पानीमा पनि तेब्बर मूल्यले लुटिँदै छन् उपभोक्ता

A+ A A-

बिहान उठेदेखि नसुतुञ्जेलसम्म तपाईं हामीले सबैभन्दा बढी पिउने पेय पदार्थ हो, पानी । दिनको सुरुवात पनि खानेपानीबाटै हुने हुँदा खानेपानी जीवनका लागि अक्सिजनपछिको दोस्रो अत्यावश्यक वस्तुमा पर्छ । तर के तपाईंलाई थाहा छ ? विश्वमा जलस्रोतको दोस्रो धनी देशमा हामी पानी किन्दा कतिऔँ पटक, कति रुपैयाँले कति तरिकाले ठगिन्छौँ ?

अधिकांशलाई थाहा नहुन सक्छ ! थाहा भए पनि जाबो ५/१० रुपैयाँको फरक त हो नि ! ‘आss.’ भनेर प्रत्येक दिन भइरहेको ठगीलाई बेवास्ता गर्दै आफैँलाई हामीले कतै लुटाइरहेका त छैनौँ ?

यस्तो लाग्छ, हाम्रो आशंकालाई नै टेको दिने उत्तर लिएर पाइलैपिच्छे उपत्यकामा बग्रेल्ती पसल खोलिएका छन् । होइन भने बानेश्वरको फलफूल पसलमा २० रुपैयाँ पर्ने पानीको बोतल सिभिल अस्पतालसम्म आइपुग्दा ३० रुपैयाँ पर्नु नपर्ने हो ।

आखिर १० मिटरको दूरीमा खानेपानी बोत्तलको मूल्य पनि १० रुपैयाँले नै कसरी बढ्छ त ?

सहरवरिपरिका बस्तीमा १६ रुपैयाँमा पाइने आधा लिटर पानीलाई हामी काठमाडौंको काकाकुल सहरमा ४० देखि ६० रुपैयाँसम्म हाल्न पछि पर्दैनौँ । पर्यटकीय क्षेत्रमा त झन् अन्य स्थानको भन्दा दोब्बर–तेब्बर मूल्य बढाएर बोतल थमाउने गर्छन् । त्यतिखेर ग्राहकले न विवाद गर्न सक्छ, न प्रतिवाद !

तिनैमध्येकी एक हुन् काठमाडौंकी सुनिता खतिवडा ।

गत हप्ताको कुरा हो । सुन्दरीजल घुम्न गएकी सुनिता डाँडामा पुगेपछि १६ रुपैयाँ पर्ने खानेपानीको बोतललाई ५० रुपैयाँ तिरेर किनिन् । जबकि उनले सुन्दरीजलको प्रवेशद्वारमा २० रुपैयाँमा एक बाेतल खानेपानी किनेकी थिइन् । आफू साथीहरूसँग भएकाले जति मागे पनि थपक्क दिनुपर्ने बाध्यता भएको उनको गुनासो थियो ।

सुनिताले भनेजस्तै अक्सर घुम्न गएकाहरू ‘बार्गेनिङ’ गर्दैनन् । अझ भनौँ, साथीभाइको सामुन्ने लोभी बन्ने चेष्टा नै गर्दैनन् । असल देखिने नाममा हामी व्यापारीले मागेजति पैसा थपक्क दिन्छौं र चुपचाप हिँड्छौँ ।

यसरी नाङलोदेखि साना किराना पसल खोलेर बस्ने व्यवसायीहरूले उपभोक्तालाई दैनिक आधा लिटरको खानेपानीको बोतलमा नै ३५ रुपैँया बढीसम्म रकम असुल्ने गरेका छन् ।

मध्यमस्तरका पसल हुनाले यहाँ न त अनुगमन हुने गर्छ, न मूल्यवृद्धिको विरोध नै । अनुगमन नहुने भएकाले नै मूल्य जसले जति बढाए पनि हुन्छ भन्ने मानसिकता यहाँका व्यापारीहरूमा छ । यसले गर्दा नै व्यापारीहरूकाे मनोमानी बढ्दै गएको उपभोक्ताकर्मीहरू बताउँछन् ।

यी त भए सामान्यस्तरका ठग । यीबाहेक अरु स्तरीय ठगमा पर्छन्, ठूल्ठूला रेस्टुरेन्ट र होटलहरू ! जसले एक बोतल खानेपानी बेचेबापत ग्राहकबाट थोरैमा ५० रुपैयाँदेखि १ सय ५० रुपैयाँसम्म असुल्ने गर्दछन् । यस्तो लाग्छ, व्यवसायको स्वरुपसँगै ठगीको आयतन पनि ठूलो हुँदो रहेछ ।

तपाईं उपत्यकाका पाँचतारे होटल तथा ठमेल, दरबारमार्गजस्ता ‘भीआईपी एरिया’ भनिने क्षेत्रमा रहेका क्याफेमा छिर्नुभयो भने एक बोतल खानेपानीको १ सय रुपैयाँदेखि १ सय ५० रुपैयाँसम्म तिर्नुपर्ने हुन्छ । जबकि खानेपानीको औसत मूल्य केवल १६ रुपैयाँ मात्र हो ।

यसरी पाइलैपिच्छे अनगिन्ती पटक ठगिएर हामी मझौलादेखि ठूल्ठूला व्यापारीहरूलाई थाहै नपाई पालनपोषण गर्दै आएका छौँ ।

पानीदेखि खानीसम्मै ठगिनु के उपभोक्ताको नियति नै हो त ? मझौला व्यापारीदेखि ठूला व्यापारीसँगको गुनासो उपभोक्ताले कहाँ राख्ने ?

