तँसँग बोल्दा त राेबटसँग बोलेझैँ लाग्छ

A+ A A-

'तपाईंको अस्तिको आर्टिकल बबाल थ्यो त यार । दोहोर्‍याएर पढेँ ।'

लेख्ने जोकोहीका लागि यस्ता प्रतिक्रियाहरू ऊर्जाका स्रोत बन्दा हुन् । कसैले दोहोर्‍याएर पढ्छ र राम्रो भनिदिन्छ भने मेरा लागि त त्यो अदभूत उपलब्धिमा नै दरिन्छ । एक जना स्थापित लेखकले ट्वीटरमा मलाई मेन्सन गरेर लेखेका शब्दहरू हुन् यी माथिका ।

देख्नेबित्तिकै के भन्ने के नभन्ने नै आएन । एकछिन त केही सोच्नै सकिनँ । गला अवरुद्ध भयो । टोलाएछु तिनै शब्दहरू हेर्दाहेर्दै । यही कुरा लेखेर रिप्लाई गरेँ । यस्तै प्रतिक्रियाहरूले होलान् फेरिफेरि लेखिरहन प्रेरित गर्ने भन्ठानेँ ।

कुनै समयकी एक जना 'इन्टरनेट फ्रेन्ड'सँगको कुराकानी सम्झिएँ । 'तँसँग बोल्दा त राेबटसँग बोलेजस्तो लाग्छ ।' तत्कालै सहमति जनाएको थिएँ मैले । म राेबटचाहिँ होइन तर किबोर्डमा मेरा औँलाहरूले थिचेर पठाउने शब्दहरू मलाई पनि राेबटले लेखेझैँ लाग्छन् । सफ्टवेयरसँग कुराकानी गर्दै त्यही आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्ससँग प्रेममा परेको एउटा युवाको कथा भएको अङ्ग्रेजी चलचित्र छ- 'हर' । त्यो हेर्ने सुझाव दिई उसले । मेरा म्यासेजहरू पढिरहँदा त्यो चलचित्रको पात्रले राेबटसँग कुरा गरेको प्रसङ्ग उसले सम्झिछे ।

फिल्म हेरिरहँदा मैले त्यहाँको राेबटभित्र आफूलाई त पाइनँ । मैले कल्पना गरेभन्दा अलि भिन्न नै लाग्यो । तर, त्यस दिनपछि मैले निरन्तर आफूभित्रको राेबट महसुस गर्न थालेको छु । कसैले इन्टरनेटमा प्रशंसा गरिदिँदा रिप्लाई गर्ने शब्दहरू मलाई आउँदैनन् ।

भावना, संवेदना व्यक्त गर्न सक्दिनँ । सामान्य मानवीय शिष्टाचारको रूपमा धन्यवाद मात्रै भन्न पनि जान्दिनँ म । कतै पढेको थिएँ, 'पूर्वीय संस्कारमा हामीलाई धन्यवाद भन्न धन्यवाद भनिरहन पर्दैन ।' हाम्रा आँखाहरू धन्य हुन्छन्, हाम्रा ओठ धन्य हुन्छन् । एकले अर्कोलाई हेरेर केही नभनीकन पनि धन्यवाद भनिन्छ, धन्यवाद बुझिन्छ । तर, किबोर्डपछाडि बसेर सामाजिक सञ्जालमा कसरी धन्यवाद भनूँ म ? मेरा आभारी आँखाहरू कसरी देखाऊँ तिनीहरूलाई, जोप्रति म अनुगृहीत छु ? कसरी बुझाऊँ मेरो अधरमा देखिन लागेको आधा मुस्कान ? त्यसै कारण मलाई धन्यवाद भन्नै आउँदैन । आफूलाई व्यक्त गर्नै जान्दिनँ इन्टरनेटमा । म 'म' बन्नै पाउँदिनँ ।

कुनै प्रशंसा पढ्दा मनमनै साधुवाद व्यक्त गर्दो हुँ म पनि । आँखामा पढ्न सकिँदो हो, त्यस बेलाको संवेदना । कसरी लेखूँ मेरा आँखाको भाषा ?

