नागरिक बन्‍ने हो भने पार्टीका शंकराचार्यको वरिपरि घुम्न बन्द गरौँ

A+ A A-

खासमा प्रतिनिधिसभा एक वर्षसम्म ब्युँतिएको थिएन । कोभिडका कारण भएको लकडाउनमा धेरै मानिसहरू चप्पलमै मेची-महाकाली हिँडेका थिए । मजदुर हतासमा भोकभोकै घरतर्फको यात्रा तय गरिरहेका थिए । योबेलामा संसद ब्युँतिएको थिएन, सुतिरहेको थियो ।

त्यसैले यस्तो संसद किन ब्युँत्याउनुपर्‍यो भन्ने प्रश्न पनि छ । प्रश्न मर्मस्पर्शी छ । तर हामीले हेक्का के राख्नुपर्छ भने लोकतन्त्र जब हामीले गुमाउनेछौँ सबैभन्दा बढी न्यास्रो त्यसकै लाग्नेछ । सबैभन्दा बढी संघर्ष फेरि त्यसकै प्राप्तिका लागि हुनेछ । त्यसैले नागरिकले महसुस गर्न सक्ने लोकतन्त्र हामीलाई चाहिएको हो । संविधानको लहरो र संसद पनि चाहिएको हो ।

म हिजो मिडियाकर्मी थिएँ । २५ वर्ष सक्रिय पत्रकारितमा रहेँ । मिडियामा रहनु पनि नित्य आन्दोलन नै हो । आन्दोलनको हुटहुटी भएन र जनतासँग जोडिने जिज्ञासा भएन भने मिडिया शुद्ध जागिर मात्रै हो ।

५ पुसको घटनापछि म माइतीघरमा माइक समात्न गएको थिएँ । हिजोको मिडियाकर्मी र आजको नागरिक अभियन्ताका रूपमा भन्नुपर्दा व्यक्ति उही हुँ । चुरो उही हो । मभित्रको आगो पनि उही हो । नागरिक आन्दोलनमार्फत प्रजातन्त्रको पुनर्व्याख्या गर्दै आन्दोलनलाई लामो बाटो हिँडाउँदै हामीले सोध्न खोजेका छौँ - नेपालमा नागरिक किन सधैँ निरीह ?

बीपी कोइरालाले गिरफ्तार भएर विराटगरबाट धनकुटा हुँदै काठमाडाैं ल्याइँदा विस २००५ सालमा नागरिकको अनुहार निन्याउरो छ भन्दै शासकको थिचोमिचोको कुरा गरेका थिए । उनको बुझाइ थियो, राणा शासनले नागरिकलाई निर्धाे बनाएको छ ।

सात सालपछि कहाँकहाँ निरीह हुनबाट बदलियो त भन्ने प्रश्न हामीले गर्न खोजिरहेका छौँ । प्रश्न हामीले पहिला नेताहरूलाई होइन, नागरिकलाई गर्नुपर्ने छ । हामी राजनीतिक रूपमा किन विभक्त छौँ ? हामीले हाम्रो विवेकलाई राजनीतिक आस्थाका सामु किन बन्धकी राखेका छौँ ? जबसम्म राजनीतिक शंकराचार्यहरूको वरिपरि परिक्रमा जारी रहन्छ, तबसम्म सशक्त दबाब समूह बन्नै सक्दैन । नागरिक समाज सशक्त हुनै सक्तैन ।

मुलुकमा राजनीतिक सशक्तीकरण भएकै छैन, भएको त केबल राजनीतिकरण मात्रै हो । मलाई कांग्रेस भनिदिन्छन् । युग पाठकलाई माओवादी हो भनिदिन्छन् । हरेक कुरालाई छाप लगाएर हेर्ने दृष्टिकोण राजनीतिकरणबाटै भएको हो ।

