अब कोसेलीमा बदलिनेछन् सगरमाथाका फोहोर

A+ A A-

असरल्ल अल्मुनियमका टुक्रा, प्लास्टिकका खोल, बियर तथा जुसका बोतल । सामुन्नेमा रहेको सुन्दर सगरमाथालाई फोहोरले कुरुप बनाइरहेको छ । यो दृश्यबाट बिरक्तिए स्वीडेनी नागरिक । सन् १९८३ मा उनले पहिलो पटक नेपालको भ्रमण गरेका थिए । १९८५ देखि लगातार उनी खुम्बु क्षेत्रको यात्रामा गए । जब-जब उनी आउँथे फोहोर बढेको पाउँथे । विगत चार वर्षदेखि खुम्बु क्षेत्रमै बसेर सगरमाथाका फोहोरलाई घटाउने अभियानमा सक्रिय छन्, टमी गुस्ताफ्सन ।

स्थानीय बासिन्दा, सगरमाथा राष्ट्रिय निकुञ्ज आउने पर्यटक र केही संस्थाहरूसँग सहकार्य गर्दै उनी सगरमाथा क्षेत्रमा फालिने फोहोर व्यवस्थापनमा क्रियाशील छन् । सगरमाथा नेक्स्ट नामक संस्थाले पाँचवटा संस्थासँग सहकार्य गरेको छ । यसले सगरमाथा प्रदूषण नियन्त्रण समितिसँग बढी सहकार्य गरेर काम गर्छ । नेपालप्रतिको स्नेह र वातावरण प्रेमले सगरमाथा सरसफाइमा प्रेरित गरेको गस्टाफन बताउँछन् ।

‘म वातावरणप्रेमी हुँ । खुम्बु क्षेत्रसँग मेरो आगाध प्रेम छ' टमीले शिलापत्रसँग भने, 'फोहोर पनि काम लाग्ने वस्तु हो उपयोग गर्न जाने यसको विशेष मूल्य हुनेछ भन्ने दुनियाँलाई देखाउन चाहान्छु ।’

सगरमाथा क्षेत्रको फोहोर व्यवस्थापन गर्न निकै कठिन छ । भरियालाई बोकाउनका लागि उनीहरू त्यसतर्फ जाँदै बढी भारी बोकेकाले फर्किंदा त्यति नै बोझ उठाउन मान्दैनन् । हेलिकोप्टरलाई रेस्क्युकै ध्यान हुन्छ । फोहोर कसलाई बोकाउने त ? यो द्विधामा एउटा उपाय निकाले ‘क्यारि मी ब्याक’ अर्थात् त्यस क्षेत्रमै पुगेका पर्यटक तथा सहयोगीहरूलाई नै फोहोर लुक्ला एयरपोर्टसम्म पुर्‍याउन लगाउने ।

सगरमाथा क्षेत्रमा संकलित फोहोरको तथ्यांक ग्राफमा स्रोत-सगरमाथा नेक्स्ट

सन् २०१९ मा त्यस क्षेत्रमा ६० हजार पर्यटक पुगेका थिए । उनीहरूका सहयोगीको समेत हिसाब गर्दा ८५ हजार मानिस त्यस क्षेत्रमा पुगेको तथ्यांक छ । तीनीहरूमध्ये २५ सय जना मानिसलाई त्यो अभियानमा संलग्न गराइयो । उनीहरूले ४ हजार केजी फोहोर लुक्ला एयरपोर्टमा ल्याएको टमी बताउँछन् ।

‘हामीले पर्यटकहरूलाई नै संलग्न गराउँदा उनीहरूको उत्साहजनक सहभागिता पायौँ,' टमी भन्छन्, 'सगरमाथाले ४ हजार केजी फोहोरको भारी भोग्नुपरेन अलिकति भए पनि हल्का भयो । फोहोर संकलनपछि वातावरण केही हदसम्म सफासमेत भयो ।’

अब घुम्न आउने पर्यटक तथा उनीहरूका सहयोगीलाई ‘क्यारी मी ब्याक’मा संलग्न गराएर १० हजार केजी फोहोर यो वर्ष संकलन गर्ने सगरमाथा नेक्स्टको लक्ष्य छ ।

संकलित फोहोरबाट कलामा परिणत भएको वस्तु

सगरमाथा नेक्स्टले सगरमाथा क्षेत्रमा पर्ने १ लाख २४ हजार ४ सय हेक्टर क्षेत्रफलमा सरसफाइ गर्छ । सगरमाथाबाट संकलित फोहोरलाई सोभिनेयर (कोसेली)मा बदल्नका लागि स्थानीयलाई तालिम दिँदै घरेलु उद्योग खोल्नका लागि यसले प्रेरित गरिरहेको छ ।

