लगानीकर्तालाई घाटाबाट जोगाउने कसी बन्ला नागरिक स्टक डिलर ?

A+ A A-

नेपाल धितोपत्र बोर्डले १ फागुनदेखि पुँजीबजारमा नागरिक स्टक डिलरलाई काम गर्ने अनुमति दिएसँगै चियागफदेखि ब्रोकर अफिससम्म डिलरको चर्चा चुलिएको छ । यस्ता गफहरूमा ‘अक्सर यो त नेप्सेजस्तै हो रे । अब शेयर बढेर हामी लगानीकर्ता मालामाल बन्छौँ रे । होइन, यो त पसलजस्तो पो हो रे । यहाँबाट शेयर किन्न बेच्न दुवै पाइन्छ रे । अथवा डिलर आएपछि कोही पनि लगानीकर्ता डुब्ने अवस्थामा पुग्नु पर्दैन रे ?’ आदि यावत शंका उपशंकाहरू सुन्न पाइन्छ ।

मानिसपिच्छे फरक परिभाषा अनि फरक अड्कलबाजीले गर्दा पछिल्लो समय साधारण लगानीकर्तामा आउँदै गरेको स्टक डिलरको कामका बारेमा संशय उब्जाएको छ । या भनौँ, भर्खरै शेयरबजारमा पस्दै गरेका नयाँ लगानीकर्तालाई अलमलमा पारिदिएको छ ।

नियामक निकाय धितोपत्र बोर्डले पुँजीबजार बिस्तार र सुधारका निम्ति स्टक डिलर भित्र्याएको दाबी गरिरहँदा सर्वसाधारण भने नेप्से र स्टक डिलरमा हुने भिन्नतामै अलमल परेको देखिएको छ ।

के हो स्टक डिलर ?

नागरिक स्टक डिलर विशेषगरी त्यस्तो रिटेल हो, जहाँ लगानीकर्ताले आफूले चाहेको शेयर खरिद वा बिक्री गर्न पाउँछन् । यसले पुँजीबजारमा तरलता देखिएमा त्यसलाई प्रशोचन गर्ने र अभाव देखिएको अवस्थामा बजारलाई चलायमान बनाउन पहल गर्ने काम गर्छ ।

यो संस्थागत धितोपत्र व्यापारी भएकाले पनि बजार गतिशील बनाउन योगदान पुग्ने अपेक्षा नियामक निकाय तथा लगानीकर्ताले गर्दै आएका छन् । अहिलेसम्म हाम्रो बजारमा म्युचुअल फन्ड, केही इन्भेस्टमेन्ट कम्पनीहरूबाहेक व्यक्तिगत लगानीकर्ताकै भरमा बजार चलिरहेको छ ।

नागरिक लगानी कोष ऐन, २०४७ बमोजिम स्थापित तथा सञ्चालित एक स्वायत्त संस्था पनि हो नागरिक स्टक डिलर ।

नागरिक लगानी कोष ऐन, २०४७ को दफा ३२ (ड) मा पुँजी बजार विकासका लागि आवश्यकताअनुसार सहायक कम्पनी खडा गरी स्टक डिलरको कार्य गर्न सक्ने कानुनी व्यवस्था छ । उक्त अधिकारको प्रयोग गर्दै कोषले स्टक डिलरको काम गर्न छुट्टै सहायक कम्पनी खडा गरेको हो ।

यसरी सुरक्षित बनाउँछ लगानीकर्ताको लगानी

नेपाली पुँजीबजारमा पछिल्लो एक दशकदेखि यताको अवस्थालाई नियाल्ने हो भने शेयरबजारको उतारचढावमा सीमित व्यक्तिको अभिव्यक्ति वा हल्लाले प्रमुख भूमिका खेलेको पाइन्छ । यसको उदाहरण पूर्वअर्थमन्त्री युवराज खतिवडाको कार्यकालमा घटेको शेयरबजारलाई नै लिन सकिन्छ ।

खतिवडाले शेयरबजार क्षेत्रलाई नै अनुत्पादक क्षेत्रको संज्ञा दिएसँगै त्यसको नकारात्मक प्रभाव शेयरबजारमा परेको थियो । नेप्से विन्दु ११ सयसम्म घटेर लगानीकर्ता डुब्ने अवस्थामा पुग्नेदेखि आत्महत्या गर्ने अवस्थासम्म पुगेका थिए । यसरी अभिव्यक्ति र हल्लाका कारण बजारमा उतारचढाव आउँदा लगानीकर्तालाई डुब्नबाट नागरिक स्टक डिलरले विशेष भूमिका खेल्नेछ ।

