सरकारको डिजिटल नेपाल, तयारी अभावमा डाटा सुरक्षा चुनौती बढ्यो

A+ A A-

११ मंसिर २०७५ मा नयाँ युगको सुरुवात भयो भनेको केपी ओली नेतृत्वको सरकारले करिब २ वर्ष २ महिनापछि भनेको छ 'सुरु भयो डिजिटल नेपाल...।' नयाँ युगको सुरुवात सामाजिक सुरक्षाका योजना सार्वजनिक गरी गरेको थियो भने डिजिटल नेपालको सुरुवात 'नागरिक एप' सार्वजनिक गरेर गरेको छ ।

के- हो नागरिक एप(लिंक)

प्रयाप्त तयारी नै नगरी सुरु गरिएको प्रधानमन्त्री रोजगार कार्यक्रम र सामाजिक सुरक्षाको योजनाकै अवस्थामा डिजिटल नेपाल बनाउन सुरु गरिएको 'नागरिक एप' पनि पर्ने होकी भन्ने शंका उत्पन्न भएको छ । किनकि प्रयाप्त तयारी नगरी सरकारले एप सार्वजनिक गरेको छ, जसले गर्दा नागरिकको डाटा दुरुपयोग हुन सक्ने शंका विज्ञहरूले व्यक्त गरेका छन् ।

'नागरिक एपलाई बेटा भर्सनमा सार्वजनिक गरेर सरकारले 'सुरु भयो डिजिटल नेपालको यात्रा...' भनेको छ । सरकारी मुखपत्र गोरखापत्रमा २ पेज विज्ञापनले भरिएको छ । प्रधानमन्त्री ओलीका शब्द छ 'हरेक नेपालीलाई सूचना प्रविधिसँग जोड्नु प्राथमिक दायित्व हो, नागरिक एप यसैको कडी हो' । सञ्चारमन्त्री पार्वत गुरूङ भन्छन् 'अब लाइन होइन अनलाइनबाट सरकारी सेवा लिनको लागि नागरिक एप ।'

सरकारको लक्ष्य उद्देश्य राम्रो हुँदाहुँदै पनि सार्वजनिक गरेको एक दिनमा नै एप प्रयोगकर्ताहरूले भने सरकारलाई आलोचना गर्न सुरु गरेका छन् । प्रयोगकर्ताको भनाइमा एपले राम्रोसँग काम गरेको छैन । अर्को महत्त्वपूर्ण कुरा जनताका सबै किसिमका डाटा राखेको एपको सुरक्षा चुनौतीलाई बाँकी नै राखेर सार्वजनिक गरिएको छ ।

आइटी विज्ञ विजय लिम्बू भन्छन् 'बेटा भर्सन सामान्यतः परीक्षण गर्नको लागि चलाइने हो, सरकारी एपहरू बेटा भर्सनमा नै सार्वजनिक गरिनुभन्दा फाइनल भर्सनमा सार्वजनिक गरिनु उपयुक्त हुन्छ । तर नागरिक एपमा त्यो ख्याल गरिएन, त्यसैले अहिले समस्या देखिन थालिसकेको छ ।'

सरकारको अन्य तयारी पनि पुगेको छैन । प्रयोगकर्ताले एनसेलको सिमबाट मात्रै चलेको तर सरकारी स्वामित्व रहेको एनटीसीको सिमबाट एप नचलेको गुनासो गरेका छन् । वर्षौंसम्म त्यही नागरिकता नम्बरबाट अन्य काम भएको तर एप संचालन गर्नेबेलामा उक्त नम्बर प्रयोग गर्दा गृहमन्त्रालयमा रहेको नागरिकता नम्बरसँग मेल नखाएको भन्दै विवरण नखुल्ने गरेको प्रयोगकर्ताको गुनासो रहेको छ ।

सरकारले उद्देश्य राम्रो लिएको भए पनि हतार गर्दा समस्या उत्पन्न हुने गरेको विज्ञहरूको भनाइ छ । सरकारले हतारिएर काम गर्दा जनता सरकारसँग डराउनु पर्ने अवस्था आएको विज्ञहरू बताउँछन् ।

