असफलताबाट नहारेका चर्चित वैज्ञानिक उद्यमी एलन मस्क

A+ A A-

संसारका अहिलेका चर्चित प्रतिभाशाली व्यक्तिहरूको नाम लिनुपर्‍याे भने सायद एलन मस्कको नाम अगाडि आउँछ । एलन मस्क एक भौतिकशास्त्री, इन्जिनियर, अर्थशास्त्री र उद्यमी हुन् । वैज्ञानिक भएकै कारण विकसित प्रविधिबारे उनी राम्रो जानकारी राख्छन् । आफैँ अन्वेषण पनि गर्न सक्ने तथा अन्य प्रतिभाशाली व्यक्तिहरूलाई लिएर काम गर्न सक्ने भएकाले प्रविधिको प्रयोग गरेर धनी बन्नेमध्ये उनी अगाडि आएका हुन् ।

केही समयअगाडि मात्रै फोर्ब्सकाे सूचीअनुसार संसारको सबैभन्दा धनी व्यक्तिमा पर्न सफल एलन मस्कको पृष्ठभूमि कस्तो थियो त ? कसरी उनले सफलता हासिल गरे ? अनि उनका योजना कस्ता छन् ? यो लेखमा यसबारे चर्चा गरिएकाे छ ।

कतिपय मान्छे भन्ने गर्छन्, 'मंगलग्रहमा बस्ती बस्यो भने त्यहाँको राष्ट्रपति पक्कै पनि एलन मस्क नै हुनेछन् । एलन सीईओ रहेकाे स्पेस एक्स रकेट कम्पनीले धनाढ्यहरूलाई लक्षित गरी ल्याएको अन्तरिक्ष पर्यटन कार्यक्रम निकै चर्चित छ ।

टेस्ला, सोलार सिटी, हाइपर लुप, बोरिङ कम्पनी, न्युरलिङ्क, स्टार लिङ्कजस्ता महत्त्वाकाङ्क्षी याेजना उनले एकसाथ अगाडि बढाइरहेका छन् ।

अफ्रिकन इन्जिनियर बाबु र क्यानेडियन मोडल आमाबाट सन् १९७१ मा साउथ अफ्रिकामा जन्मिएका एलनको बाल्यकाल त्यहीँ बित्याे, स्कुलकाे पढाइ त्यहीँ भयाे । सानैमा कम्प्युटर प्रोग्राम सिकेका उनले १२ वर्षको उमेरमा भिडियो गेम बनाएर ५ सय डलरमा बेचेका थिए । उनी स्कुलको लाइब्रेरीमा भेटिएका जति किताब सबै पढेर सिध्याउँथे ।

एलन १७ वर्षको उमेरमा क्यानाडा गए र त्यहाँ आफ्नो उच्चशिक्षा अध्ययन र काम सँगसँगै अगाडि बढाए । त्यसपछि थप पढाइकै लागि अमेरिका छिरे । इञ्जिनियरिङ, फिजिक्स र अर्थशास्त्रको ग्र्याजुएट डिग्री लिएका एलन स्ट्याण्डफाेर्ड युनिभर्सिटीमा फिजिक्समा पीएचडी थाले । अमेरिकामा उनले सन् १९९५ मा भाइसित मिलेर २८ हजार डलरमा 'जिप टु' नामक वेब सफ्टवेयर कम्पनी सुरु गरे ।

सन् १९९९ मा त्यो कम्पनीको आफ्नो शेयर बेचेर उनले २२ मिलियन डलर हात पारे । त्यसपछि लगत्तै १० मिलियन डलर लगानी गरेर 'एक्स डट कम' नामक कम्पनी खोले र त्यस्तै प्रकृतिको अर्को कम्पनीसित समायोजन गरेर उनले 'पे पल' नामक कम्पनी बनाए, जुन इन्टरनेटमार्फत पैसा तिर्न मिल्ने खालको प्रविधि थियो ।