जब धितोपत्र बजारमा अस्वाभाविक उतारचढाव आई बजार असन्तुलित, अस्थिर भई तरलताको अवस्थामा विचलनको स्थिति आउँछ, त्याे अवस्थामा स्टक डिलरले तुरुन्त बजारमा प्रवेश गरी ठूलो मात्रामा धितोपत्रहरूको कारोबार गर्दछन् र बजारलाई सन्तुलनमा राख्न सहयोग गर्दछन् ।

यो संस्थाको मुख्य उद्देश्य नै धितोपत्र बजारमा हुने तरलतालाई स्थिर राख्दै बजारलाई सन्तुलन कायम राख्नु हो । साथै, पटकपटक तरलतालाई दोहोरिन नदिनु पनि हो । स्टक डिलरहरूले बजारमा तुरुन्त प्रवेश गरेर छोटो समयमा ठूलो मात्रामा धितोपत्र कारोबार गर्ने निर्णय लिनुपर्ने भएकाले यस्ता संस्थाको बनावट स्वायत्त र स्वतन्त्र हुने शेयरबजार विश्लेषक विष्णु बस्याल बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘नेपाली पुँजीबजारमा यो पहिलो अनि फरक प्रयास हो । स्टक डिलर कम्पनीको उद्देश्य नाफामूलकभन्दा पनि सेवामूलक हुने भएकाले बजारमा लगानीकर्ता फस्न सक्ने जोखिमलाई यस्ता स्टक डिलरले नियन्त्रण गर्छन् ।’ उनले बजारलाई नियन्त्रणमा राख्न भूमिका निर्वाह गर्ने हुनाले यो डिलर नेपाली पुँजी बिस्तारको कडी बन्न सक्ने बताए ।

विश्लेषक बस्यालका अनुसार याे डिलरले नाफाघाटा हेर्नेभन्दा पनि बजारलाई नियन्त्रणमा राख्ने काममा बढी ध्यान दिनुपर्छ । यद्यपि यो पब्लिक कम्पनी हुनाले यसका शेयरधनीलाई प्रतिफल पनि दिनुपर्ने हुँदा सेवामुखी बन्दै नाफा पनि गर्नुपर्ने बाध्यता रहन्छ । त्यसैले पनि सेवा र नाफा दुवैलाई सन्तुलित बनाइराख्न भने केही चुनौती हुन सक्ने बस्याल बताउँछन् ।

सर्वसाधारण पनि शेयरधनी हुन पाउने

यो सार्वजनिक कम्पनी भएकाले पनि नागरिक स्टक डिलरमा सर्वसाधारणले पनि प्राथमिक शेयरमा लगानी गर्न पाउनेछन् । नागरिक लगानी कोष (सीआईटी)ले दर्ता गरेको सहायक कम्पनी नागरिक स्टक डिलरको चुक्ता पुँजी ५ अर्ब र अधिकतम पुँजी १० अर्ब रुपैयाँ छ । त्यसमा सीआईटीले २ अर्ब ५५ करोड लगानी गरेको छ । उक्त कम्पनीमा नेपाल टेलिकमको ९ प्रतिशत र नेपाल पुनर्बीमा कम्पनीको १० प्रतिशत शेयर स्वामित्व छ ।

नागरिक लगानी कोषका प्रवक्ता उद्धवराज सिलवालका अनुसार नेपाल टेलिकमले ४५ करोड र नेपाल पुनर्बीमा कम्पनीले ५० करोड शेयर लगानी गरेका छन् । बाँकी रहेको ३० प्रतिशत शेयर भने सर्वसाधारणलाई आईपीओ बिक्री गरेर जुटाइनेछ । कम्पनीले आवश्यक प्रक्रिया पूरा गरेर १ अर्ब ५५ करोड रुपैयाँबराबरको आईपीओ जारी गर्नेछ । जसमा नेपाल पुनर्बीमा कम्पनीको १ सय ५, नेपाल दूरसञ्चार कम्पनी (एनटीसी) को ९५ र सर्वसाधारणको ३ सय ५ शेयर स्वामित्व रहने व्यवस्था गरिएको छ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, माघ १५, २०७७ १८:२१