राजेन्द्र महताेसँग अन्तर्वार्ताः संसद् पुनर्स्थापना समाधान हाेइन, यस्ताे गणतन्त्र र स‌ंघीयताकाे काम छैन

राजेन्द्र महताेसँग अन्तर्वार्ताः संसद् पुनर्स्थापना समाधान हाेइन, यस्ताे गणतन्त्र र स‌ंघीयताकाे काम छैन

A+ A A-

५ पुसमा प्रधानमन्त्री केपी ओलीले प्रतिनिधिसभा विघटन गरेपछि दल, नागरिक समाज र बुद्धिजीवीहरू सडकमा छन् । ओलीको कदम गैरसंवैधानिक भन्दै मुख्य दलहरू आन्दोलनमा छन् । त्यही आन्दोलनमा छ, जनता समाजवादी पार्टी (जसपा) । जसपाभित्रै दुई धार देखिएको छ । अध्यक्ष उपेन्द्र यादव अहिले संसद् पुनर्स्थापनाको पक्षमा छन् । तर, अर्का वरिष्ठ नेता राजेन्द्र महतोले प्रष्टसँग पुनर्स्थापनाको विरोध नगरे पनि पुनर्स्थापना मात्र समस्याको समाधान होइन भनिरहेका छन् । उनै महतोसँग शिलापत्रकर्मी योगेश ढकालले गरेको संवादकाे सम्पादित अंश :

तपाईं प्रतिनिधिसभा पुनर्स्थापना वा निर्वाचन अहिलेको विकल्प होइन भन्नुहुन्छ । खास के भन्न खोज्नुभएको हो ?

प्रधानमन्त्री केपी ओलीले प्रतिनिधिसभा विघटन गरेपछि पुनर्स्थापना वा निर्वाचनको विकल्पमा छलफल भइहरहेको छ । मेरा भनाइ यी दुवै अहिलेको समस्याको समाधान गर्ने उपाय होइनन् । देशको समस्या के हो भन्ने पहिला पहिचान हुनुपर्छ । प्रतिनिधिसभा विघटन भयो, अब पुनर्स्थापना हुनेबित्तिकै समाधान हुने कुरा के हो ? त्यो कति वास्तविकता हो ? वा पुनर्स्थापनाको सट्टा निर्वाचन कति सहज विकल्प हो ? निर्वाचन हुनेबित्तिकै समस्या समाधान भइहाल्छ त ? त्यो हुदाँ ठीक हो कि होइन् ? यो मुख्य सवाल हो ।

तत्कालको विकल्प त कि पुनर्स्थापना कि निर्वाचन नै हो नि ?

तत्कालका लागि हुन सक्छ । मैले स्थायी उपायको कुरा गरेको हो । तत्काल पुनर्स्थापना गर्ने अनि भोलि प्रतिगमन भइरहने स्थिति आए के हुन्छ ? किनभने प्रतिनिधिसभा विघटन, पुनर्स्थापना र निर्वाचन देशमा पहिलोचोटि भएको होइन । प्रतिगमन पहिलो पटक भएको होइन । पटक-पटक प्रतिगमन हुने, पटकपटक पुनर्स्थापना गर्ने, पटकपटक निर्वाचन पनि गर्ने अनि फेरि प्रतिगमन हुने, यस्तो गोलचक्करमा नेपाल फसिरहेको छ । देशलाई बर्बाद गर्ने काम भइरहेको छ । त्यस कारण अहिलेको समस्याको समाधानको बाटो खोज्नुपर्‍यो ।

ओलीको कदमले व्यवस्था नै उल्टिन सक्छ भन्ने खतरा छ नि ?

यस्तो व्यवस्था उल्टिन सक्छ, रहन सक्छ । त्यसमा के सरोकार भयो र ? यसैगरी चलाउने हो भने पटकपटक उल्टिरहन्छ । सम्भ्रान्तहरूले संविधानलाई आफ्नो रक्षाका लागि प्रयोग गर्ने हो भने यस्तो संविधान र व्यवस्थाको जनतालाई के मतलब भयो ? यो त सम्भ्रान्तहरूको स्वार्थ उल्टिने वा रहने भन्ने मात्रै हो । नश्लीय चिन्तन बोकेका सम्भ्रान्तको स्वार्थमा मात्रै धक्का लाग्न सक्छ । अहिले पनि सम्भ्रान्तको हितरक्षाका लागि प्रतिगमन भएको हो ।

अहिले त ओलीले संघीयता नै खारेज गर्लान् भन्ने डर छ नि ?