जनताको सेवक बन्न गएका शासकहरूले जनताको रगत पिउँदै जनताकै छालाको कार्पेट ओछ्याएर ताण्डव नाँचेको देख्दा मलाई पनि व्यक्त गर्न मन लाग्दो हो इन्टरनेटमा रौद्र रूप । कुच्चिएका आँखीभौँ र रिसाएका ओठ कसरी समेटूँ अक्षरहरूमा ?

प्रेम कविताहरू सुन्दा मलाई पनि मनमा काउकुती लाग्दो हो । गजलहरूले उसको याद दिलाउँदा हुन् । अरिजित सिंहको 'पल' सुनिरहँदा उसैलाई सम्झँदो हुँ । मभित्र जागेको शृङ्गार रस अनुहारसम्म आइपुग्दा 'इन्क्रिप्टेड' भइजाँदो हो, उसले मात्र बुझ्ने गरी ।

अनुहारै हेरेर पनि जोकोहीले पढ्न नसक्ने मेरो भावना किबोर्डमा उतार्न त सम्भवै छैन । आत्मप्रशंसाले पुरिनै लागेको शासकले आफ्ना दासहरूलाई अगाडि राखेर 'महाराजको अदृश्य कपडा' प्रदर्शन गरेको देख्दा मलाई पनि ऊप्रति करुणा जाग्छ नि । कसरी लेखूँ म मनमनै 'च्व च्व' गरेका कुराहरू ? दाहिने हात निधारमा राखेर 'हरे' भनिरहँदा ठीक त्यसै समय त्यही अनुभव कसरी उतारूँ इन्टरनेटमा ? 'बिचरा' भनिसक्दा गइसकेको भाव कसरी फर्काएर ल्याऊँ अनि जबर्जस्ती पुरिदिऊँ शब्दहरूको बीचमा ? उसको पतन आँखै अगाडि देखिरहँदा सहानुभूति व्यक्त गर्न पनि जान्दिनँ ।

ऋषभ काफ्ले बहुत राम्रो कमेडी गर्छ । एकपटक हेरिसकेका भिडियोहरू जतिपटक हेर्‍यो , त्यति धेरै हाँस उठ्छ । रिम्पा डिम्पाको कथा सुनिरहँदा मैले अनुभव गर्ने हाँस्य रस म उसलाई कमेन्टमा व्याख्या गर्न सक्दिनँ । मलाई मेरो अनुभव सुनाएर उसलाई धन्यवाद भन्न मन छ । ती तमाम स्याभेज जोकहरू सुनिरहँदा मलाई ठ्याक्कै यस्तो महसुस भयो भनेर देखाउन मन छ ।

भिडियो नहेर्दा नै पनि उसका जोक बेलाबेला सम्झिँदा मैले छोडेका खित्काहरू कसरी देखाऊँ उसलाई ? खित्का पठाउने अप्सन खै युट्युबमा ? कमेन्टमा 'मलाई हाँस उठ्यो' मात्र लेखेर पुग्दै पुग्दैन । मैले नै धेरैपल्ट एलओएल, आरओएफएल लेखिरहँदा कुच्चिएको अनुहार लगाइरहेको हुन्छु, कहिले धुम्म परिरहेको हुन्छ अनुहार । हाँसेँ भन्नु र हाँसेको देखाउनु कहाँ एकै हो र ? हाँसेँ भनेको सुन्नु र हाँसेको देख्नु पनि कहाँ एकै हो र ? ऋषभ काफ्लेलाई मेरो हाँसो देखाउन नसक्दा म साँच्चै नै शक्तिहीन महसुस गर्छु ।

