गुणस्तरहीन सफ्टवेयरको असर : शेयरबजारमा लगानीकर्ताको मनोवैज्ञानिक त्रास

A+ A A-

बुधबार कारोबार सुरु भएको पहिलो मिनेटमै नेप्से परिसूचक १७ अंकले बढ्यो । त्यसपछि १८ मिनेट जाँदा परिसूचक थप १९ अंकले घट्यो । लगत्तै त्यसको २ मिनेटमा सूचक ८५ अंकले घट्यो । राजनीतिक उतारचढावले नेप्से घटेको अनुमान गरिरहँदा एउटै कम्पनीको शेयरमूल्य शून्यमा पुग्दा लगानीकर्ता झस्किन पुगे । बुधबार नेपाल इन्फ्रास्ट्रक्चर बैंकको शेयरमूल्य शतप्रतिशत अर्थात् ५ सय ९४ रुपैयाँले घटेर शेयरमूल्य शून्यमा पुग्यो ।

एकाएक सम्पत्ति अर्बबाट शून्यमा झरेपछि लगानीकर्ता नआत्तालिने त कुरै भएन । यसरी नेप्सेको वेबसाइटमा झण्डै अढाई घण्टासम्म शेयरमूल्य शून्य नै रह्यो । त्यस समय न त लगानीकर्ताले शेयर किन्न पाए, न त बेच्न नै । अझ आफ्नो लगानीसमेत शून्यमा गएपछि त अधिकांश लगानीकर्ता झस्किए । भारतमा हर्षद मेहताले घटाएको स्क्याम १९९२ को झस्का लगानीकर्तामा पर्‍यो ।

लामो समयसम्म नेप्सेले वेबसाइटमा भएको समस्यालाई लगानीकर्तासमक्ष स्पष्ट रूपमा न त ल्याउने कोसिस नै गर्‍यो, न त लगानीकर्तालाई संयमित हुन अनुरोध नै । अर्बौंको शेयरमूल्य गुमाएर अलमलमा परेका लगानीकर्ता अढाई घण्टासम्म सूचनाविहीन र अन्योल बन्नुपर्‍यो ।

यो त भयो आजको समस्या । नेप्सेको प्राविधिक समस्याका कारण कहिले लगानीकर्ताले अर्डरमा समस्या झेले त कहिले मिथ्यांकको सिकार बने । तर, सेबोन र नेप्से भने नयाँ प्रविधिसँगै कारोबारलाई अनलाइन प्रणालीमा लगेको भन्दै खुसीयाली मनाइरहेका छन् ।

शेयरबजार कारोबार तथा नियन्त्रण गर्ने जिम्मा पाएको नेप्सेको बारम्बारको लापर्बाहीले शेयरबजार असुरक्षित बन्न थालेको विज्ञहरू बताउँछन् । सेबोन र नेप्सेको कमजोरीका कारण लगानीकर्ताको ३४ खर्ब बराबरको सम्पत्ति जोखिममा परेको छ ।

यस्तै, समस्याबाट आजित बनेका लगानीकर्ता सेबोन र नेप्सेसमक्ष तारनतार लिखित, मौखिक गुनासा लिएर धाउँदै आएका छन् । तर, आफ्ना ती गुनासोमा तालुकदार निकायले ठाडो कान नलगाएको लगानीकर्ताहरूको गुनासो छ ।

शेयरबजारमा सर्वसाधारणको आकर्षण बढे पनि अर्थ मन्त्रालय, सेबोन र नेप्सेका आ–आफ्नै डम्फुका कारण लगानीकर्ताले सुरक्षित महसुस गर्न पाएका छैनन् ।

सफ्टवेयर खरिदमा असंवेदनशील देखिएको नेप्सेमाथि अनियमितताको आक्षेपसमेत लागेको थियो । यसअघि अख्तियारले नेप्सेको सफ्टवेयर खरिद अनियमिततालाई २०७५ सालमा सार्वजनिक गरेको थियो ।

