सधैं आर्थिक संकटमा रहे अर्थतन्त्रका महाज्ञानी

A+ A A-

१९औं र २०औं शताब्दीमा कार्ल मार्क्सको नाम चर्चाको शिखरमा थियो । २ सय १ वर्षअघि आजकै दिन (५ मे १८१८) मा जन्मेका मार्क्स आधुनिक विश्वमा बहुआयामिक व्यक्तित्व हुन् । राजनीति र अर्थशास्त्रको दुनियाँमा चर्चित पुस्तक ‘दास क्यापिटल’ (पुँजी) प्रकाशित भएको १ सय ५० वर्ष पुग्यो । यही अवसरमा चीनले मार्क्स जन्मिएको सहर ट्रियरमा ४ दशमलव ४ मिटर अग्लो माक्र्सको मूर्ति स्थापना गर्ने बताएको छ ।
फ्रान्स, जर्मन र लन्डनमा भाैँतारिँदै जीवन व्यतीत गरेका मार्क्सले आफ्नो ६५ वर्षे जीवनकालमा विश्व राजनीतिलाई नयाँ सोच र दिशा दिए । उनकै विचारधाराको फेर समाउँदै रुसले ‘अक्टोबर क्रान्ति’ गर्यो ।

पुँजीवादविरोधी विचारधारका कारण मार्क्सको जीवन सहज भएन । उनलाई कयौं देशले देश निकाला गरे । जसका कारण उनी लन्डनमा शरणार्थीका रूपमा बस्न बाध्य भए । जीवनको अन्तिम समयमा मार्क्ससँग कुनै पनि देशको नागरिकता थिएन ।

सन् १८८१ मा मार्क्सकी पत्नी जेनीको मृत्यु भयो । जेनीको मृत्युपछिका अन्तिम १५ महिना मार्क्सले गरिबी, बिमारी र एक्लोपनमा बिताउनुपर्यो ।

जीवनभर मजदुर, किसान र सर्वहारा वर्गको वकालत गरिरहेका मार्क्सको जीवन पनि गरिबी र अभावमै बित्यो । उपचार नपाएरै मार्क्सका जेठो छोराको मृत्यु भएको थियो । बिरामी भएकै कारण श्रीमती जेनीको मृत्युको समयमा उनी दाहसंस्कारमा समेत सामेल हुन सकेनन् ।

दोस्रोपकट लन्डनमा बसोबास गरिरहेको समयमा मार्क्स चरम आर्थिक संकटमा थिए । आर्थिक संकटको सामना गर्न उनले रेलवे टिकट बिक्रेताको जागिरका लागि आवेदन दिए । तर, उनको आवेदन अस्वीकार गरियो । कारण थियो, मार्क्सका अक्षर प्रस्ट नहुनु ।

आफ्नो जीवनकालमै प्रकाशित भएको दास क्यापिटल पुस्तकबारे मार्क्स भन्थे, ‘यो पुस्तकबाट मैले त्यति पैसा पनि आर्जन गरिनँ, जति मैले यो पुस्तक लेख्ने समयमा सिगारमा खर्च गरेको थिएँ ।’

माक्र्सको जीवनकालमै प्रकाशित भएको दास क्यापिटल रुसबाहेक अन्यत्र खासै बिक्री भएन । एंगेल्सले माक्र्सको मृत्युपछि दास क्यापिटलका बाँकी अंश प्रकाशित गरेका हुन् ।

मार्क्सका अनन्य मित्र मानिने एंगेल्स मार्क्स वैचारिक सहयात्री मात्रै थिएनन्, मार्क्सलाई हरेक संकटबाट जोगाउने साथी पनि थिए । पर्सियामा रहेका एंगेल्सलाई माक्र्सले ‘प्यान्ट पठाइदेऊ’ भन्दै पत्र लेखेका थिए । पत्रमा उनले प्यान्ट नभएका कारण लामो समयदेखि बाहिर निस्कन नपाएको उल्लेख गरेका थिए ।

मार्क्सका दास क्यापिटल र कम्युनिस्ट घोषणपत्र आज पनि सान्दर्भिक छ । भूमण्डलीकरणको पहिलो विरोधकर्ताका रूपमा समेत परिचित मार्क्सका क्रान्तिकारी विचारले आज पनि मान्छेलाई उत्तेजित तुल्याउन सक्छ ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, वैशाख २२, २०७६ २०:३६