दल, डन र विद्यार्थी संगठन मिलेर विश्वविद्यालय सिध्याउने ?

A+ A A-

मैले पनि त्रिभुवन विश्वविद्यालयमै शिक्षाशास्त्र संकायमा अध्ययन गरेको हुँ । २०३० को दशकसम्म त्यहाँको युनियन सम्बद्ध विद्यार्थी राजनीति आजको जस्तो अराजक र आपराधिक थिएन । यो मर्यादित र अनुशासित थियो । विद्यार्थीहरू ज्ञानका भोका र मिहिनेती थिए । ज्ञान निर्माणका सहजकर्ता प्राध्यापकहरू औधी सम्मानित थिए । राज्यको साथ पाएका गुण्डागर्दीका नायक मण्डलेहरू त्यतिबेला पनि थिए तर उनीहरू निकै थोरै थिए । थाहा पाउनेहरू भन्छन्– २०४० को दशकसम्मै त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा यो स्थिति कायम थियो ।

परन्तु पञ्चायती निरंकुृशतन्त्रको विनाश भएर बहुदलीय लोकतन्त्र आएपछि विश्वविद्यालयको प्राज्ञिक वातावतरण अझ राम्रो हुनुपर्नेमा त्यसको ठीक उल्टो हुँदै गयो । अहिले आइपुग्दा दुःखसाथ यो तीतो सत्य भन्न कर लाग्छ- गणतान्त्रिक नेपालमा विश्वविद्यालयमा सिक्ने सिकाउने कुनै प्राज्ञिक वातावरण नै छैन । सिक्ने भोक भएका विद्यार्थीहरू अहिले पनि नभएका होइनन् । सबै विद्यार्थी युनियनका नेताहरू पथभ्रष्ट भएका पनि होइनन् । तर, सत्तारुढ वा शक्तिशाली राजनीतिक दलसित सम्बन्धित विद्यार्थी युनियनका कैयन् अगुवाहरू अहिले आएर अपराध र गुण्डागर्दीका प्रतीक भएका छन् । आर्थिक भ्रष्टाचार गर्न विद्यार्थी नेताहरू सबैभन्दा पहिले विद्यार्थी युनियनमै सिक्छन् ।

फेल भएको विद्यार्थी जसरी पनि पास गर्न, भर्ना हुन अयोग्य विद्यार्थी येनकेनप्रकारेण भर्ना गर्न, आफूले चाहेको अयोग्य प्राध्यापकलाई खोजेको पदमा पदोन्नति गर्न विद्यार्थी युनियनको शक्तिको व्यापक दुरुपयोग भइरहेको देखिन्छ । आफ्ना नाजायज माग पूरा गर्नका लागि विश्वविद्यालयको कुनै पनि विभागमा र उपकुलपति कार्यालयमा तालबन्दी गर्नु त अचेल साधारण घटनाजस्तै भएको छ । कुनै पनि देशको विश्वविद्यालय भनेको त्यो मुलुकको अत्यन्त महत्त्वपूर्ण र सर्वाेच्च ज्ञान निर्माण केन्द्र र राष्ट्रिय अनुसन्धानशाला हो । तर, नेपालको विश्वविद्यालयमा अहिले यी दुवै विशेषता ज्यादै कम हुन थालेका छन् ।

विश्वविद्यालयको हाताभित्र हालसालै स्थापित विद्यार्थी संगठनका अगुवाहरूकै पहलमा सम्मानित प्राध्यापकहरूमाथि जे-जस्ता आपराधिक घटना भइरहेका छन्, त्यसले गुणस्तरीय उच्चशिक्षा र प्राज्ञिक स्वतन्त्रताको अपेक्षा राख्ने हरेक नागरिकलाई निकै चिन्तित तुल्याएको छ । यस्तो लाग्छ, विश्वविद्यालयको विद्यार्थी राजनीति न्यूनतम मूल्यमान्यताशून्य र लज्जाविहीन भएको छ । नेपालको दलीय राजनीति मानवताविहीन र विवेकरहित भएको छ ।

