लेखक गनेसको रोष : हामीले हेर्दिनुपर्ने, सिनेकर्मीले नपढे हुने ?

‘सिनेमा साहित्यः सम्बन्ध र साझेदारी’ विषयक बहसमा सहभागी ।

A+ A A-

पुस्तकबाट चलचित्र कमै बन्छन् । नेपालमा डेढ दर्जन फिल्म पुस्तकबाट बनाइएका छन् । सेतो बाघ, वसन्ती, झोला, समर लभ, मुनामदन, बासुदेवलगायत पुस्तकलाई फिल्ममा पनि उतारिएको छ । तर, किन पुस्तकलाई फिल्ममा कम उतारियो ? लेखक गनेस पौडेल भन्छन्, ‘सिनेमा र साहित्यबीच अन्तरक्रिया भएन । फिल्मले संगीतबाहेक कलाका अरु कुन विधालाई समेटेको छ ?’

‘सिनेमा साहित्य : सम्बन्ध र साझेदारी’ विषयमा घान्द्रुकमा चलचित्र पत्रकार संघ कास्कीले आयोजना गरेको बहसमा मंगलबार लेखक पौडेल चलचित्रकर्मीमाथि नै खनिए । कलाकार दीपकराज गिरीले बहसको शुरुआतमै पुस्तकलाई ‘हरर फिल्म’सँग तुलना गरे । उनले भने, ‘म बाल्यकालदेखि नै हरर सिनेमा हेर्थिनँ, पुस्तक हेर्थें । पुस्तकले सानैदेखि तर्सायो, सिनोमाले लोभ्यायो ।’

सिनेमा र साहित्यमाथि बहस गर्न आएका उनले झोला हेरेका रहेछन्, पढेका रहेनछन् । दीपकराजको यो जवाफसँग गनेस असन्तुष्ट देखिए । आफ्नो हातमा माइक परेपछि उनले अन्तरक्रिया नहुँदा फिल्म र पुस्तकबीच अन्तर देखिएको सुनाए । ‘गनेस पौडेलले दीपकराज गिरीलाई हेर्दिनुपर्ने, हेरेन भने रिसाउने । दीपकराजले गनेस पौडेललाई नपढे पनि हुने ?,’ लेखक पौडेलले भने । उनले यसलाई सिनेमाकर्मीमाथि साहित्यकारको रोषको रूपमा प्रष्ट्याए ।

सेसनमा कलाकार गिरी, लेखक पौडेल, कवि भूषिता वशिष्ठ र सहजकर्ता दिनेश डिसी थिए । सहजकर्ता डिसीले साहित्यिक कृतिमाथि बनेका फिल्महरूको समीक्षाबारे पनि प्रश्न गरे । कवि भूषिताले सिनेमाको संवादमा मौलिकता हुनुपर्ने बताइन् । कलाकार गिरीले लेख्ने चिज र बोल्ने चिज दुवै फरक भएको बताए ।

‘व्यावहारिक जीवनसँग जोडिने संवादले सिनेमामा दर्शकलाई जोड्छ । साहित्यबाट सिनेमा रुपान्तरित हुन्छ जब सहजता हुनै पर्छ,’ कवि वशिष्ठले सुनाइन् । साहित्यमाथि सिनेमा पर्याप्त मात्रामा नबन्नुको कारण सिनेमाकर्मी दर्शकसँग डराएको कलाकार गिरीले सुनाए । उनले भने, ‘लेखिने र बोलिनेमा फरक हुन्छ नै । जटिलता हुने कारणले गर्दा पनि होला नेपालमा साहित्यमाथि सिनेमा बनेनन् ।’

लेखक पौडेलले पञ्चायती व्यवस्थाको ह्याङओभर अझै पनि नेपाली सिनेमाबाट उत्रिन नसकेको बताए । ‘पञ्चायतमा राजा महेन्द्रले नेपाली चलचित्रमा प्रयोग गरिने संवादलाई शुद्धीकरण गर्न र भाषिक एकीकरण गर्नका लागि पात्रले बोल्ने संवाद मौलिक लागेनन् । त्यसको ह्याङओभर अझै बाँकी छ । सिनेमा कला हो, भाषा होइन’ लेखक पौडलले भने । आफ्नो परम्परा र संस्कृतिलाई घुसाएर हरेक प्रकारका कला सिनेमा देखाउन सकिने उनले बताए ।

