक्लो भएको गोडा र गोडाको छाला, दुब्लो, ख्याउटे, फैलिएको अनुहार । उमेरभन्दा बढी चाउरी परेको अनुहार थियो । त्यो अनुहारमा न उत्साह न निराशा । बरु पीडा बढी देखिन्थ्यो । जाडोमा यस्तै देखिएका थिए दशैँ चमार । झण्डै १५ मिटरजति पर हजुरबाउको पछि लागेको दशैँ चमारको नौ वर्षीय नाति भोजपुरी गीत गाउँदै थियो:

'छौँडी पतरकी रे मारे गुलेलवा,
जीयरा उडी उडी जाय...।'

यस्तै थिए उसका गीतका दानाहरू ।

जाडोयाममा यसै पनि देहाती जीवन रमणीय हुन्छ । न चर्को जाडोको पिर, न त जाडो धेरै भएर कामिरहनुपर्ने अवस्था । शायद जाडो पनि वर्गीय हुँदो हो । गुइँठाहरू, उखुका सुकेका पातहरूको रास, घर र ओसारा बढारेर जम्मा भएको रछ्याने फोहोर, सुकेका स-साना बुट्टाका झिक्राझिक्रीहरू र गोठमा भुइँ ओभानो बनाउन तन्नाको रूपमा प्रयोग गरिएका पराल मिसाएर बालिएका घुरहरू । त्यसबाट आउने एकदमै विशेष खालको ठस्के गन्धले जब नाकसँग प्रित लगाउँथ्यो, यति भएपछि तन, मन र मस्तिष्कमा प्यारो भवानीपुर पिपराको देहाती जीवन जीवन्त हुन्थ्यो ।

आओ यादहरू हो आओ ! म निदाएको थिइनँ, कोल्टे फेर्दै थिएँ । बालापन अनि किशोरकालका सम्झनामा डुल्दै थिएँ । एक हिसाबले जीवन भन्नु सयपत्री सम्झनाका पत्रहरू त रहेछन् । विगतमा गरिएको संगत र त्यो संगतबाट उत्पन्न परिणाम, त्यसबाट प्राप्त आनन्द, प्रेम, दु:ख, खुसी, पीडा, सिकाइ र बुझाइ त रहेछ नि समष्टीमा मानिसको जीवन ।

आर्थिक रूपमा त के हुन्थ्यो तरक्की ! तर, यस क्षेत्रमा लागेर आनन्द लिएकै कारण लागेको ऋणले गर्दा रामनारायण चौधरीको ५ कट्ठा जग्गा अरुलाई बेच्नुपरेको कुरा धेरै पछिसम्म गाउँलेहरू सुनाउँथे । तर, तिनताक उनले गाउँलेलाई उपलब्ध गराएको मनोरञ्जनको पैसामा तुलना हुँदैनथ्यो ।

किशोर र बाल्यकालको देहाती जीवन स्मृतिको गर्तमा सधैँ बेलाबखत आउजाउ गरिरहन्छ । भवानीपुर पिपराको थारू बस्ती रौतहट जिल्लाको उत्तरवर्ती गाउँ हो । केही दुसाद, मुसहर र चमारबाहेक बहुसंख्यक चौधरीको बस्ती, बस्तीको चारैतिर आँप, लिची, कटहर, अम्बा, बाँसका घारी, सरिफा, कागतीका रुख अनि झाङहरूले ढाकिएका बगैँचाहरू थिए । बस्तीको चारैतिर क्षितिजभन्दा वरै देखिन्थे केही ठूला सिमलका रुख र तारीका रुखहरू । ठूला सिमलका रुखहरू त मासिएको वर्षौं भयो रे !

बस्तीको पश्चिमपट्टि लमाहा खोला, खोलापारिपट्टि परसवा, रंगपुर र मनोहरवा थारूगाउँ, पूर्वपट्टि जयराजपुर, उत्तरपट्टि भवानीपुर, दक्षिणपट्टि मुसलमानहरूको गाउँ जगौलिया थियो । बस्तीको चारैतिर ठूलाठूला फाँट, करिब सवा सयजति ठूला साना देहाती किसिमका घर थिए । बाँसका लामालामा चिर्कटालाई बुनेर त्यसमाथि हिलो माटो र धानको भुस, गहुँको छवालीका टुक्राहरू, परालका टुक्राले छापेर बनाइएका भित्ताहरू थिए सबै घरमा ।

भित्तालाई मसिनो माटोले लिपेको । घरको बाहिरी भित्तामा माटोले अनेकौँ आकृति, अंक, चिह्न र अक्षरहरू राख्नु थारूको संस्कृति थियो । अझ यो कलाले कसैको विवाह, माघी (माघे संक्रान्ति), फागु पूर्णे वा अन्य फुर्सदको समय भए गाउँभरि पूर्णता पाउँथ्यो ।

