अब कसैले सिक्न पाउने छैनन् धनबहादुरसँग सारङ्गी

A+ A A-

धेरैलाई थाहा नहुन सक्छ, ‘यो दाजुको मिर्मिरे आँखा’ बोलको चर्चित लोकगीतका सर्जक धनबहादुर गन्धर्व हुन् । उनकै खोजी हो, चर्चित गीत ‘बेली चमेली’ पनि । ती सर्जक आफ्नो सारङ्गीका धुन र लोकसंगीतलाई लगाएको गुन छाडेर बिदा भएका छन् ।

५९ वर्षे गन्धर्वको पोखरास्थित मणिपाल अस्पतालमा सोमबार निधन भयो । २०१९ सालमा बाटुलेचौरमै आमा चदरीको कोखबाट उनको जन्म भएको थियो । ‘आमैले सोध्लिन् नि खोइ छोरा भन्लिन्...’ गीतका गायक झलकमान गन्धर्व र धनबहादुर एउटै ठाउँ बाटुलेचौरका मात्रै होइनन्, नातामा मामाभाञ्जा पनि हुन् । त्योभन्दा गहिरो साइनो त उनीहरूबीच संगीतकै थियो, सारङ्गीकै थियो ।

बुबा बखतबहादुर सारङ्गी बजाउँथे । घरमा सारङ्गीको धुन हरेक बिहान बजिरहन्थ्यो । धुन पनि मीठो हुन्थ्यो, जति सुन्यो उति सुनौँसुनौँ लाग्ने । बाल्यकालदेखि नै धनबहादुर सारङ्गी र मादलको धुनमा झुम्न थाले । हुर्कंदै गर्दा मामा झलकमान गन्धर्वबाट धनबहादुरले झन् धेरै सिके ।

११ वर्षको उमेरमै मामा भेट्न काठमाडौं जाँदा उनले रेडियो नेपाल प्रवेश पाएका थिए । जहाँ उनले गीत रेकर्ड गर्न पाए । रेडियोसँगको त्यही साइनो र सम्बन्धले बढेको चिनाजानीका कारण पाण्डव सुनुवारले उनलाई अरु गीतहरू पनि गाउने मौका दिए । पछि धनबहादुर संकलित ‘यो दाजुको मिर्मिरे आँखा...’ प्रवीण गुरुङ र बिमाकुमारी दुराले गाए ।

धनबहादुरका मामा झलकमान २०६० सालमा आफ्ना सिर्जनालाई छोडेर बिदा भएका छन् । कतै उनलाई नेपाली समाजले बिर्सिने त होइन ? झलकमानका भाञ्जा धनबहादुरलाई यही प्रश्नले सताइरह्यो । त्यसपछि उनले २०६६ सालमा झलकमान गन्धर्व सारङ्गी पाठशाला खोले ।

गन्धर्व बस्ती पोखरा- १६, बाटुलेचौरस्थित पाठशालामा आएर लकडाउनअघि दैनिक २३ जनाले सारङ्गी र मादल बजाउन सिक्थे । हरेक बिहान बाटुलेचौर संगीत र मादलको धुनले गुञ्जायमान हुन्थ्यो । कोरोनाकालमा भने उनले कक्षा चलाउन पाएनन् ।

पोखरामा सारङ्गी र मादल संवर्द्धन र प्रवर्द्धनमा उनको योगदानको जति चर्चा गरे पनि कम हुने उनलाई चिन्नेहरू बताउँछन् । पोखरामा हुने सांस्कृतिक कार्यक्रममा उनको नाम सारङ्गी वा मादल बजाउनेमा सायदै टुट्थ्यो । सानाठूला सबै कार्यक्रममा सारङ्गी बोकेर पुग्ने उनी अब कहिल्यै फर्किने छैनन् । उच्च रक्तचाप र सुगरले उनलाई लग्यो ।

‘अहिले दोहोरी गीतका कार्यक्रमहरूमा सारङ्गी र मादल बजाउने जति छन्, तीमध्ये धेरै उहाँबाटै प्रशिक्षित हुन्,’ बाटुलेचौरका हर्क उनको कामको प्रशंसा गर्दै भन्छन्, ‘झलकमान पाठशाला खोलेर उहाँले बच्चाहरूलाई बाजा बजाउन सिकाएर राम्रो गर्नुभयो ।’

शनिबार बिहान घरनजिकैको कालीखोलामा नुहाउन गएका धनबहादुर उच्च रक्तचापले हानेपछि ढले । खोलामा नुहाउन जानुपहिला उनी स्थानीय सडक उपभोक्ता समितिको बैठकमा सहभागी थिए । ‘बैठकपछि घर गएर खाना खानुभएछ । त्यसपछि नुहाउन जानुभएको रहेछ । नुहाउँदानुहाउँदै ढलेपछि अस्पताल लगियो,’ हर्कले शनिबारको बिहान सम्झिए ।