कलाकार गिरीले बजेटको अभावले नेपाली फिल्ममा फरकपन देख्न अझै सम्भव नभएको बताए । ‘उपन्यासमा डायलग थोरै र विवरण धेरै हुन्छन् । सिनेमा दृश्य भाषामा बोल्नुपर्ने हुन्छ त्यसमा पनि सीमितता छ । अर्को बजेटले पनि प्रभाव पार्छ,’ कलाकार गिरीले भने, ‘मार्केटले भन्छ, २ करोडभन्दा माथि लग्यो भने डुब्यौ । एउटा भिलेनले हिरोलाई लखेटेको सिन देखाउनलाई होली सिनका लागि पाँच सय मान्छे जम्मा पार्न बजेटले नथेग्ने हुन्छ ।’

‘सिनेमा टुरिजमः सम्बन्ध र सम्भावना’ विषयक बहसमा सहभागी ।

सिनेमा र पर्यटनका कुरा

चलचित्र छायांकन गरेर कुनै ठाउँको पर्यटन विकास सम्भव छ ? निर्देशक सुदर्शन थापा भन्छन्, ‘छायांकन गर्दैमा त्यसको विकास भइहाल्छ भन्ने हुँदैन ।’ कार्यक्रमको पहिलो सेसन ‘सिनेमा संवाद’ मा उनले यही प्रश्नको जवाफ आफ्नो अनुभवसहित फर्काए ।

उनी आफैँले एकै ठाउँमा छायांकन गरेको दुई सिनेमाको तुलना गर्छन् । ८ वर्ष पहिला निर्देशक थापाले मुस्ताङमा चलचित्र ‘के यो माया हो’ को छायांकन गरेका थिए । ६ वर्ष पहिला प्रेमगीत पनि मुस्ताङ प्रवेश नाका घाँसादेखि जिल्लाकै सेरोफेरोमा छायांकन गरे ।

निर्देशक थापाका अनुसार जुन ठाउँमा फिल्म खिचिन्छ त्यहीँका स्थानीय भेषभूषा र रहनसहन देखाउन सके चलचित्रमा दर्शकको रुचि बढ्छ । ‘मुस्ताङमा सुटिङ गर्दा 'के यो माया हो' त्यहीँ प्रेमगीत खिच्यौँ,’ उनले अनुभव सुनाए, ‘घाँसादेखि मुस्ताङसम्मको क्षेत्रलाई स्टोरीमा बाँधेर देखाउँदा पछि पर्यटक बढेको सुनेँ । त्यो ठाउँलाई कसरी देखाउने, भेषभूषा, कल्चरलाई देखाउन सक्यौँ भने रुचिका साथ दर्शकले हेर्न पाउँछन् ।’

नेपाल चलचित्र पत्रकार संघ कास्कीको आयोजनामा ‘सिनेमा टुरिजमः सम्बन्ध र सम्भावना’बारे घान्द्रुकमा बहस भयो । छलफलमा चलचित्र निर्देशक/कलाकार सुदर्शन थापा, पोखरा पर्यटन परिषद्का अध्यक्ष गोपीबहादुर भट्टराईले पर्यटन र सिनेमाबारे चर्चा गरे । बहसमा पत्रकार बासुदेव मिश्र सहजकर्ता थिए ।

उक्त बहसमा सिनेमाको माध्यमबाट पर्यटकीय गन्तव्यमा भएका परिवर्तनको चर्चा पनि चल्यो । चलचित्र निर्देशक थापाले सिनेमा कुनै ठाउँमा छायांकन हुँदा त्यसले विकास निर्माणतर्फ स्थानीयलाई प्रेरित गर्ने बताए । उनले त्यसको उदाहरणको रूपमा घान्द्रुकलाई नै देखाए ।