यस्तो संघीयतालाई खारेज गरेर के फरक पर्छ र ? संघीयता यस्तो मागेको थियो र ? यो संघीयतालाई बदनाम गर्ने हो । हामीले आफ्नो शासन आफ्नो प्रशासन भनेका थियाैँ । न शासन, न प्रशासन, न बजेट, न कर्मचारी, न सीमा, न पहिचान । केही छैन । केही नभएको संघीयताको के मतलब ? अस्तिको विकास क्षेत्रजति पनि भएनन् अहिलेका प्रदेशहरू ।

भनेपछि गणतन्त्र उल्टिए पनि हुन्छ ?

यस्तो गणतन्त्र त उल्टिन्छ । यस्तो गणतन्त्रलाई जनताले जोगाउँदैनन् । यो त जनताका लागि भन्दा पनि ओली, प्रचण्ड, देउवाका लागि ल्याएको गणतन्त्र न हो । यो त ब्यानर मात्र गणतन्त्रको हो । एउटा ज्ञानेन्द्रको सट्टा अर्को ज्ञानेन्द्र पैदा भयो । अस्ति श्री ५ ज्ञानेन्द्रले प्रतिगमन गर्‍यो, अहिले श्री ५ केपी ओली महाराजले प्रतिगमन गर्‍यो ।

तत्कालको विकल्प पुनर्स्थापना हो कि ?

प्रतिगमन भयो संविधानमा । संविधान आफैँमा प्रतिगामी हो । प्रतिगामी संविधानमा थप प्रतिगमन भएको हो । अर्थात्, डब्बल प्रतिगमन भयो । केपी ओलीहरूले पहिला नै प्रतिगमन गरिसकेका थिए, अहिले फेरि प्रतिगमन भएको मात्रै हो । जुन प्रयोजनमा आन्दोलन भए, त्यसलाई छोडेर संविधान भयो । एउटा शासकको कुर्सीबाट अर्को शासक आयो । त्यसले सम्भ्रान्तहरूको रक्षा मात्रै गर्‍यो । देशमा अहिलेसम्म त्यही मात्र भयो । राणाबाट गणतन्त्रसम्म शासनको ब्यानर मात्र फेरिए, सम्भ्रान्तहरू उही भए । आमजनताको शासन भएन । २०६२-०६३ को आन्दोलनमा अग्रगामी एजेण्डामा थियौँ संविधान बनाउँदा प्रतिगमन भयो । यी सब प्रतिगमनकारीहरू हुन् ।

त्यस कारण प्रतिनिधिसभा पुनर्स्थापनाचाहिँ प्रतिगमनलाई ढाकछोप गर्ने कुरा हो । पुनर्स्थापना गरेपछि पहिलेको प्रतिगमन ढाकछोप हुन्छ । ढाकछोप गरेपछि फेरि अर्को केपी ओली पैदा हुन सक्छ । निर्वाचनले पनि प्रतिगमन नै बनाउँछ । निर्वाचनबाट यिनै आउने हुन्, अनि यिनले नै फेरि प्रतिगमनतिर लैजान्छन् । निर्वाचनबाट अर्को ओली आउँछ र दोहोरिन सक्छ ।

मैले तपाईंलाई सोधेको चाहिँ अबको विकल्प के हो ?

अब संविधान संशोधनको विकल्प छैन । त्यसका लागि राष्ट्रिय मुक्ति आन्दोलन आवश्यक छ । अहिलेसम्म सातवटा संविधान बनिसके । त्यतिले पनि नेपाललाई पुगेन । किनभने आमनेपालीका लागि संविधान बनेनन् । अहिलेसम्मका संविधान सभ्रान्तहरूको शासनरक्षाका लागि बनाएको दस्तावेज मात्र हुन् । नेपालमा शासनको ब्यानर मात्रै परिवर्तन भयो । २०६३ को संविधान प्रगतिशील थियो, त्यसलाई समेत प्रतिगमनकारी बनाए ।