त्यस बखत नेप्सेको विद्युतीय प्रणाली तथा डिस्प्ले बोर्डले खरिदसम्बन्धी छानबिन समिति गठन गरेर अध्ययन गरेको थियो । जसमा नेप्सेले स्तरीय प्रणाली, सफ्टवेयर तथा डिस्प्ले बोर्ड खरिद गर्न खुला, पारदर्शी, वस्तुनिष्ठ तथा विश्वसनीय प्रक्रिया अवलम्बन नगरेको तथा स्वचालित विद्युतीय कारोबार प्रणालीका लागि सफ्टवेयर खरिदमा अनियमितता गरी गुणस्तरहीन सफ्टवेयर तथा सामग्री खरिद गरेको समितिले निष्कर्ष नै निकालेको थियो ।

त्यतिखेर नै लगानीकर्ताले नेप्सेले सही सूचना नदिएको गुनासो गरे पनि त्यसमा नेप्सेले कुनै ठोस कदम चालेको पाइएन । त्यस बखत समितिले पनि अर्थ मन्त्रालयलाई बुझाएकोे प्रतिवेदनमा नेप्सेले डिस्प्ले बोर्ड खरिद गर्दा सार्वजनिक खरिद नियमावली, २०६४ को नियम ८४ को उपनियम (१) बमोजिमको व्यवस्थाको पालना नगरेको र खरिद गरिएका मध्ये पहिलो डिस्प्ले बोर्डले कारोबारसम्बन्धी वास्तविक समय जानकारी (लाइभ तथ्यांक) सम्प्रेषण नगरेको समेत उल्लेख गरेको थियो ।

पटक-पटक लगानीकर्ता तथा नियामक निकाय धितोपत्र बोर्डले समस्या समाधान गर्दै अनलाइन प्रणालीलाई सहज बनाउन भने पनि त्यसको उचित कार्यान्वयन नेप्सेबाट हुन सकेको छैन । जसको मार बुधबार लगानीकर्तामा पर्न गयो ।

तीन ठूला निकायको असमझादारीको उपज

लगानीकर्ता यतिबेला नेप्सेको गुणस्तरमा तीन ठूला निकायको असमझदारीले प्रमुख भूमिका खेलेको बताउँछन् । निर्देशन दिने अर्थ मन्त्रालय, निगरानी गर्ने धितोपत्र बोर्ड र कार्यान्यवन गर्ने नेप्सेबीच समन्वय नहुँदा लगानीकर्ता चपेटामा पर्दै आएको लगानीकर्ता तथा पुँजी बजार विकास अभियन्ता तिलक कोइराला बताउँछन् । तीन ठूला निकायबीच बढ्दो असमझदारीका कारण नै लगानीकर्ताले समस्या झेल्दै आएको उनको बुझाइ छ ।

उनी भन्छन्, ‘अनलाइन ट्रेडिङ सिस्टम गुणस्तरीय नहुँदा प्रयोगकर्ता असुरक्षित बन्दै आएका छन्, २ वर्षदेखि नेप्सेको सफट्वेयरमा प्रश्न उठे पनि समस्या ज्युँका त्युँ छ । नियामक तीन निकाय नै एकअर्कामा हानाथाप गर्नुको उपज आजको समस्या हो ।’

इन्भेस्टर फोरमका अध्यक्ष छोटेलाल रौनियारले नेप्सेको प्रविधि स्तरीकरणमा लापर्बाहीले समग्र पुँजीबजारप्रति लगानीकर्ताको विश्वास नै धरमराउने स्थितिमा पुगेको बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘हामीले धेरै पटक सही सूचना नपाएको गुनासो नियामक निकाय बोर्ड र नेप्सेलाई गराउँदै आए पनि समस्या समाधान भएन । अब कति सहने ?’

लगानीकर्ता प्राविधि समस्या र मिथ्यांकको सिकार बन्दा पुँजीबजारप्रतिको विश्वास घट्दै गएको छ । जसको असर पूँजीबजारको भविष्यमा नै देखिने अध्यक्ष रौनियारको भनाइ छ ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, फागुन १२, २०७७ १८:५५