थापा एक दशक पहिला कास्कीको नयाँपुलदेखि खच्चडमा घान्द्रुक आएका रहेछन् । एक दशकअघिको यात्रा सम्झँदै उनले भने, ‘सिनेमाले पर्यटनलाई सहयोग त गर्छ नै । म त्यसबेला र अहिले आउँदा धेरै परिवर्तन भइसकेको छ । केही हदसम्म फिल्मले निकै चिनायो घान्द्रुकलाई । विकास निर्माणको काम पनि धेरै भइसकेको रहेछ ।’

संवादको क्रममा नेपाली र अरु देशको फिल्मको तुलनादेखि नेपालमै प्राथमिकतासम्मको चर्चा भयो । सरकारी तहबाट सहयोग नहुँदासम्म नेपाली फिल्म विदेशी बजारमा जान सम्भव नरहेको निर्देशक थापाले जिकिर गरे ।

नेपाली चलचित्रले घरभित्रै प्राथमिकता नपाएको उनको गुनासो छ । ‘नेपाली दर्शकले नेपालीभन्दा विदेशी सिनेमालाई प्राथमिकता दिनुहुन्छ । आफ्नै ठाउँमा नपरेपछि विदेशमा प्राथमिकतामा पर्नु गाह्रो छ,’ थापाले व्यंग्य गर्दै थपे, ‘अझै धेरैले नेपाली चलचित्र नहेरेको सात वर्ष भयो, यति वर्ष भयो भनेर गर्व नगरौँ ! फिल्ममा गल्ती हुनसक्छ सुझाव दिऔँ ।’

सरकारी निकायबाट सिनेमा क्षेत्रमा सहयोग नभएको तर छायांकन क्षेत्रका स्थानीयको सहयोगले आफूहरूलाई हौसला मिलेको थापाले सुनाए । उनले भने, ‘ड्रोन सटका लागि सरकारी अनुमति लिनुपर्छ । त्यसमा प्रक्रिया त्रुटि भयो भने पनि हामी सजाय भोगिरहेका हुन्छौँ ।’

निर्देशक थापाको गुनासो पर्यटन परिषद् अध्यक्ष भट्टराईलाई पर्यटन सम्बद्ध संस्थाहरूको सहयोग पर्याप्त नभएको हो भनेर सहजकर्ता मिश्रले सोधे । अध्यक्ष गोपीले हाँस्दै जवाफ दिए, ‘माया त गरेकै छौँ तर समन्वय कम भएको चाहिँ हो । विगतमा भएको कमजोरीभन्दा पनि आगामी दिनमा राम्रो गर्दै जाने हो ।’

कोरोना भाइरसले नेपाली पर्यटन क्षेत्र तहसनहस बनायो । कतिपय क्षेत्र पुरानै अवस्थामा फर्किसके । विदेशमा कोरोना संक्रमण देखिँदाबाटै सुस्ताउँदै गएको पर्यटन अझै पूर्ण लयमा फर्केको छैन । विदेशी पर्यटक तत्काल नेपाल आउने अवस्था छैन ।

पत्रकार मिश्रले पर्यटनको वर्तमान अवस्थाबारे अध्यक्ष भट्टराईलाई सोध्दा उनले आन्तरिक पर्यटनलाई कसरी पुनर्स्थापना गर्न सकिन्छ भनेर लाग्नुपर्ने बताए । आन्तरिक पर्यटनलाई बढावा दिन सरकारसँग पोखरा पर्यटन परिषद्ले समन्वय गरिरहेको भट्टराईलाई बताए ।

निर्देशक थापाका अनुसार नेपाली चलचित्र हेर्न दर्शक बढेका छन् । तर सोचेजस्तो अझै छैन । सरकारी लगानी सिनेमा क्षेत्रमा भए, नेपाली चलचित्र हेर्दिनँ भन्नेहरू हेर्न थाले भने अझै राम्रो हुने उनी बताउँछन् ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, माघ १५, २०७७ १४:१७