यो दिउँसोकाे घामजत्तिकै छर्लङ्ग छ कि स्थापित शक्तिशाली राजनीतिक दलको पुट नपाईकन यस्तो घटना सहजै हुन सम्भव नै हुँदैन । कथंकदाचित भइहाले पनि चिन्हित अपराधी लामो समय दण्डित नभइरहन सम्भव नै हुँदैन । तर, उदेकलाग्दो यथार्थ त यो भएको छ कि त्रिभुवन विश्वविद्यालयजस्तो देशको सबैभन्दा ठूलो र प्रतिष्ठित विश्वविद्यालयमा एक जना प्राध्यापकमाथि यस्तो घटना दिनदहाडै हुँदा पनि र कसबाट यो घटना भएको हाे भन्ने कुरा सर्वत्र सार्वजनिक हुँदा पनि सम्बन्धित माउ राजनीतिक पार्टीले यस्तो आपराधिक क्रियाकलापविरुद्ध एउटा वक्तव्य पनि निकाल्न जरुरी ठानेको छैन ।

घटनाका लागि जिम्मेवार आफ्नै विद्यार्थी संगठनका स्थानीय अगुवालाई दण्डित गर्नु त टाढाको कुरा, पीडित प्राध्यापककहाँ आएर सहानुभूतिका दुई शब्द खर्चनसमेत जरुरी ठानेको छैन । आफूलाई लोकतन्त्रको सबैभन्दा ठूलो संवाहक ठान्ने राजनीतिक शक्तिबाट यस्तो उदेकलाग्दो दण्डहीनता किन प्रदर्शित भइरहेछ ?

गएको असोजको तेस्रो सप्ताहान्तमा त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा समाजशास्त्र विभागका उपप्राध्यापक प्रेम चलाउने विश्वविद्यालय हाताभित्रै क्रिकेट मैदाननेर ढल्दो बिहानको खुल्दो उज्यालोमा भाडाका गुण्डाहरूसहित एउटा अत्यन्त स्थापित देशकै सबैभन्दा जेठोे लोकतान्त्रिक पार्टीसित सम्बद्ध विद्यार्थी संगठनका स्थानीय नेताहरूबाट अनाहकमा पिटिएका छन् । त्यो पिटाइले उनको टाउकोदेखि पैतालासम्म पूरै शरीर घाउ नै घाउले भरिभराउ हुनुका साथै उनको खुट्टा मात्रै भाँच्चिएन, उनी झण्डै मरेनन् । धन्न, एक जना बाटो हिँड्ने महिलाको चिच्याहटले उनलाई मारिनबाट बचाएछ ।

उपचारपछि पनि अहिले उनी अपांग भएका छन् र कैयन् महिनासम्म घरको कोठाको चौघेरोभन्दा बाहिर निस्कन नसक्ने भएका छन् । फगत विश्वविद्यालयको समाजशास्त्र विभागमा विद्यार्थीहरूले लगाइदिएको ताला विश्वविद्यालय प्रशासन, प्रहरी र प्राध्यापकहरू मिलेर संयुक्त रूपमा खोल्दाको क्रिया–प्रतिक्रियामा यो घटना भएको देखिएको छ ।

जब कुनै प्राध्यापक विश्वविद्यालय हाताभित्रै अनाहकमा कुटिन्छन्, र पनि दोषीमाथि हप्तौँ बित्दासमेत सजाय हुँदैन । उल्टो अदालतले भटाभट प्रमाणसहितका आरोपितलाई निर्दोष मानिसलाई झैँ मुक्त गर्छ, तब ठान्नुपर्दछ कि देशमा न्यायको मृत्यु भइसक्यो । अब कोही नागरिक कतै पनि सुरक्षित छैन । अब यहाँ कुनै पनि बेला जो जहाँ पनि अकारण पिटिन सक्छ, मारिन पनि सक्छ । के भएर गएको हो, नेपाली विद्यालय संगठनतन्त्र, दलतन्त्र र राज्य ? कहाँ बिलाएर गएको हो नेपाली न्याय प्रणाली ?