गाउँमा केही वर्षअघि चलेको प्लास्टिकविरुद्धको अभियान पनि केही महिना मात्र चल्यो । निर्वाध रूपमा प्लास्टिक प्रयोग भइरहेको छ । ट्वीटरमा 'जलवायु परिवर्तन सत्य हो । हिमालहरू पग्लिरहेका छन्' देख्दा मलाई डर लाग्छ । पृथ्वीको अल्पायुमा हुने निधन सम्झिँदा डर लागेको हो कि मानवजाति छिट्टै नासिने भयो भन्ने डर हो थाहा छैन । म त आफ्नै व्यक्तिगत अन्त्यबारे पनि सोच्न / लेख्न सक्दिनँ । छाती गाँठो परेर आउँछ, घाँटी सुकेर आउँछ । मुटु ढुकढुक गर्छ मृत्यु सम्झिँदा । किबोर्डमा दौडिएका औँलाभन्दा तेज गतिमा अहिले दौडिरहेको मेरो मुटु कसरी धड्काऊँ यस लेखोटमा ? कसरी सुनाऊँ म मान्छेहरूलाई मेरो आत्मामा बजिरहेको घण्टी ? यस्तो भयानक संवेदना कसरी पोखूँ ?

सामाजिक सञ्जाल समाजकै प्रतिनिधि हो । 'दुर्गन्ध' कथामा लेखिएझैँ हामीभित्र धेरैमा दूषित मानसिकताको दुर्गन्ध छ । झन् बौद्धिक भनिनेहरू, नेता भनिनेहरू, गन्नेमान्ने वरिष्ठहरू सबैको सक्रिय उपस्थिति देखिँदा डुङडुङ्ती गन्हाएको देख्छु सामाजिक सञ्जाल । प्रबुद्ध मानिसहरूको बौद्धिक स्खलन देखेर मलाई घिन लाग्छ ।

बौद्धिकताको नाममा घमण्ड, कुण्ठा, लाञ्छना, पूर्वाग्रह आदिले भरिएर फरक विचारलाई निषेध गर्नेहरूको बिगबिगी छ । सिन्डिकेटभित्र झुटो वाहवाही, प्रशंसा गर्नेहरूको वर्चस्व देखिन्छ । साहित्यका नाममा सीमित स्वार्थ समूहको प्रायोजित विचार व्यक्त गरिदिनेहरू साहित्यकार कहलिन्छन् । तिनीहरूलाई देख्दा तिनीहरूको दुर्गन्ध छेक्न मास्कले थाम्दैन । हातै लगेर छेक्नुपर्छ नाक । एउटा हातले नाक थुनेर अर्को हातले तिनै 'बौद्धिक'हरू भएको सञ्जालमा कसरी गरूँ छि:छि दुरदुर ?

उनीहरूको गन्धले उत्पन्न भएको घिन कसरी व्यक्त गरूँ ? हातले नाक थुनिरहँदा आफ्नै हात पनि गन्हायो भने कसरी सुनाऊँ अरूलाई आफ्नै बौद्धिक रूपान्तरण ? यस प्रक्रियामा के अनुभव गरूँला म ? ग्लानि वा गर्व ? जे भए पनि कसरी व्यक्त गरौँ मेरो अनुभव ?

साथीहरू सन् २०२० को उपलब्धि भनेर तीन/चार पेज लामो फेहरिस्त प्रस्तुत गर्छन् । कपाल १२ इञ्चबाट बढेर १३ इञ्च भयो भन्नबाहेक सुनाउनका लागि केही नरहेको म आश्चर्यचकित पर्छु । ट्वाँ परेको मेरो अनुहार कसरी लेखूँ म्यासेजमा ? अवाक भएको जनाउनलाई खाली म्यासेज पठाऊँ ? 'अद्भुत' भनेर शब्दमा मात्र भन्दा मेरो आत्मा तृप्त हुँदैन । मेरो गाला र निधार तन्किएर, मुख अलिकति बाउन लागेर व्यक्त गरेको आश्चर्य बुझाउनै सक्दिनँ उनीहरूलाई ।

