नेपाली कभर सङ गाउने तीन बर्मेली

A+ A A-

नेपालीभाषी बर्मेलीहरू नेपाली गीत गाउन निकै रुचि राख्छन् । बर्मामा बस्ने नेपालीभाषीको साझा संस्था अखिल म्यान्मा देशीय गोर्खा हिन्दु धार्मिक संघका अध्यक्ष सागर घिमिरेका अनुसार सन् २०१२ पहिले बर्मामा नेपाली गीत सजिलो गरी पाइन्थेन । कोहीकोही नेपाल पुगेर आएकाले ल्याउने क्यासेट र सीडीमा नेपाली गीत आउँथ्यो । नेपालीभाषीले त्यही गीत सुन्थे ।

केही गोर्खालीले भने यहाँ नै पनि नेपाली गीत तयार पार्थे । त्यसलाई गाउँदै गोर्खाली बस्तीहरू डुल्थे । त्यसरी गीत गाउँदै नेपालीभाषीको बस्तीबस्ती पुग्नेमा रकी थापा र पदम थापा यहाँ चर्चित छन् । नेपालीभाषीको जमघट तथा दसैँ, तिहार, तीजजस्ता पर्वमा नेपाली गीतका सीडी र क्यासेट निकालेर बेच्दै हिँड्नेहरू पनि बर्मामा भेटिन्छन् ।

तर पनि सन् २०१२ अगाडिसम्म यहाँ धेरै नेपालीभाषीले हिन्दी गीत सुन्थे । भारतबाट पुस्तौँअगाडि आएर बर्मामा बसेका भारतीय बर्मेलीहरूको संख्या धेरै भएकाले हिन्दी गीत भने यहाँ पहिलेदेखि नै सहज रूपमै पाइन्थ्यो ।

उमेरले ६० दशकको उत्तरार्द्धमा हिँडिरहेका गायक पदम थापाले हिन्दी गीत गाएको दसाैँ वर्षपछि मात्र आफूले नेपाली गीत सुनेको र गाउन थालेको बताए ।

कठोर सैनिक शासनको बेलामा बर्मामा इन्टरनेट चलाउन बन्देज थियाे । सन् २०१२ पछि मात्र आमनागरिकलाई इन्टरनेट चलाउन अनुमति दिइएको हो । त्यसपछि भने बर्मामा बस्ने नेपालीभाषीले नेपाली गीतहरू युट्युब र फेसबुकमार्फत खाेजीखाेजी सुन्न थाले ।

अहिले बर्मामा धेरै नेपालीभाषीहरू नेपाली गीत गाउँछन् । बिहे, व्रतबन्ध, उँभौली, उँधौली, वनभोज, चाडपर्व सबैमा नेपाली गीतहरू सुन्ने गरिन्छ ।

त्यस्तै, नेपाली कभर सङ गाउनेहरू पनि यहाँ प्रशस्त छन् । तीमध्ये कभर सङ गाउने तीन जना बर्मेलीको परिचय र तिनले गाएको नेपाली कभर सङ यहाँ प्रस्तुत गरिएकाे छ:

मधु पन्थी

बर्माको रंगुन शहरमा अङ्ग्रेजी भाषा प्रशिक्षक मधु पन्थीका पिता नेपालीभाषी र आमा म्यानमारको एक आदिवासी कयिन समुदायकी हुन् ।

४२ वर्षीया मधुले आफ्नी बहिनीसँग मिलेर ‘एडुक्याम्प’ नामको अङ्ग्रेजी भाषा प्रशिक्षण केन्द्र खोलेकी छिन् । कयिन समुदायकी मधुकी आमा नेपाली राम्रोसित बोल्छिन् ।

आमाले नेपाली परम्परा पूर्ण रूपमा ग्रहण गरेकाले पनि घरमा नेपाली वातावरण भएको मधुले बताइन् ।

हुन पनि पन्थीको घरमा जाँदा नेपाली भाषा परम्परा धेरै सिकिन्छ । उनका पिता विष्णु पन्थीले पनि रंगुनको आफ्नो घरमै अङ्ग्रेजी भाषा प्रशिक्षण केन्द्र खोलेका छन् । नेपाली भाषा साहित्यकाे जगेर्नामा लागेका विष्णु पन्थीले खप्तड बाबाले नेपालीमा लेखेको पुस्तक विचार विज्ञानलाई बर्मेली भाषामा अनुवाद गरेका छन् ।

