किन यति धेरै महँगाे हुन्छ स्पेस सुट ?

अन्तरिक्षमा पर्यटक घुमाउने सपना बोकेका वैज्ञानिक, उद्यमी एलन मस्कको व्यावसायिक कार्यक्रम 'स्पेस एक्स'ले सोचेअनुसार सफलता पायाे भने सन् २०२४ सम्ममा केही धनाढ्य अन्तरिक्ष भ्रमणमा निस्किनेछन् । तर, यसरी अन्तरिक्षमा जाँदा लगाउनुपर्ने 'स्पेस सुट'को मूल्य सुन्दा धेरैलाई अचम्म लाग्न सक्छ ।

अमेरिकी अन्तरिक्षसम्बन्धी संस्था नेसनल एरोनोटिक्स एण्ड स्पेस एड्मिनिस्ट्रेसन (नासा)ले सन् १९७४ मा बनाएको स्पेस सुटको मूल्य १ करोड ५० लाख डलरदेखि २ करोड २० लाख डलर अर्थात् झन्डै अढाइ अर्ब रुपैयाँसम्म छ । तर, अहिलेकाे स्पेस सुटको मूल्य २० करोड डलरसम्म पर्ने बताइन्छ ।

नासाले त्यसपछाडि कुनै स्पेस सुट बनाएको छैन । र, पुरानै स्पेस सुटहरूकाे प्रयोग हुँदै आएकाे छ । सन् २००९ देखि नासाले २ सय मिलियन डलर स्पेस सुटको विकासमा खर्च गरेको छ ।

नासाले Xemu नामको पछिल्लो नमुना 'आर्टेमिस प्रोग्राम'का लागि भनेर ल्याएको छ, जुन मानिसलाई फेरि सन् २०२४ सम्ममा चन्द्रमाको सतह हुँदै अन्ततः मंगलग्रहसम्म उतार्नका लागि भनिएको छ ।

सन् २०२४ को लक्ष्य नजिकिँदै गरेकाे तथा पुराना स्पेस सुटहरू जीर्ण बन्दै गरेकाले नासाका इन्जिनियरहरूमाथि चुनाैती बढेकाे छ । यसै अवधिमा व्यावसायिक स्पेस कम्पनी 'फाइनल फ्रन्टियर डिजाइन'ले नासाको भन्दा निकै सस्तो मूल्यमा स्पेस सुटका विभिन्न इकाइहरू विकास गरिरहेको बताएको छ ।

किन यति धेरै महँगो पर्छ स्पेस सुट ?

वैज्ञानिकहरूका अनुसार स्पेस सुट निकै जटिल प्रणाली विकास गरेर तयार गरिएको हुन्छ । स्पेस सुट मान्छेकै आकारमा तयार पारिने अन्तरिक्षयानजस्तै हो । यसमा अन्तरिक्षमा आउने खतरनाक विकिरणबाट बच्न आवश्यक प्रणाली जडित हुनुपर्छ । निकै तीव्र गतिमा रहेका साना वस्तुहरू, उल्का पिण्ड, चट्टान/धुलोका टुक्रा ठोक्किएर क्षति हुन सक्ने भएकाले बुलेट प्रुफ बनाउनुपर्ने हुन्छ । अन्तरिक्षयात्रीको शरीरको तापक्रम, चाप, अक्सिजन आदिमा सन्तुलन राख्नुपर्छ । विद्युतीय प्रणाली मिलाउनुपर्छ । सूचना सञ्चारको सुविधा हुनुपर्छ ।

सेन्सरमार्फत कार्बनडाइअक्साइडको नियमन गर्नुपर्ने हुन्छ । यी सबै कुरा ध्यानमा राखेर स्पेस सुट तयार गरिने भएकाले महँगो हुन्छ । एउटा स्पेस सुट ५५ देखि ९१ केजी अर्थात झण्डै १ क्विन्टलसम्मको हुन्छ । पछाडि भागमा देखिने 'ब्याक प्याक' मा तापक्रम, चाप ,कार्बनडाइअक्साइड आदिको सन्तुलन मिलाउन र सञ्चार प्रणाली स्थापित गर्न आवश्यक उपकरणहरू राखिएका हुन्छन् । स्पेस सुटको हातमा लगाउने ग्लोब्सचाहिँ अझ महँगो पर्ने बताइन्छ ।

नासाले स्पेस सुटको मूल्य कम गराउने प्रयास गरिरहेकाे जनाएकाे छ । नवीनतम डिजाइनसहितका प्रविधि प्रतिस्पर्धामार्फत छनोट गरी स्पेस सुट विकास गर्ने प्रयत्न भइरहेकाे नासाकाे भनाइ छ ।

फाइनल फ्रन्टियर डिजाइनले स्पेस सुट २० लाख डलरसम्ममा तयार गर्न सकिने बताएको छ । रसियन अन्तरिक्ष कार्यक्रम रस्कमस पनि स्पेस सुटको विकासमा निरन्तर लागिरहेको छ । त्यसैगरी, सन् २०१७ देखि स्पेस एक्स कम्पनी पनि अन्तरिक्षमा पर्यटक लैजाने आफ्नो महत्त्वाकाङ्क्षी कार्यक्रमलाई ध्यानमा राखेर 'थ्रीडी प्रिन्टिङ स्पेस सुट'का पार्ट्स विकासमा लागेको छ ।

सम्भवतः केही वर्षभित्रमा विकास गरिने स्पेस सुट यति धेरै महँगो नहुने अपेक्षा गरिएकाे छ । लाखौँ मानिसले अन्तरिक्ष पर्यटनमा रुचि देखाएका छन् । तर, एउटै टिकटको मूल्य २ लाख ५० हजार डलर (नेपाली रुपैयाँ झन्डै ३ करोड) सम्म पर्ने अनुमान छ ।

अन्तरिक्ष पर्यटनमा काम गर्ने प्रतिस्पर्धी कम्पनीहरू थपिँदै गएमा एवं स्पेस सुटको मूल्य उल्लेख्य घटेमा मध्यमवर्गका मानिसहरू पनि अन्तरिक्ष यात्रामा निस्कन सक्ने देखिन्छ ।

(लेखक अधिकारी नेसनल स्कुल अफ साइन्सेस र अमृत क्याम्पसमा भौतिकशास्त्रका अध्यापक हुन् । -सम्पादक)

प्रकाशित मिति: सोमबार, मंसिर २२, २०७७ १५:५८