गुणदोषको मतलब नगरी व्यक्तिगत पहिचान, आग्रह र पूर्वाग्रहका आधारमा लडाइँ चलिरहन्छ सञ्जालमा । कुनै विषयमा कुनै पक्षमा भिड्न मन लाग्दो हो मलाई पनि । मैले ठानेको सत्यको विरुद्धमा तर्क गर्नेहरूलाई तर्क गरेर काँचै निल्न मन लाग्दो हो ।

मैले मेरो वीरता कसरी देखाउने ? चिच्याइचिच्याइ, ठूल्ठूला राताराता आँखा पारेर टाइप गरेको रिप्लाई उसले पढ्दा पनि त्यसैगरी पढ्ला त ? कसरी सुनाऊँ म मेरो बहादुरी ? मेरो पराक्रम अभिव्यक्त गर्ने माध्यम कहाँ खोजूँ ?

कहिलेकाहीँ मन यसै शान्त हुन्छ । न दुःख, न हर्ष, मात्र शून्यता । शून्यता भन्ने या पूर्णता मैले अझै निश्चय गरिसकेको छैन । शून्य हुँदा पनि र पूर्ण हुँदा पनि शान्त नै हुँदो हो भन्ने अनुमान गर्छु । लड्न, भिड्न, हाँस्न, रुन केही गर्न मन हुँदैन । बस् आफू हुन मन हुन्छ । म छु भनेर बुझ्न मन हुन्छ । म छैन भनेर सोच्न मन हुन्छ । भएको अनुभव गर्न मन हुन्छ । नभएको पत्याउन मन हुन्छ । ढुङ्गा हान्नुअघिको तलाउजस्तो, तुफानअघिको शान्तिजस्तो । चुपचाप हेरिरहन, सुनिरहन तर केही नबोल्न मन हुन्छ । सक्रिय रूपमा निष्क्रिय हुन मन हुन्छ । व्यक्त गर्न त्यतिका धेरै संवेदनाहरू हुँदा त मैले जानिनँ । माध्यम नै भेटिनँ । झन् केही पनि नभएको शान्त अवस्था कसरी देखाऊँ म ? शान्त रहँदा त मलाई हल्ला गरेर सुनाउन पनि मन छैन । यत्तिकै बसिरहँदा कसरी व्यक्त गरौँ आफ्नो शान्ति ?

मलाई यी प्रश्नहरूको उत्तर थाहा छैन । आफूलाई व्यक्त गर्ने माध्यम थाहा छैन । अनि राेबट नबनेर के बन्छु म ? किबोर्डमा पाइने इमोटिकन्सहरूले मेरो हाँसो हाँसिदिँदैनन्, मेरो आँसु रोइदिँदैनन् । सामाजिक सञ्जालमा मैले 'म' बन्न पाइनँ । अझ भन्नुपर्दा मैले मानिस नै बन्न पाइनँ । म अभिनय गर्छु । हुन त जीवनमा पनि धेरैजसो अभिनय नै गरिन्छ तर पनि सञ्जालमा पूर्णतः अभिनय मात्र हुन्छ । आफ्ना संवेदना आफैँभित्र गुम्स्याएर राख्नुपरेपछि इन्टरनेटका सम्बन्धहरू 'हर' चलचित्रको पात्रका जस्तै हुँदा रहेछन् । प्रोग्रामिङ गरिएको मेसिनझैँ निश्चित प्रतिक्रिया देखाउँछु शब्दहरूमा । के लेख्ने भनेर योजना बनाउँछु, तयारी गर्छु अनि औपचारिक रिप्लाई गर्छु कमेन्टहरूको ।

रिप्लाई गर्नुपूर्व प्रुफरिड गर्छु । हिज्जे बिग्रियो कि व्याकरण गल्ती भयो कि सङ्गति मिलेन कि ? मस्तिष्कले स्वचालित सक्रिय चासो व्यक्त गर्छ । उनै वाक्यहरू दिमागमा दोहोर्‍याएर, सम्भावित प्रतिक्रियाको पूर्वानुमान गरेर पठाउँछु मेरा अभिव्यक्तिहरू ।