धनबहादुरसँग सारङ्गी सिक्न डाक्टर, इन्जिनियर र विदेशी पनि आए । ‘एक जना एरिक भन्ने विदेशी अझै पोखरामा छन्, धनबहादुर दाइले उसलाई सारङ्गी सिकाउनुभयो,’ उनले भने ।

नाति/नातिनालाई परम्परागत सारङ्गी र मादल बजाउन सिकाउँदै धनबहादुर गन्धर्व । तस्वीरः राधिका कँडेल/रासस

धनबहादुर भन्ने गर्थे, ‘गन्धर्व जातिको इतिहास मेटिनु हुँदैन ।’ गीत संकलन गर्नुभन्दा पनि भर्खरका बच्चाहरूलाई सारङ्गीसँग जोडेर सांगीतिक क्षेत्रमा ल्याउन उनले अतुलनीय योगदान दिएको संस्कृतिकर्मी एवम् कवि तीर्थ श्रेष्ठ बताउँछन् ।

‘धनबहादुरले गीत संकलन गरे, गीत गाए, नाचे,’ उनले सुनाए, ‘तर त्योभन्दा महत्त्वपूर्ण काम उनले झलकमान गन्धर्व पाठशाला खोलेर भर्खरका केटाकेटीलाई सारङ्गीसँग परिचित गरे । यो कामबाट म उनीसँग निकै प्रभावित छु ।’

यो वर्ष दसैँमा तीर्थ र धनबहादुरले विन्ध्यवासिनी मन्दिरमा आयोजित कार्यक्रममा सहकार्य गरे । तीर्थ र धनबहादुरको त्यो नै अन्तिम सहकार्य बन्यो । दसैँपछि एक/दुई पटक भेट भयो । तर, राम्रोसँग कुरा हुन सकेन, तीर्थलाई यसैमा पछुतो छ ।

‘मन्दिरमा मादल र सारङ्गीको माध्यमबाट उनले नौ दिन मालश्री धुन बजाउन सहकार्य गरे । त्यसरी मन्दिरमा मालश्रीको धुन बजाएको पहिलोपटक हो,’ तीर्थले धनबहादुरसँगको सहकार्य सम्झिए ।

कार्यालय सहयोगी भएर २०५४ सालमा तत्कालीन पोखरा उपमहानगरपालिकामा धनबहादुरले जागिर सुरु गरे । धनबहादुरका बालसखासमेत रहेका कृष्ण थापा मेयर थिए । सांगीतिक क्षेत्रमा थापाले धनबहादुरलाई निकै सहयोग गरे । ‘उहाँ सारङ्गीको सम्राट नै हुनुहुन्थ्यो । उपमहानगरमा काम गर्नुहुन्थ्यो,’ १८ वर्ष पुरानो दिन सम्झँदै उनले भने, ‘तपाईंको ठीक ठाउँ संगीतक्षेत्र हो, विन्ध्यवासिनी संगीत पाठशालामा जानुस्, संगीत सिकाउनुस् भनेँ ।’

धनबहादुर यति मिजासिला थिए कि, पहिलोपटक भेट्नेहरू प्रभावित हुन्थे । नेपाल गन्धर्व समुदाय विकास केन्द्र पोखराका अध्यक्ष सूर्यबहादुर गायक सर्जक धनबहादुरलाई आफ्नो आइकन मान्छन् । धनबहादुरकै अग्रसरताले सारङ्गीको आकर्षण अझै कायम रहेको सूर्यबहादुरले सुनाए ।

‘उमेरले पाको मान्छे, मामा भए पनि साथीजस्तै । उहाँको राम्रो बानी भनेको आफूले जानेको कला सिकाउनपर्छ भन्ने थियो,’ उनी भन्छन्, ‘सारङ्गीलाई हराउन दिन हुँदैन भनेर आँफै निःशुल्क सिकाउन थाल्नुभयो ।’

२०६६ सालमा धनबहादुरले मामा झलकमानको स्मृतिमा पाठशाला खोले । त्यो बेला जग्गाजमिन केही थिएन । बाटुलेचौरका स्थानीयसमेत रहेका तत्कालीन मेयर थापाले संगीत सिकाउन ठाउँ दिए । ‘शिशु स्याहार केन्द्रमा एउटा कोठा संगीत सिकाउन दियौँ । तीन वर्ष भयो पाठशालाले आफ्नै भवन बनाएपछि त्यतै सिकाउन थाल्नुभयो,’ थापाले सुनाए ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, माघ १३, २०७७ ०७:४१