‘वातावरण सफा राख्दै आम्दानी गर्न हामीले स्थानीयलाई प्रोत्साहन गरिरहेका छौँ । वातावरणको दिगो भविष्य कसरी सुनिश्चित गर्न सकिन्छ भन्ने शिक्षा पनि दिइरहेका छौँ,’ उनले भने ।

यस अभियानअर्न्तगत अक्सिजनका सिलिण्डरलाई पेन्ट गरेर आकर्षक बनाइन्छ । प्लास्टिकका बोतललाई आकर्षक कलामा रूपान्तरण गरिन्छ । बियर तथा जुसका क्यान पनि कलामै परिणत हुन्छन् । यी वस्तु सोभिनेयरका रूपमा बिक्री गरिन्छ भने त्यहाँ स्थापना गरिएको संग्राहलयमा पनि प्रदर्शन गरिन्छ । ‘सोभिनेयर बिक्रीबाट उठेको रकम फोहोर व्यवस्थापनमा खर्च गर्छौँ । हामी सगरमाथाको सुन्दरताको आयू लम्ब्याउन चाहान्छौँ,’ उनले भने ।

सोभिनियर प्रदर्शनका लागि निर्माण गरिएको संग्राहलय

फोहरोलाई पनि कलात्मक रूपान्तरण गर्न सकिन्छ र सगरमाथाको संरक्षणका लागि सरसफाइ आवश्यक रहेको सचेतना आफूहरूले फैलाउन चाहेको टमीको भनाइ छ । ‘फोहोरलाई कलामा रूपान्तरण गरेर हामीले दुई सन्देश दिन चाहेका छौँ । फोहोरबाट आम्दानी गर्न सकिन्छ र सगरमाथाको सुन्दरताको आयू लम्ब्याउनका लागि फोहोररहित बनाउन आवश्यक छ,’ टमीले भने ।

सगरमाथा क्षेत्रबाट संकलित फोहोरमध्ये ५ देखि १० प्रतिशत फोहोरलाई सोभिनेयरमा रूपान्तरण गरिसकेको उनी बताउँछन् । यसलाई अझै बढाउँदै जाने सगरमाथा नेक्स्टको योजना छ । यो योजनालाई स्थानीय शेर्पाहरूले समेत सरहानीय भनेका छन् भने वातावरणको क्षेत्रमा काम गर्ने इको हिमालले समेत यसलाई फोहोर व्यवस्थापनको नमुना तरिका भनेको छ ।

‘स्थानीय, राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय तबरमा वातावरण सरसफाइसम्बन्धी सचेता फैलाउने यो निकै उपयोगी तरिका हो । स्थानीय वासिन्दा, पर्यटक र भरिया सबैलाई सहभागी गराउँदा वातावरणको दिगो विकास हुन्छ । सगरमाथा नेक्स्टको यो कामले कला र वातावरणलाई माया गर्नेहरूलाई जोड्नेछ र फोहोर व्यवस्थापन सिक्न चाहनेका लागि समेत अध्ययन केन्द्र हुनेछ,’ इको हिमालका निर्देशक फिन्जो शेर्पाले भने ।

चार वर्षदेखि खुम्बु क्षेत्रमा रहेर सगरमाथाको फोहोर व्यवस्थापनमा सक्रिय टमी भन्छन्, ‘नेपाल मेरो दोस्रो घर हो । घर सफा होस् भन्ने सबैको चाहना हुन्छ र सफा राख्न प्रयत्न पनि गरिन्छ । म चारवर्षदेखि खुम्बुमा बसिहरेको छु । मेरो धोको सफा सगरमाथा हो । स्थानीय बासिन्दा, पर्यटक र तीनका सहयोगीले सहकार्य गरेमा सफा सगरमाथा सम्भव छ ।’

अभियान्ता टमी गस्टाफन

सगरमाथा क्षेत्रमा गरिएको सरसफाइका तरिका नेपालका अन्य क्षेत्रका हिमालका फोहोर व्यवस्थापनमा समेत काम लाग्ने टमी बताउँछन् । ‘सगरमाथा मात्रै किन, लाङटाङ, अन्नपूर्ण, कञ्जनजंघालगायतका क्षेत्रमा पनि यो अवधारणाअनुसार सरसफाइ अभियान चलाउन सकिन्छ । सबैको सहकार्यमार्फत सफा हिमाल सम्भव छ,’ टमीले आफ्नो कुरा टुंग्याए ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, माघ ११, २०७७ १६:१९