राेबटको संवेदना हुँदैन । उसले भावना महसुस गर्दैन । मैले इन्टरनेटमा लेखेका शब्दहरू यस कारण राेबटका जस्तै हुन्छन् कि म जे लेख्छु, त्यो महसुस गरिरहेको हुँदिनँ । वा, जे महसुस गर्छु, त्यो लेख्न सक्दिनँ । हाहा लेखेर मेरो हाँसो व्यक्त नै हुँदैन । हाँसेको इमोजीले त मेरो ओठ कतातिर धेरै तन्केको छ, कतिवटा दाँत देखिएका छन्, आँखाहरू कति चिम्रा परे, केही बताउनै सक्दैन । सीमित इमोजीहरू प्रयोग गरेर म हरेक सेकेन्ड बदलिरहने मेरो मनोभाव व्यक्त गर्न सक्दिनँ । अनि अभिनय नगरूँ त के गरूँ ?

अभिनयमा पोख्त हुने प्रयास गर्दागर्दै, धेरै प्राकृतिक देखिने प्रयत्न गर्दागर्दै कृत्रिम भइजाँदो रै'छु । सामाजिक सञ्जालको सामाजिक मानव बन्ने प्रयासमा यन्त्रमानव भइहाल्दो रै'छु । व्यक्त गर्ने माध्यम पनि छैन र जसोतसो शब्दहरू थोपर्न खोज्दा पनि अप्राकृतिक देखिँदो रहेछ । के छ खबर ? लेखेका प्रश्नहरूमा मुसुक्क मुस्काउन पाउँदिनँ । ठीकै छ यार, तिम्रो के छ भनिदिनु स्वचालित उत्तर भइगयो । यहाँ न भाव छ, न सोच्ने मौका नै प्राप्त हुन्छ । फगत औपचारिकताका लागि गरिने प्रश्नोत्तरमा मानवता नै कहाँ बाँकी छ र त्यसमा भाग लिनका लागि म मानव बन्ने जमर्को गरिरहूँ ? एउटा राेबटले सजिलै गर्न सक्ने अन्तर्क्रियाका लागि किन बिउँझाऊँ मभित्रको दुर्बल मानिसलाई ? उठेर पनि शक्तिहीन भई हीनताबोध गर्नुको विकल्प छैन ।

ती 'इन्टरनेट फ्रेन्ड' अहिले कता छिन् थाहा छैन, सम्पर्क छैन । भन्न मन छ, तिमीहरूले बनाएका हौ मलाई राेबट । मान्छेसँग अन्तर्क्रिया गर्न पो मान्छे भइरहनुपर्छ । तिमीहरू सबै राेबट हौ । सुक्खा भाषा ओकल्छौ, संवेदनहीन शब्दहरू छर्छौ, झुटा आत्मीयता प्रस्तुत गर्छौ । अनुभूतिबिनै हाहा लेखिदिन्छौ, ओएमजी लेखिदिन्छौ । तिमीहरूको मानवता त्यही 'महाराजाको अद्भुत पहिरन'जस्तै भइसक्यो । त्यही मानवतारूपी पहिरन लगाएर एकअर्कालाई मनोरञ्जन दिँदै छौ ।

इन्टरनेटमा संवेदना व्यक्त गर्ने कुनै माध्यम भेटेँ भने सर्वप्रथम तिमीहरूप्रति दया देखाउन मन छ । खित्का छोडेर हाँस्न मन छ । तिमीहरूको भ्रममा मजाक गर्न मन छ । डुङडुङ्ती गन्हाएको कथित् मानवताको छेउमा बसेर हेयभावका साथ नाक थुन्न मन छ । र, सोध्न मन छ- ओ मानवहरू हो, तिमीहरूलाई आजकल निदाउने बेला डर लाग्दैन ?

प्रकाशित मिति: मंगलबार, माघ १३, २०७७ १५:४३