उनको कम्पनीले निकै छिट्टो बजार बिस्तार गर्‍याे तर पार्टनरसित खटपट आएपछि अर्को वर्ष आफ्नो शेयर बेचेर उनले १ सय ६५ मिलियन डलर लिए । त्यसपछि उनले सन् २००१ मा अन्तरिक्ष भ्रमणको अवधारणा ल्याए र रकेट कम्पनीबारे बुझ्न रसिया गए र फर्के । रकेट निर्माण गर्ने प्रविधि निकै महँगो रहेको जानकारी पाए तर उनी चाहन्थे- व्यावसायिक किसिमको आर्थिक हिसाबले पनि थेग्न सकिने रकेटको निर्माण । त्यसपछि उनले स्पेस एक्स भन्ने रकेट कम्पनी सन् २००२ मा १ सय मिलियन डलर लगानी गरेर खोले ।

सन् २००३ मा उनले टेस्ला नामक इलेक्ट्रिक कार कम्पनीमा पनि लगानी गरे । सन् २००८ मा त्यसको सीईओ बने । यो कम्पनीको उद्देश्य थियो- कार कम्पनीलाई बदलेर विद्युत्‌बाट चल्ने कारको उत्पादन बढाउनु । सन् २००८ मा आएको आर्थिक मन्दीसँगै उनको असफलता देखिन थाल्यो । स्पेस एक्सले बनाएका रकेटहरू पनि अन्तरिक्षमा प्रक्षेपण गरेको केही समयमै नष्ट भए । अर्कोतिर टेस्लाको पनि ब्याट्रीको क्षमता सोचेजस्तो हुन नसक्दा मोटर कम्पनी पनि समस्याग्रस्त भयो ।

एलन मस्क आर्थिक संकटमा पर्दै गए र झण्डै बैंकको कालो सूचीमा पर्ने अवस्थामा पुगे । तर, उनको अन्तिम रकेट सन् २००८ को सेप्टेम्बरमा सफलतापूर्वक अन्तरिक्षमा प्रक्षेपण भएपछि नासाले उनीसित १ दशमलव ६ विलियन डलरको सम्झौता गर्‍याे । उनी टेस्लामा पनि थप लगानी गरेर जसरी पनि सफल हुन चाहन्थे ।

उनको स्पेस एक्सले पाएको सफलताले टेस्लामा पनि लगानीकर्ता थप्न मद्दत पुग्यो । रकेट बनाउन चाहिने झन्डै ८५ प्रतिशत इन्जिन र पार्टपुर्जा उनकै कम्पनीमा बन्थ्यो, जसले गर्दा त्यसभन्दा पहिलेका रकेटभन्दा निकै सस्तोमा उनले रकेट बनाउन थाले । उनका यी रकेट अन्तरिक्षमा कार्गो ओसार्ने, स्याटलाइटहरू अन्तरिक्षमा लगेर छोडनेजस्ता प्रयोजनका लागि चर्चित छन् । स्पेस एक्स आगामी दिनमा अन्तरिक्षमा पर्यटक घुमाउने कार्यक्रमको तयारीमा लागेको छ ।

स्पेस एक्स कम्पनीको मूल्य ४६ विलियन डलर पुगेको छ । अर्कोतिर टेस्ला कम्पनीको मुख्य चुनौती रहेको ब्याट्रीको उत्पादन पनि आफैँ गर्ने गरी एउटा गिगा फ्याक्ट्री बनाउँदै छन् । सन् २०१९ मा ब्याट्री बनाउन प्रयोग हुने लिथियम आयोनमा मिलेको सफलतालाई रसायनशास्त्रको नोबेल पुरस्कार प्रदान गरिएको थियो । यसले पनि अब उनको ब्याट्री उत्पादनको प्रविधिलाई सहयोग मिल्ने र उनले सफलता हात पार्ने सम्भावना बढाएको छ । टेस्ला कम्पनीको मूल्य ६ सय ५० बिलियन डलर नाघिसकेको छ ।