चार छोरी र एक छोरामध्येकी माइली मधुको गीतसंगीत सोख हो । उनलाई नेपाली गायकहरू भक्तराज आचार्य, नारायण गोपाल, अरुणा लामा, तारादेवीका गीतहरू मन पर्छन् ।

आफ्ना सबै दिदीबहिनी र भाइको विवाह भए पनि मधुले बिहे गरेकी छैनन् । बर्मामा बाआमालाई हेर्ने भन्दै परिवारको एक जना छोरीले बिहे नगरेका प्रशस्त उदाहरण भेटिन्छन् ।

मधुका भाइ बर्मेली खाना पकाउने नाम चलेका 'सेफ' हुन् । म्यानमारको बर्मेली समुदायकी महिलासँग बिहे गरेका उनका भाइ बेलायतमा बस्छन् । उनका अरु तीन दिदी बहिनीको भने गोर्खाली परिवारमा बिहे भएको छ ।

१० कक्षाको परीक्षा दिएपछि मधुले अङ्ग्रेजी पढाउन थालेकी हुन् । उनले गाएकाे ‘कभर सङ’ भक्तराज आचार्यको ‘जहाँ छन् बुद्धका आँखा…’ गीत नेपालको राष्ट्रभक्ति मात्र भन्दा पनि आध्यात्मिक हिसाबले पनि उत्कृष्ट रहेको बताइन् ।

जहाँ छन् बुद्धका आँखा - नेपाली राष्ट्रिय गीत

[रचना, संगीत, गायक - भजन शिरोमणि भक्तराज आचार्य]

नेपालीभाषी बर्मेली कुकु पाण्डे टमुका बासिन्दा हुन् । बर्माको १४ वटा प्रदेशमध्येको एक जघाई प्रान्तमा टमु पर्छ । भारतीय उत्तरपूर्वी राज्य मणिपुरको सिमाना नजिकै छ, टमु ।

बर्माबाट सडक मार्ग प्रयोग गरी नेपाल आफन्त भेट्न जाने नेपालीभाषी बर्मेलीहरू टमु हुँदै भारत जान्छन् । भारतको मणिपुर, नागाल्यान्ड, असाम र पश्चिम बंगाल हुँदै मेची पुलबाट नेपाल छिर्छन् ।

कुकु पाण्डे

भारतीय र बर्मेली सिमानाका मोर्रेबाट टमुको दूरी ५ किलोमिटर मात्र छ । भारत र बर्माबीच सामान ओसारपसार गर्ने सीमानाका भएकाले टमुमा बसेर व्यापार गर्ने नेपालीभाषी बर्मेली थुप्रै छन् ।

चीनबाट म्यानमार हुँदै भारत जाने कतिपय सामान पनि यो नाकाबाट जान्छ । भविष्यमा भारतको इम्फालबाट बर्माको टमु हुँदै थाइल्यान्ड निकाल्ने रेल र सडकमार्गको परिकल्पना तीनै देशले गरेका छन् ।

पाण्डेको पेसा पनि यही नाकामा व्यापार गर्ने हो । उनले भारतीय सामान बर्मा ल्याउने र बर्माका सामान भारत लाने काम गर्छन् । तर, कोरोना महामारीले गर्दा दुई देशबीचको नाका ठप्प भएकाले अहिले व्यापार छैन । 'अहिले त बुबाआमालाई खेतीकिसानीमा सघाएको छु', पाण्डेले भने । पुर्खाहरू नेपालबाट आएको भन्नेसम्म थाहा छ उनलाई ।

‘पाँच पुस्ता भइसक्यो बर्मा आएको, नेपालको पहाडबाट आएको हो', पाण्डेले भने, ‘तर नेपाल कुन ठाउँबाट हो भन्ने चाहिँ बताउन सक्दिनँ ।’

बाआमासँग बस्दै आएका उनकाे नेपालका बुटवल र नारायणघाटमा आफन्त छन् । पाण्डे भने नेपाल पुगेका छैनन् ।

उनलाई नेपालमा मनपर्ने ब्यान्ड र गीत भनेको नाइन्टिन सेभेन्टी फोर एडीका हुन् । त्यस्तै नेपालीभाषी भारतीय गायक विपुल क्षत्रीको गीत पनि उनलाई मन पर्छ ।

