आमाको मुख हेर्ने दिन : आमाको महिमा अपरम्पार

A+ A A-

आमा तिमी जन्मदिने मलाई
आमा तिमी प्राण दिने मलाई
आमा तिमी बोट, म फूल त्यसको
हो दान तिम्रै जति जे छ मेरो ।

युगकवि सिद्धिचरण श्रेष्ठले आमा कवितामा गाएको यो महिमाले नै झल्काउँछ आमाको महिमा । आज शनिबार सोही दिन अर्थात वैशाख कृष्ण औंसी (आमाको मुख हेर्ने दिन) ।

आमाको महिमालाई युगकवि श्रेष्ठले मात्र हैन, उपन्यासकार मेक्सिम गोर्कीको आमा उपन्यास, कवि गोपालप्रसाद रिमालको आमाको सपना कविता संग्रह पनि आमाको महिमाले नै भरिएका छन् । अन्य धेरै साहित्यकारहरुका रचनाहरुमा आमाको महिमा पाइन्छ ।

बढ्दो बेरोजगारीसँगै बढेको सामाजिक अपराधले पछिल्लो समय माया र ममताको परिधिलाई खुम्च्याएको आभाष गर्न थालेका छन् बृद्धाहरु । तर जस्तोसुकै अवस्थामा पनि सन्तानका खातिर असिम प्यार गर्ने आमाहरुलाई पुजिने दिन (पर्व) यहि समाजमा आजसम्म प्रचलनमा छ ।

आमाको महिमाले आफ्ना संग्रह भर्ने रचनाकारहरु पनि एउटै सवालमा सहमत छन् त्यो हो ‘आमाको महिमा र योगदानलाई गाएर वा तिरेर पार पाइसक्नु छैन ।’ साँच्चै अपार महिमाकी खानी आमा र सन्तानको लागि आज विशेष दिन, आमवष्य औंसी ।

विभिन्न कार्य व्यस्तताका कारण आमाबाट दूर रहेका सन्तानहरु आजकै दिन आमाको सामिप्यतामा आइपुग्ने नेपाली परम्परा छ । विवाहित छोरीहरु आजकै दिन आमाको सामिप्यताका लागि माइतिघर धाउने गर्दछन् । आमालाई वस्त्र, मिठाईलगायत प्रदान गरिने प्रचलन छ । आजको दिन आमालाई वस्त्र र मिष्ठान्न प्रदान खुसी पार्न सकेमा दुधको भार तिरिने जनविश्वास छ ।

हेटौंडाकी सञ्चारकर्मी संझना घिमिरे बिहानै आमाको लागि फलफूल र वस्त्र बोकेर जिल्लाको पदमपोखरी स्थित आमाघर लागिन् । ‘आमालाई हामीले दिने खाना तथा वस्त्रले हामीमाथिको गुण तिरेर सकिन्न तैपनि यो आमा र सन्तान भेटघाटको अवसर हो, त्यसैले सकेसम्म जाने गरेको छु,’ उनले भनिन् ।

केही अपवादहरुलाई छाड्ने हो भने मानव जीवनमा सबैभन्दा बढी योगदान आमाको रहन्छ । आमाको महत्वलाई प्राचिनकालमा त शिक्षण प्रणाली मै समावेश गरिएको थियो । उक्त शिक्षण प्रणालीमा ‘मातृवत परदारेषु’ अर्थात ‘सबै नारी जाती आमा हुन्’ भनेर नारी जातीमाथि श्रद्धाभाव प्रकट गर्न सिकाइएको पण्डित रामचन्द्र फुर्सदी आचार्य बताउँछन् ।

आमाबाट नैतिकताको पाठ सिकाइने कुरामा अद्यपर्यन्त विश्वास गरिन्छ । नीति शास्त्रले पनि जननी र जन्मभूमी स्वर्ग जत्तिकै हुने उल्लेख गरेको छ । पछिल्लो समयमा आमाबाट सिकिएको भाषा (मातृभाषा) ले सर्वत्र कानूनी मान्यता पाउनु पर्ने आवाज उठ्न थालेको छ । संस्कृतमा आमाको महत्व दर्शाउँदै भनिएको छः आपदि मातैव शरणम् अर्थात् आपत् पर्दा आमाको शरण लिइन्छ ।

आमा शिक्षित भए सिंगो समाज शिक्षित हुने भन्दै सरकारी तवरबाट समेत पछिल्लो समय आमा (गृहेणी) शिक्षाको सवाललाई सशक्त रुपमा उठाइदै आएको छ । शिक्षामा समानताको लागि नियम बनाइएको छ । आमाहरुको सशक्तिकरणका सवालहरुलाई विशेष महत्व दिने गरिएको छ ।

नेपाली परम्परामा चल्दै आएका यस्ता परम्पराहरुले महिलाप्रतिको सम्मान र ममतामा थप इँट्टाको काम गरेको महिला नेत्रीहरु बताउ“छन् । आमा र सन्तानको लागि यो पर्व भेटघाट, मित्रता र दुःखसुख बाड्ने एउटा कोशेढुड्डा सावित भएको छ ।

आजको तिथिलाई मध्यनजर गरेर मात्र आमाको महिमालाई सम्झने र कदर गरेर पुग्दैन । आमाहरुलाई सधैं उच्चसम्मान गर्नुपर्छ, सञ्चारकर्मी प्रिया पौडेल भन्छिन् ‘विशेषतः जन्म दिने र कर्मदिने आमाहरुको उच्च मर्यादा राख्नुपर्छ’ हालै वैवाहिक सम्बन्धमा गाँसिएकी सञ्चारकर्मी पौडेल भन्छिन् ‘यसअघि एकजना आमाको मुख हेर्ने गरेको थिए, यो वर्षबाट दुईजना आमाहरु पाएकी छु ।’

पछिल्लो समय व्यस्त जीवनशैलीको बहानामा आमाहरुलाई वृद्धाश्रममा राख्ने र उहाँहरुको उपस्थितिलाई बोझ मान्ने गरेको कारण आमाहरुको दैनिकी कष्टकर बन्ने गरेको छ ।

स्थानीय तथा केन्द्र सरकारले पनि वृद्धवृद्धालाई घरैमा पालनपोषण गर्नुभन्दा वृद्धाश्रम बनाएर व्यवस्थित गर्नेतर्फ बढावा दिदैं आएको छ ।

आमा नहुनेहरू भने यस दिन काठमाडौंको मातातीर्थ जाने गर्छन् । मातातीर्थमा रहेको कुण्डमा स्नान गरेपछि आफ्नो आमाको मुक्तिको कामना गर्दै तर्पण दिने चलन छ ।

मातातीर्थको पोखरीमा पवित्र मनका साथ हेरेको खण्डमा आमाको स्वरूपको दर्शन पाइन्छ भन्ने धार्मिक विश्वास छ । उक्त कुण्डमा हेर्दा दिवंगत माता प्रसन्न भई दिएको आशीर्वादको प्रभावले छोराछोरी जनधनले सम्पन्न भएर सुख भोग गर्न पाउँछन् भन्ने विश्वास छ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, वैशाख २१, २०७६ १९:१७