उनले यातायातको क्षेत्रमा नयाँ-नयाँ अवधारणा ल्याएका छन् । ती निकै महत्त्वाकाङ्क्षी देखिन्छन् । तर, उनले सफलतापूर्वक अगाडि बढाएका छन् । उनको सन् २०१६ मा खोलिएको बोरिङ कम्पनीको सुरुङमार्गमार्फत अन्तरशहर आवागमन गराउने लक्ष्य छ । ट्राफिक समस्या हल गर्न र तीव्र गतिमा एक शहरबाट अर्को शहर पुग्न सकिने सुरुङमार्गहरू बनाउने गरी ठूला ठूला बोरिङ मेसिनले काम सुरु गरिसकेका छन् । यस्ता सुरुङहरू भूकम्पको समयमा जमिनको सतहको तुलनामा कम क्षति हुने भएकाले सुरक्षित रहेको उनको दाबी छ ।

अर्को उनको चामत्कारिक अवधारणा त हाइपर लुपमार्गबाट तीव्र गतिमा ट्रेन कुदाउने छ । चुम्बकीय क्षेत्रको प्रयोग गरी ६ सय माइल प्रतिघण्टाको गतिमा ट्रेन चलाउन सकिने प्रविधि हो, हाइपर लुप । सन् २०१३ मा उनले ल्याएको यो अवधारणा सन् २०२० मा परीक्षण भइसकेको छ । सफा ऊर्जाबाट चल्ने यो प्रविधि पनि निकै आकर्षक, सुरक्षित र सस्तो छ । यो प्रविधिलाई भविष्यमा तीव्र गतिमा चल्ने रेलका लागि उपयुक्त हुने ठानिएकाे छ ।

यसभन्दा अगाडिको म्याग्लेभ ट्रेनहरूभन्दा यसमा हावाको अवरोध अर्थात् घर्षण हुँदैन, जसले गर्दा यसको कार्यक्षमता बढी छ । यो प्रविधि पनि एक शहरदेखि अर्को, एक राज्यबाट अर्कोमा यात्रा गर्न सकिने गरी बिस्तार गरिनेछ । हवाई यात्राका लागि स्पेस एक्स कम्पनीको स्टारसिप नामक रकेटले हवाईजहाजको भन्दा कैयौँ गुणा धेरै यात्रु निकै छिटो अवधिमा ओसार्ने बताइएको छ । सिड्नीदेखि दुबईसम्म जम्मा ४० मिनेटमा यात्रा गर्न सम्भव हुने दाबी छ । पृथ्वीको एक ठाउँबाट जतिसुकै टाढाको अर्को ठाउँसम्म केही मिनेट वा घण्टाभित्रै यात्रा गर्न सम्भव हुनेछ । यसरी उनले यात्राको माध्यममा नै क्रान्ति ल्याउँदै छन् ।

उनको न्युरलिङ्कको अवधारणा झनै रोचक छ । करिब २३ मिलिमिटर व्यास र ८ मिलिमिटर लामो सानो इलेक्ट्रोनिक चिप्स मान्छेको मस्तिष्कमा राखेर त्यसलाई कम्प्युटरसित जोडने हो भने मानव मस्तिष्कको क्षमता उल्लेख्य बढाउन सकिने बताइएको छ । कतिपय मस्तिस्कसित सम्बन्धित रोगहरूको उपचार सजिलै हुने, नशामा (स्पाइनल) चोट भएका समस्या, डिप्रेसन, प्राकृतिक रूपमै अन्धोपन, बहिरोपन भएका समस्याहरू हल गर्न सकिने बताइएको छ ।

साथै, मानव बौद्धिकतामा १० प्रतिशत मात्रै वृद्धि ल्याउन सक्दा संसारमा अहिले अनुसन्धानरत वैज्ञानिक र इन्जिनियरहरूले निकै तीव्र रूपमा नयाँ आविष्कारहरू गर्न सक्ने दाबी पनि छ । यसले मानव साभ्यतालाई अर्कै उचाइमा पुर्‍याउन सक्ने एलनकाे तर्क छ ।