नेपालमा अहिले दलका नेता, विद्यार्थी संगठन र डनको एउटा आपराधिक त्रिकोण निर्माण भएको छ । दलका नेतालाई जसरी पनि चुनाव जित्न मुफ्तमा लडाकु कार्यकर्ता चाहिएको छ । त्यो विद्यार्थी संगठनहरूले उपलब्ध गराइरहेका छन् । विद्यार्थी संगठनका नेताले जे-जस्तो कुकर्म गरे पनि रक्षाकवच तथा राजनीतिक उच्च पद दिलाउन र पञ्चखत माफी गराउन राजनीतिक दलका नेता चाहिएको छ ।

विद्यार्थी संगठनहरूलाई फेल भएका विद्यार्थी जसरी भए पनि पास हुने बनाउन, भर्ना नै हुन अयोग्य विद्यार्थी भर्ना हुन सक्ने गराउन सित्तैँमा भाडाका गुण्डा चाहिएको छ । त्यो आपराधिक डनहरूले उपलब्ध गराउँछन् । डनहरूलाई जे-जस्तो अपराध गरे पनि बिनादण्ड छुट्ने बनाउन र नियमित पैसाको स्रोत जुटाउन दलका नेता र विद्यार्थी संगठनका नेता दुवै चाहिएको छ । यसरी यी तीन थरीको जब्बर फलामे त्रिकोण बनेको छ । यसैका आधारमा समकालीन विश्वविद्यालय र महाविद्यालयस्तरको नेपाली विद्यार्थी राजनीति चल्दै छ ।

यो त्रिकोणको चरम शिकार भएका छन्– निर्दोष मिहिनेती प्राध्यापकहरू, सोझा मेधावी विद्यार्थीहरू र गुणस्तरीय उच्च शिक्षा खोज्ने सर्वसाधारण अभिभावकहरू । यो त्रिकोणले त्रिभुवन विश्वविद्यालयलगायत तमाम नेपाली विश्वविद्यालयको शिक्षाको गुणस्तर र प्राज्ञिक वातावरणलाई ध्वस्त बनाएको छ । यही त्रिकोणको दबाबमा परेर थुप्रै प्राध्यापकहरू कक्षामा कहिल्यै मुख नदेखाउने टुरिस्ट विद्यार्थीलाई समेत परीक्षामा उत्तिकै पास गराउन वा ज्यादा अंक प्रदान गर्न विवश भएका छन् ।

पढाउँदै नपढाउने जुनिएर प्राध्यापकलाई समेत त्यही त्रिकोणले भनेअनुसार कैयन् तह अनायास पदोन्नति गरेर विभागीय प्रमुख बनाउन विश्वविद्यालय प्रशासन थुप्रै पटक बाध्य भएको छ । त्यो नमाने वा मेरिटका आधारमा कुनै प्राध्यापकलाई विभागीय प्रमुख बनाए विश्वविद्यालय वा विभागमा ताला लाग्छ । प्रहरी, प्रशासन र प्राध्यापक सबै मिलेर त्यो ताला फोडे कैयन्‌ले उपप्राध्यापक प्रेमबहादुर चलाउनेको नियति भोग्छन् । पिटिने प्राध्यापकका दोषी-अपराधीलाई प्रहरीले प्रमाणसहित पक्रन्छ तर ठूला दलका ठूला नेताहरूको जोडबलमा अदालतले तिनलाई फुक्काफाल छोडिदिन्छ । उपप्राध्यापक चलाउनेको हकमा त्यही परिघटना उदांगो रूपमा देखा परेको छ ।

यसैकाे फलस्वरुप प्राज्ञिक वातावरणले भरिभराउ हुनुपर्ने त्रिभुवन विश्वविद्यालयलगायत देशभरिका थुप्रै विश्वविद्यालयमा अहिले यही राजनीतिक दल, तिनका स्याटलाइट विद्यार्थी संगठन र आपराधिक डनहरूको त्रिकोणले सिर्जना गरेको डर र आतङ्कको महाभूत छाएको छ । आजका दिनमा विश्वविद्यालयमा प्राध्यापकहरूले कक्षा कोठामा राम्रो पढाएर पुग्दैन, विभागीय प्रमुखहरूले राम्रो व्यवस्थापन गरेर मात्र पुग्दैन, उनीहरूले यो त्रिकोणप्रति बफादार र जवाफदेही हुनु ज्यादा आवश्यक छ । जहाँ डर र आतङ्कको राज हुन्छ, त्यहाँ विद्यालयमा प्राज्ञिक वातावरण कायम हुनै सक्दैन ।