०४६ सालपछि दलहरूले भने राजनीतिक मुद्दा सकियो, तर ०६२/ ०६३ मा थाहा भयो राजनीतिक मुद्दा सकिएको थिएन । दोस्रो जनआन्दोलनपछि संविधान बनाइयो, संविधान बनेपछि फेरि भनियो राजनीतिक मुद्दा ठेगान लगाइयो । के ठेगान लगाइयो त भन्ने कुरा हामीले अहिले छर्लङ्ग देखिहाल्यौँ । नेपालमा हरेक राजनीतिक आन्दोलनपछि हुने प्रतिगमनले नेपालमा राजनीतिक मुद्दा सकिएको छैन भन्ने कुरा देखाइरहेको छ ।

नेपालमा सात सालको प्रजातन्त्रले पनि काम गरेन ०४६ सालको प्रजातन्त्रले पनि काम गरेन । दोस्रो जनआन्दोलनपछि स्थापित राजनीतिक व्यवस्थाले पनि काम नगरेपछि हामी तेस्रो जनआन्दोलनको तयारीमा छौँ । पानीको फोहोरा खाएका कारण तेस्रो जनआन्दोलन भनिएको होइन । यावत असन्तुष्टि छन्, यिनका सम्बोधन भएका छैन । प्रणालीलाई बदल्नका लागि जनदबाब नदिइकन अब केही हुनेवाला छैन भन्ने बुझैरै हामीले आन्दोलन भनिरहेका छौँ । प्रजातान्त्रिक संयन्त्र औपचारिक बनाएकै कारण हाम्रो संरचनाले काम गर्न सकेन ।

प्रधानमन्त्रीलाई संसदले ठीक गिरहाल्छ नि भन्यौँ, तर संसद जीवन्त बनाउन सकेनौँ । संसद छ, सांसदहरू छन् देशमा मेरो मुद्दा सुनुवाइ हुन्छ नि भनेर अनुभूति गर्ने चरण नेपालको इतिहासमा दुर्लभ छन् । दोस्रो जनआन्दोलनपछि संसदीय राजनीतिभन्दा सहमतीय राजनीति बढी हाबी भयो । प्रतिपक्षीले आफ्नो भूमिका निर्वाह गर्न सकेन ।

अहिले सेटिङ भनिरहेका छन्, निराशाबाट जन्मिएको यो शब्द व्यवहारमा समेत प्रस्टै देखियो । संवैधानिक परिषद्को अवधारणा के हो ? आजको संकट संवैधानिक परिषद्समेत आफ्नो अवधारणाभन्दा बाहिर गएपछि निम्तिएको हो । प्रणालीमार्फत निर्देशित भइदिएको भए हामी आन्दोलित हुनुपर्थ्यो र ? ५ पुसको असंवैधानिक संसद विघटन घटनाभन्दा ठूलो चिन्ताकाे विषय संवैधानिक परिषद्ले अध्यादेशमार्फत गरेको नियुक्ति हो ।

संविधान, विधिको शासनले काम गरेको भए हाम्रो न्यायापालिका संसदको प्रतिपक्षी वा सरकारसँग हाम्रो असन्तुष्टि वा आक्रोश नै हुँदैनथ्यो । तिनीहरूको व्यवहारले शंका पैदा गरेकै कारण आक्रोश र आन्दोलन जन्मिएको हो ।

शिलापत्रकाे तेस्राे वार्षिकाेत्सव अवसरमा पत्रकार लेखक वाग्लेले शुक्रबार राजधानीमा व्यक्त गरेकाे व्याख्यान "शिलापत्र लेक्चर सिरिज" काे सम्पादित अंश । याे पहिलाे शृंखलामा उनले 'म नागरिक' शीर्षकमा व्याख्यान दिएका थिए । शिलापत्रले हरेक वर्ष याे लेक्चर सिरिज जारी राख्नेछ । अर्काे सत्रमा नेताहरू गगन थापा, घनश्याम भूसाल र शिलापत्रका स्तम्भकार खगेन्द्र संग्राैलाबीच 'लाेकतन्त्रकाे पूरक परीक्षा' शीर्षक बहस चलेकाे थियाे ।

वाग्लेकाे व्याख्यानसहित समाराेहकाे भिडियाे हेर्नुहाेस :

https://www.youtube.com/watch?v=BSJ0ppN6Tkc&t=1844s

प्रकाशित मिति: शनिबार, फागुन १, २०७७ १४:३३