अर्को 'स्टार लिङ्क' प्रोजेक्ट, अहिलेको इन्टरनेट सेवाको प्रविधिलाई नै विस्थापित गर्ने गरी स्टारलिङ्क स्याटलाइटमार्फत तीव्र गतिको र भरपर्दो इन्टरनेट सुविधा संसारभर प्रदान गर्ने योजना छ उनको । झण्डै ४२ हजारको संख्यामा स्याटलाइटहरू पृथ्वीको तल्लो अर्बिटमा उडाएर सञ्चालन गर्न उनी चाहन्छन् । सस्तो, भरपर्दो र तीव्र गतिको इन्टरनेट सुविधा उपलब्ध भयो भने इन्टरनेटको दुनियाँमा क्रान्ति नै आउने बताइन्छ । तर, यति ठूलो संख्यामा स्याटलाइट अन्तरिक्षमा छोडिँदा तिनीहरूका कारण थुप्रै समस्या आउने अनुमान पनि गरिएको छ ।

उनको ओपन एआई कम्पनी पनि छ, गैरनाफामुखी तर अनुसन्धानका लागि खोलिएको यो कम्पनीमा १ विलियन डलर लगानी गरिएको छ । एआईका कारण उत्पन्न हुन सक्ने समस्याको हल कसरी गर्ने र अति बौद्धिकतालाई कसरी व्यवस्थित गर्ने भन्नेबारेमा अनुसन्धान गर्ने उनको उद्देश्य छ ।

एलन मस्क मंगल ग्रहमा बस्ती बसाउन चाहन्छन, अन्तरिक्षमा पर्यटक घुमाउन चाहन्छन्, सफा ऊर्जाबाट चल्ने कार उत्पादन गर्छन्, अनि एआईको प्रयोग गरेर ड्राइभरबिना नै गाडी चलाउने प्रविधिबारे सोच्छन् । यातायातको माध्यममा नै आमूल परिवर्तन गराउन चाहन्छन् । मानव बौद्धिकताको क्षमतालाई वृद्धि मात्र होइन, कैयौँ रोगको उपचारको प्रविधि एआईमार्फत विकास गर्न चाहन्छन् ।

यति मात्र होइन, उनी कार्बन शोषण गर्ने प्रविधि विकास गर्न चाहन्छन् । केही दिनअघि मात्रै उनले ट्विटमार्फत १ सय मिलियन डलर उक्त प्रविधिकाे विकासमा योगदान पुर्‍याउन सक्नेलाई पुरस्कारस्वरूप प्रदान गर्ने बताएका छन् । उनी बढ्दो कार्बन उत्सर्जनबाट उत्पन्न जलवायु परिवर्तनका समस्याप्रति पनि उत्तिकै चिन्तित देखिन्छन् ।

यी सफल वैज्ञानिक उद्यमीका कम्पनीहरू अहिले सर्वाधिक चर्चामा छन् । सन् २०२० मार्चयता सन् २०२१ जनवरीसम्म आइपुग्दा जम्मा १० महिनाको अवधिमा आफ्नो सम्पत्ति २४ दशमलव ६ विलियन डलरबाट १८२ दशमलव ९ विलियन डलर पुर्‍याउन सफल भएका छन् उनी । छोटो अवधिमा झण्डै १ सय ५० विलियन डलर कमाउन सक्ने यी असाधारण उद्यमीको प्रतिसेकेण्ड कमाइ करिब ३ दशमलव ६ लाख डलर छ भनिन्छ ।

उनी आफूलाई वरिपरि सबैभन्दा बौद्धिक मानिसहरूबाट घेरिन रुचाउँछन् । उनीहरूका नवीन सोचलाई समेटेर पछिल्ला प्रविधिहरू मिलाएर आफ्ना महत्त्वाकाङ्क्षी योजनालाई व्यवहारमा उतार्छन् । आइरन म्यानको नामले चिनिएका एलन मस्कबाट अहिलेको पुस्ताले सिक्ने कुरा धेरै नै छन् । उनको नवीनतम आविष्कारले कुनै न कुनै रूपमा हाम्रोजस्तो मुलुकलाई पनि फाइदा पुगेकै हुन्छ ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, माघ २६, २०७७ ०८:५५