फगत चियापसल, चोक र चौताराहरूमा गुनासोको कप लिएर आफू ठगिएको किस्सा सुनाउने मेलो बनेको छ, उपभोक्ता अधिकार !

त्यसो त वाणिज्य आपूर्ति तथा उपभोक्ता संरक्षण विभागले पनि एक महिनामा ११ वटा खानेपानीमा उत्पादन गर्ने कम्पनी र १ सयभन्दा बढी किराना पसललाई काराबाही गरिसकेको छ । जसमा ८० प्रतिशत कम्पनी गुणस्तर नभएकाले कारबाहीमा परेका छन् ।

मूल्यवृद्धिका आधारमा कारबाहीमा पर्ने भने निकै न्यून व्वसाय मात्र छन् । यता खुद्रा पसलमा खानेपानीमा गरेको ठगीलाई पनि किराना तथा खाद्यान्नअन्तर्गत नै राखिने हुनाले खुद्रा पसलहरूमा कति मात्रामा उपभोक्ता कसरी ठगिइरहेका छन् भन्ने यकिन तथ्यांक भने विभागसँग छैन । विभागका महानिर्देशक नेत्रप्रसाद सुवेदी ग्राहकबाट गुनासो आएसँगै अनुगमनलाई थप कडाइका साथ लागू गरे पनि खानेपानीमा मात्रै कति ठगी भइरहेको छ भन्ने छुट्टै विवरण नभएको बताउँछन् ।

समयसमयमा ठूला होटल तथा रेस्टुरेन्टहरूमा अनुगमन गरे पनि त्यसको कार्यान्वयन फितलो हुँदा व्यापारीहरूले ठगी दोहोर्‍याउने गरेको उपभोक्ताहरूको गुनासो छ । अझ पर्यटकीय गन्तव्यस्थल तथा सहरीक्षेत्रबाट १० देखि १५ किलोमिटर पर पुग्ने हो भने खानेपानीमा किराना पसलेदेखि नाङ्ले पसलेहरूले समेत साविकको मूल्यलाई दोब्बर वा तेब्बर रूपमा बढाएर खुलेआम बिक्रीवितरण गरिरहेका छन् । अनुगमन सहरीक्षेत्रमा मात्रै केन्द्रित हुँदा पर्यटकीय गन्तव्य तथा सहरका भित्री क्षेत्रहरूमा ठगी मौलाउँदै गएको छ ।

उपभोक्ता अधिकारकर्मी माधव तिम्सिना खानेपानीमा कुन निकायले अनुगमन तथा नियन्त्रण गर्ने भन्ने अन्योल हुँदा बजारमा खानेपानीको मूल्य र गुणस्तर नियन्त्रणमा आउन नसकेको बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘गुणस्तरका लागि खाद्य प्रविधि तथा गुण नियन्त्रण विभागले हेर्ने र मूल्यका लागि वाणिज्य आपूर्ति तथा उपभोक्ता संरक्षण विभागले हेर्नुपर्ने हो । तर, दुवैबीच समन्वय नै भएको पाइँदैन । यसमा अनुगमन र कारबाही कसले गर्ने भन्नेमा नै अन्योल हुँदा खानेपानीको गुणस्तर र मूल्य अनियन्त्रित बन्दै गएको छ ।’

स्वास्थ्यमा असर पुर्‍याएका गम्भीर प्रकृतिका उजुरीहरू विभागमा पर्ने भए पनि काम कसले गर्ने भन्ने अन्योल हुँदा उपभोक्ता मारमा परेको अधिकारकर्मी तिम्सिनाको भनाइ छ ।

त्यसो त खानेपानीको गुणस्तरलाई लिएर समयसमयमा कुरा उठे पनि विभागले सामान्य जरिवाना तिराएर छोडेपछि पुनः गुणस्तरहीन खानेपानी उत्पादनमा व्यापारीहरू लाग्ने गरेको विभागको तथ्यांकले पनि प्रस्ट्याउँछ । विभागमा एकै कम्पनी पटकपटक कारबाहीमा परेको तथ्यांक पनि भेट्न सकिन्छ ।

यसरी विभागको कारबाहीमा पर्ने अधिकांश खानेपानी उद्योगहरू लेबलिङ नभएका, जार तथा बोतल कुच्चिएका तथा गुणस्तर खस्किएका र गुणस्तहीन पानी बिक्रीवितरण गर्नेहरू छन् । त्यस्ता उद्योगीहरूलाई उपभोक्ता संरक्षण ऐन २०७५ अनुसार कारबाही गर्नुपर्ने भए पनि अनुगमन नै फितलो हुँदा गुणस्तरहीन खानेपानी बिक्रीवितरण र मनोमानी मूल्य तोकिने क्रम बढ्दो छ । जसको फाइदा साना व्यवसायीदेखि ठूला पाँचतारे होटलहरूसम्मले उठाइरहेका छन् । अनि त्यसमै रमाइरहेका छन् उपभोक्ता पनि ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, फागुन ४, २०७७ १३:१६