यति भएपछि पिपराको भौगोलिक अवस्थिति र विशेषताको एउटा बिम्ब बन्थ्यो । र, त्यसको अस्तित्व अविच्छिन्न रहन्थ्यो । यो तीन-चार दशकअघिको सम्झना भएको हुनाले अहिले ठ्याक्कै त्यस्तै नहोला । किनभने बढ्दो सूचना प्रविधिको प्रयोग, उपभोक्तावादको माखे साङ्लो, पैसा, पद, पहिचान र कथित् आधुनिकीकरणले देश, प्रदेश, महादेशलाई सताइरहेको बेला प्यारो पिपरा कसरी अक्षुतो रहन सक्थ्यो र ?

लमाहा खोलापारि परसवाभन्दा दक्षिण प्रत्येक वर्ष दाह मेला लाग्ने गर्थ्यो । त्यो मेलामा पाइने चिनी कटौरा, तिलका लड्डुहरू, पकौडी, भुजा, सेवै, लाई र विभिन्न गाउँबाट त्यहाँ आइपुगेका मानिसहरूको भीड रमाइलो हुन्थ्यो । लठैतहरूले लाठी जुधाइ खेलेको र एकअर्कालाई आक्रमण-प्रत्याक्रमण गरेको दृश्य उत्तेजनापूर्ण र डरलाग्दो हुन्थ्यो । त्यसमाथि त्यहाँ उड्ने धुलोको पनि अर्कै आकृति र बिम्ब बन्थ्यो । तिनताक धुलोकै कारण श्वासप्रश्वासमा पर्ने असर कसलाई के मतलब थियो र ? जानी नजानी जीवनमा बेपर्वाह हुनुको पनि गजब मजा थियो त्यो ।

तिनताकको समय, सुर, ताल, लय र जीवनलहर नै अर्कै थियो । जसरी एउटा विपन्न देश र गाउँहरूमा हुन्छ, त्यसरी नै पिपरासँग पनि मनोरञ्जन गर्ने अत्यन्त कम उपायहरू थिए । तर पनि गाउँले आनन्दित र खुसी देखिन्थे । रामनारायण चौधरी राम रमाइलो गर्नुपर्ने मानिस थिए । तिनताक उनले नाटक मण्डली बनाएका थिए । त्यो मण्डलीमा महिला पात्रको भूमिका पनि पुरुषले नै पूरा गर्नुपर्थ्यो । जात्रा, मात्रा, मेला पर्वमा रामनारायणको अगुवाइमा बनेको टोलीले नाटक र गाना बजाना प्रस्तुत गर्थ्यो ।

चौधरीको टोलीसँग हार्मोनियम, ढोलक, तबला, खैँजडी, छङछङे, ख्याली र कलाकारले लगाउने अनेक पोशाक थिए । उनी आफ्नो गाउँमा मात्र होइन, अन्यत्र धेरै स्थानमा कोसौँकाेस टाढा साइकलमा वा हिँडेर जान्थे नाटक र गाना-बजाना प्रस्तुत गर्न । आर्थिक रूपमा त के हुन्थ्यो तरक्की ! तर, यस क्षेत्रमा लागेर आनन्द लिएकै कारण लागेको ऋणले गर्दा रामनारायण चौधरीको ५ कट्ठा जग्गा बेच्नुपरेको कुरा धेरै पछिसम्म गाउँलेहरू सुनाउँथे । तर, तिनताक उनले गाउँलेलाई उपलब्ध गराएको मनोरञ्जनको पैसामा तुलना हुँदैनथ्यो ।

देशका अन्य भागझैँ यो गाउँमा पनि युवाहरूको अभाव छ । सबै खाडीतिर गएका छन् । गाउँमा महिला, अधबैंसे पुरुष र केटाकेटीहरू मात्र छन् रे ।

थोरै पैसाका लागि श्रम बेच्न विदेश पुगेका युवाहरूलाई गाउँमै कसले राख्ने ? कसले तिनलाई रोजगारी दिने वा खाडी मुलुकमा कमाएजत्तिकै कमाइ घरै बसेर गर्न सक्ने सीप र बाटो दिने ? नेपालका राजनीतिक दल, नेताहरू, सरकार र गैरसरकारी संस्थाहरू सबै ठूला कुरा मात्रै गर्छन् । तर, हात लाग्ने वा परिणाममुखी काम कहिल्यै गर्दैनन् । कहिले होला त्यस्तो, यही जुनीमा होला त ?

प्रकाशित मिति: शनिबार, फागुन २९, २०७७ ०६:३२