अहिले नेपालका विश्वविद्यालयहरूको पढाइको स्तर लाजमर्दो ढंगले खस्किनुमा दल, डन र विद्यार्थी संगठनको यही त्रिकोणात्मक सम्बन्ध सबैभन्दा ज्यादा जिम्मेवार छ । विश्वविद्यालय सपार्न अरु पनि उपाय चाहिएलान् तर यसलाई भत्काएर भताभुङ्ग नबनाएसम्म नेपालका विश्वविद्यालयहरू उँभो लाग्ने कुनै सम्भावना छैन ।

एक समय थियो- नेपालका विद्यार्थी संगठनहरू नेपालको लोकतान्त्रिक वा प्रगतिशील राजनीतिक क्रान्तिका संवाहक तथा जगेडा शक्ति थिए । अहिले राजनीतिक दल र डनको आडमा तिनै दलैपिच्छेका विद्यार्थी संगठनहरू नेपालका विश्वविद्यालयहरूमा प्राज्ञिक स्वतन्त्रता र गुणस्तरीय शिक्षणका महाशत्रु भएका छन् । ती ज्युँकात्युँ रहुञ्जेल न त विश्वविद्यालयमा मेरिटका आधारमा प्राध्यापक/विभागीय प्रमुख/उपकुलपति/रजिष्ट्रारको नियुक्ति सम्भव छ, न गुणस्तरीय शिक्षण, विद्यार्थी भर्ना तथा परीक्षा प्रणाली नै सम्भव छ ।

अतः नेपालका विश्वविद्यालयहरूमा गुणस्तरीय शिक्षण आवश्यक छ भने विद्यार्थीको हक हितका लागि लड्न एउटा मात्र साझा विद्यार्थी युनियन बाँकी राखेर दलैपिच्छेका सारा विद्यार्थी युनियनमाथि निर्दयतापूर्वक प्रतिबन्ध लाउनुपर्ने बेला आएको छ । किनभने पञ्चायतकालीन मण्डलेतन्त्र र यसमा कुनै भिन्नता नै रहन छोडेको छ ।

देशमा यतिबेला दुईतिहाइ नजिकको ‘वामपन्थी’ शक्तिको सरकार छ भनेर दावा गरिन्छ । तर, विद्यार्थी संगठनका स्थानीय नेताले पेसेवर डनहरूको सहयोग लिएर गरेको यो खुल्लमखुल्ला गुण्डागर्दी तथा मार्ने नियतले भएको कुटपिटजन्य अपराधमा वाम सरकार किन चुप छ ? अपराधी जतिसुकै पहुँचवाला किन नहोस्, ऊ किन न्यायको कठघरामा आउँदैन ?

यति शक्तिशाली राज्यले प्रहरी लगाएर अपराधी पक्रनु मात्र ठूलो कुरा होइन, अपराधीलाई सप्रमाण दण्ड दिन सक्नु र पीडितलाई शारीरिक/मानसिक उपचार र न्यायको अनुभूति दिलाउनु मुख्य कुरा हो । तर, यहाँ त प्रहरी संयन्त्र र सरकारी वकिलको कार्यालयमा अपराध सहजै सकारेका अभियुक्तहरू न्यायालयबाट फुक्काफाल छोडिएका छन् । पीडितको ज्यान उनीहरूबाट फेरि पनि उच्च जोखिममा छ । यो परिप्रेक्ष्यमा चारैतिर प्रश्न उठ्नु स्वाभाविक छ– यति शक्तिशाली सरकारले एक जना प्राध्यापक दिनको उज्यालोमै विश्वविद्यालयकाे हातामा अनाहकमा मरणासन्न हुने गरी पिटिएको दुई महिना नाघिसक्दा पनि न्याय दिलाउन सक्दैन भने उसले गरिखान चाहिँ के सक्छ ? यस्तोमा आमनागरिकले कसरी सुरक्षित अनुभूति गर्न सक्छन् ?

प्रकाशित मिति: सोमबार, पुस ६, २०७७ १२:०३