'सरकारको उद्देश्य निकै राम्रो भए पनि हतासका कारण सरकारसँग नै डराउनुपर्ने स्थिति बन्यो' एक आइटी विज्ञ भन्छन् 'सरकारलाई विज्ञापन नै गर्न मन थियो भने पनि हामीले एप सञ्चालनमा ल्याउँदै छौँ अहिले 'बेटा भर्सन' भएको कारण तपाईंहरूले नचलाउनु होला, भन्नुपर्थ्यो, हतार गर्दा कहिलेकाहिँ प्रविधिसँग नागरिक डराउनुपर्ने स्थिति बन्न सक्छ ।'

सरकारले भने सार्वजनिक गरेसँगै एप चलाउनको लागि आह्वान गरेको छ । बेटा भर्सनमा एप ह्याक हुने अधिक सम्भावना हुने विज्ञ बताउँछन् । ती विज्ञले सरकारले तयारी नगरी एप सार्वजनिक गरेर नागरिकका सूचनालाई असुरक्षित बनाएको बताउँछन् ।

'सरकारले नागरिकको तथ्यांकलाई एकीकृत रूपमा राख्दै छ, यो एपमा नागरिकको विगत वर्तमान सबै हुन्छ । सरकारकै सर्भरमा बारम्बार समस्या आइरहेको हुन्छ । यो डेटा कसरी सुरक्षित हुन्छ भन्ने प्रश्न छ' ती विज्ञ भन्छन् 'मानौँ नागरिकको डेटाको दुरुपयोग कसैबाट भयो भने नागरिकका सबै कुरा सकिन्छन्, यसमा तयारी नपुगेकै देखिन्छ ।'

डाटा सुरक्षाको मुख्य पाटोलाई नै थाँती राखेर एप सार्वजनिक गर्नु सरकारको हतारो पन भएको विज्ञहरूको भनाइ रहेको छ । 'बेटा भर्सन परीक्षणको लागि हो । त्यसमा पनि सरकारले फिनिसिङ गरेको छैन । डाटा सुरक्षालाई नै थाती राखेर सबै सूचना रिलिज हुने गरी एप सञ्चालन गर्नु राम्रो होइन' ती विज्ञले थपे

सञ्चार मन्त्री गुरुङ पनि सुरूवाती चरणमा केही कमजोरी र अपेक्षित सुविधा लिन नसकिए पनि ३ महिनाभित्र धेरै काम गर्न सकिने बताउँछन् । कतिपय विज्ञहरूले भने सरकारले सुरक्षा ग्यारेन्टी नलिएसम्म यो एप नचलाउनको लागि आग्रह गरेका छन् । 'सरकारले यति राम्रो काम गरेको छ किन विरोध गर्‍यो भन्न खोजिएला' एक विज्ञले भने 'फाइनल रूपमा एप सञ्चालनमा नआएसम्म नचलाएकै राम्रो हो ।'

सामान्यतः एप कति उपयुक्त र सहज छ भन्ने कुरा रेटिङले पनि बताउँछन् । ३.५ को रेटिङ औषत मानिने भए पनि यसको रेटिङ २.७ प्रतिशत मात्रै रहेको छ । जनताको हातहातमा सरकारी सेवा पुर्‍याउनको लागि ल्याइएको एपको यो रेटिङ नै कम भएको बताउँछन्, विज्ञहरू ।

सरकारी सेवा प्रविधिमैत्री बनाउनु र जनतलाई झन्जटविना सेवा दिनु राम्रो कदम भए पनि प्रयाप्त तयारी नपुग्दा सरकारले प्रशंसा पाउनुपर्ने ठाँउमा आलोचना खेप्नु परेको देखिएको छ । जनताको गोपनीयता र जीउ-धनसँग जोडिएका यस्ता सूचना प्रयोग गर्दा प्रयाप्त ध्यान पुर्‍याउन आवश्‍यक देखिन्छ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, माघ ३, २०७७ १९:१६