संविधान संशोधन गरे पुग्छ । अमेरिकामा २ सय वर्ष भयो । भारतमा ७० वर्ष भयो । नेपालमा धेरै संविधान किन भयो ? शासकको चिन्तन, सोच, व्यवहार परिवर्तन नगरेपछि यस्तै हुने हो । यसको मतलब बेइमानी भइरहेको छ । औपनिवेशिक शासनको औजारको रूपमा संविधान प्रयोग गरियो । संकट त्यहाँ हो । त्यसको चाहिँ सम्बोधन हुनुपर्‍यो । संशोधन, सुधार वा पुनर्लेखन जे गरे पनि पटकपटक संशोधन गर्दा हुन्छ । संविधानलाई जब आफनो स्वार्थरक्षाका लागि बाइबल, कुरान, गीता बनाइन्छ, त्यसपछि संकट आउने हो । नेपालमा त्यही भइरहेको छ ।

कसरी सुधार गर्ने हो त ?

कसरी सुधार गर्ने छलफल गर्न सकिन्छ । अब औपनिवेशिक शासनको औजारचाहिँ बनाउन भएन ।

अब फेरि आयोग वा समिति बनाएर संशोधन गर्नेतिर लाग्नुपर्ने हो ?

बाटो त जे पनि हुन सक्छ । एकल राष्ट्रिय राज्य चिन्तन शैलीलाई परिवर्तन गरेर बहुल राष्ट्रिय राज्य स्थापनामा जानुपर्छ । त्यो संविधान सम्पूर्ण जनताले अपनत्व हासिल गर्न सक्छन् । अहिलेसम्मका संविधान एकल राष्ट्रिय राज्य चिन्तन हाबी भयो । त्यो परिवर्तन हुनुपर्‍यो । बहुल राष्ट्रिय राज्य बन्नुपर्छ । यो देश एकल होइन, बहुल राष्ट्रिय राज्य हो ।

तपाईं र महन्थ ठाकुर एउटा कित्तामा उभिनुभएको छ । अर्का अध्यक्ष उपेन्द्र यादव र बाबुराम भट्टराई पुनर्स्थापनाको पक्षमा उभिनुभएको छ । जसपा मतभिन्नता किन हो ?

त्यसो भन्नेले तत्कालका लागि मात्रै भनेको हो । तत्कालका लागि भनेर हुँदैन । तत्कालका लागि गरेर बिर्सिहाल्ने हुन्छ । यही चरित्र त पहिलादेखि छ नेपालमा । तत्कालका लागि प्रतिनिधिसभा पुनर्स्थापना भयो भने पनि अर्को आउँछ र फेरि प्रतिगमन गर्छ । त्यस कारण पछिका लागि पनि सोच्नुपर्छ भन्ने मेरो कुरा हो । हामीले स्थायी समाधानतिर नै सोच्नुपर्छ । देशलाई कहिले बहुल राष्ट्रमा लैजाने ? त्यो प्रष्ट हुनुपर्छ । त्यो पुनर्स्थापना हुने हो कि निर्वाचनबाट हुने हो ? अहिले अरु दलहरूले प्रष्ट पार्न सक्छन् ? प्रचण्ड, देउवा त्यसमा तयार हुन्छन् ?

यो दुई धारले त जसपा विभाजनतिर हो कि क्या हो ?

दुई धार होइन, दीर्घकालका लागि कुरा त्यही हो । त्यसैका लागि जसपा बनेको हो । कांग्रेस, एमाले, माओवादीबाट आएका धारको कुरा गर्न सक्नुहुन्छ । तर, अब जसपा बनेपछि त्यो भन्न सक्नु हुन्न । को कति बोल्ने भन्ने कुरा व्यक्तिमा भर पर्छ । कुन कुरालाई कति घोत्लिने हो, त्यो व्यक्तिमा पनि छ ।

सांगठनिक विवाद पनि छ ?

त्यस्तो केही छैन । पार्टी एकीकरण वैकिल्पक शक्ति निर्माणका लागि हो । देशलाई परिवर्तन गर्नका लागि हो । रक्तरञ्जित संविधानले घात गरेको छ । त्यो संशोधन गर्ने पार्टीले भनिरहेको छ ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, पुस २४, २०७७ १४:४०