'जानेर गाएको हैन दाइ, व्यावसायिक गायक पनि होइन', पाण्डले फोनमा भने, 'मनभित्र दियो छ दाइ, गीत गागा भन्छ । त्यो दियो बल्यो भने गीत नगाई सुखै दिँदैन ।'

कुकुले गाएका 'राम साइली, म त यौवनको पिरले...' भारतमा बस्ने ३९ वर्षीय नेपालीभाषी गायक विपुल क्षत्रीले गाएका हुन् । 'डढेलो' गीतमार्फत नेपाली सङ्गीतमा प्रवेश गरेका क्षत्री विभिन्न देशमा छरिएर बसेका नेपालीभाषीमाझ लोकप्रिय छन् । क्षत्रीको जन्म कालिम्पोङ, पश्चिम बङ्गाल, भारतमा भएको हो ।

राम साइली, म त यौवनको पिरले

गम खाए यसै खोला किनारैमा

अर्का कभर सङ गायक कैलाश पिल्लै, श्रीमती र दुई छोराका साथ रंगुनमा बस्छन् । यिनको जन्म भने बर्मेली सुन्दर पहाडी शहर म्यो मेयोमा भएको हो । म्यो मेयो तत्कालीन अङ्ग्रेज शासकले समर क्यापिटल बनाएका थिए । बर्माकाे तराई गर्मी छल्न अङ्ग्रेजी शासकहरू म्यो मेयोमा जान्थे ।

श्रीमती र दुई छोराका साथ कैलाश पिल्लै

अहिले पनि म्यो मेयोमा बर्माका प्रमुख सैनिक प्रतिष्ठानहरू छन् । नेपालीभाषीहरूले यहीँ पशुपतिनाथको मन्दिर बनाएका छन् । नेपालका राजाहरू महेन्द्र र वीरेन्द्रले पशुपतिनाथको मन्दिर बनाउन सहयोग गरेको यहाँको शिलापत्रमा उल्लेख छ ।

कैलाश पिल्लैकी माता नेपालीभाषी हुन् भने पिता तामिलभाषी । त्यसैले यिनको थर पिल्लै भएको । नेपालीभाषीझैँ बर्मामा तामिलभाषी बर्मेली पनि हजारौँको संख्यामा छन् ।

धेरै गोर्खालीले अझै पनि आफ्नै समुदायभित्र विवाह गर्छन् तर बर्मामा केही गोर्खालीको अन्तरसमुदायमा विवाह भएको पाइन्छ । यसरी अन्तरसमुदायमा बिहे भएर जन्मेका सन्तानलाई बर्मामा काव्या भन्छन् ।

आफ्नी आमासँग कैलाश पिल्लै

कैलाश पिल्लेकी आमा पूर्णमाया पौडेल परिवारमा जन्मेकी हुन् । उनको सानैमा गोर्खालीकै परिवारमा बिहे भएको थियो । पूर्णमाया २० वर्षकै उमेरमा हुँदा यिनको श्रीमान्‌को मृत्यु भयो ।

त्यसपछि माइतीमा बसिरहेकी पूर्णमायाको प्रेम तामिल युवकसँग भयो । यिनको तामिलसँगकाे बिहेलाई माइतीपट्टिका आफन्तले स्वीकार्न केही वर्ष लाग्यो ।

‘अहिले त मावलीपट्टि सबैसँग राम्रो छ’, कैलाशले भने, ‘पहिले मावलमा कुरा बुझाउन समय लागेको थियो ।’ पूर्णमायाले पत्थरको व्यापार गरेर कैलाश र यिनकी बहिनीलाई हुर्काएकी हुन् । यिनकी बहिनीको पनि अस्ट्रेलियामा बस्ने नेपालबाट गएका नेपालीभाषीसँग बिहे भएको छ ।

कैलाश अङ्ग्रेजी र बर्मेली दोभाषेको काम गर्छन् । विगतमा थाइल्यान्ड र बर्माको सीमामा रहेका बर्मेली शरणार्थीसँग काम गरेका उनी अहिले अन्तर्राष्ट्रिय समाचार संस्था बीबीसीमा कार्यरत गर्छन् ।

कैलाशले नेपालीभाषी बर्मेली दुर्गासँग प्रेम गरेर भागी बिहे गरेका छन् । यिनकी श्रीमती दुर्गा रंगुनकै स्कुलमा पढाउँछिन् । यिनका ११ वर्षीय छोरा आकाश पनि गीत गाउन उम्दा छन् ।