अग्लिँदै सगरमाथा, नयाँ नाप भाेलि

A+ A A-

२३ मंसिर दिउँसो साढे एक बजे सगरमाथाको नयाँ उचाइ सार्वजनिक हुँदैछ । नेपाल र चीनले संयुक्त रूपमा सगरमाथाको उचाइ सार्वजनिक गर्न लागेका हुन् ।

भर्चुअल रूपमा दुवै देशका प्रतिनिधिले सगरमाथाको नयाँ उचाइ घोषणा गर्ने तयारी भइरहेको छ । स्रोतका अनुसार सगरमाथाको उचाइ नयाँ नापमा अहिलेभन्दा करिब डेढ मिटर बढेको छ ।

गत वर्ष चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिनफिङको नेपाल भ्रमणका क्रममा सगरमाथाको उचाइ संयुक्त रूपमा घोषणा र प्रर्वद्धन गर्ने सहमति अनुसार चीनले उचाइ नाप्न थालेको थियो ।

नेपालले चाँहि सीको भ्रमणअघि नै उचाइ नापिसकेको थियो । दुई सय वर्षको इतिहासमा नेपाल आफैँले सगरमाथाको उचाइ नापेको थिएन ।

सन् १९५४ मा सर्भे अफ इण्डियाले नापेको उचाइ ८ हजार ८ सय ४८ मिटरलाई अहिलेसम्म आधिकारिक मानिएको छ । बेलायती भुगोलशास्त्रीहरूको पहलमा त्यसबेला सगरमाथाको उचाइ नापिएको हो । जसको नेतृत्व बीए गल्टिनले गरेका थिए ।

सगरमाथाको उचाइ पहिलोपटक बेलायतकै प्रयासमा सन् १८५२ मा रायनाथ सिक्दर र तेजवीर बुढाथोकीको नेतृत्वमा नापिएको थियो । त्यतिबेला सगरमाथाकाे उचाइ ८ हजार ८ सय ४० मिटर थियाे, जुन अहिलेसम्म १० पटक नापिएका उचाइमध्ये यो सबैभन्दा कम उचाइ हो । सन् १९८७ मा इटालीको मिलाम विश्वविद्यालयले सगरमाथाको उचाइ ८ हजार ८ सय ७२ मिटर नापेको थियो । यो अहिलेसम्मको सबैभन्दा बढी उचाइ हो ।

सन् १९९० मा नेसनल ज्योग्राफी सोसाइटीले नाप्दा ८ हजार ८ सय ५० मिटर उल्लेख गरेको थियो । त्यसलगत्तै चीनले सन् २००५ मा स्टेट ब्युरो अफ सर्भे एण्ड म्यापिङले ८ हजार ८ सय ४४ दशमलव ४३ मिटर उचाइ सार्वजनिक गरेको थियो ।

अमेरिका र चीनले त्यतिबेला आ-आफ्नो उचाइलाई आधिकारिक बनाउन विश्व पर्वतारोहरण संघमा निवेदनसमेत दिएका थिए । दुई शक्ति राष्ट्रको चेपुवामा परेर निकै विवाद भएपछि संघले निर्णय लिन सकेन । त्यसैले सन् १९५४ मा नापिएको पुरानै उचाइले निरन्तरता पाएको हो ।

मिति	देश	संस्था	व्यक्ति	उचाइ
सन् १८५२	भारत	सर्भे अफ इन्डिया	रायानाथ सिक्दर,तेजबी र बुढाथोकी	८,८४० मिटर (सबैभन्दा कम उचाइ)
सन् १९०७	भारत	सर्भे अफ इन्डिया	सर ब्रुल्याण्ड	८,८८३ मिटर (सबैभन्दा बढी उचाइ)
सन् १९२२	भारत	सर्भेअफ इन्डिया	ग्रफ हन्टन	८,८६३ मिटर
सन् १९५४	भारत	सर्भे अफ इन्डिया	बि.एल.गल्टिन	८,८४८ मिटर
सन् १९७५	चीन	चाईनिज सर्भे टीम	वाङ	८,८४८.१३ मिटर
सन् १९८७	इटाली	मिलाम विश्वविद्यालय	प्रो.डेसिको	८,८७२ मिटर
सन् १९९३	इटाली	मिलाम विश्वविद्यालय	प्रो.डेसिको	८,८४६ मिटर
सन् १९९९	युएसए	नेशल ज्योग्राफी सोसाइटी	डा.ब्राड वास	८,८५० मिटर
सन् २००५	चीन	स्टेट व्युरो अफ सर्भे एण्ड म्यापिङ	यु चाङ	८,८४४.४३ मिटर
सन् २०११	डेनमार्क	नेशलन स्पेस इन्च्यिुट	रेन फोर्सवग	८,८४८.९० मिटर

यही विवादपछि नेपालले पनि आफ्नै खर्चमा उचाइ नाप्ने तयारी गरेको थियो । गत वर्ष मात्रै नेपाल त्यसमा सफल भएको हो । यही बीचमा चीनले पनि सगरमाथाको उचाइ नापेको थियो । त्यसलाई चीनले अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा व्यापक प्रर्वद्धन गरेको थियो ।

तर, सगरमाथाको उचाइ शक्ति राष्ट्रहरूले आफ्नो स्वार्थअनुकूल आधिकारिकता दिन खोजेपछि समस्या भएको थियो । सगरमाथा झन्डै साढे ४ करोड वर्ष पहिले बनेको मानिन्छ । यसबीचमा सगरमाथाबारे थुप्रै अध्ययन भएको छ ।

मानिसले आरोहण गरेर अनेकन् कीर्तिमान बनाएका छन् । सन् १९९६ मा अमेरिकी प्रोफेसर जर्ज वालेस्टाईनले सगरमाथा ३० मिटर घटेको दाबी गरेका थिए । दुई महिनापछि उनले माफी मागे अनि सार्वजनिक रूपमै भने– ब्याट्रीका कारण समस्या आएको रहेछ ।

अहिलेसम्म भएका अधिशकांश मापन नेपाल सरकारको स्वीकृतबिना नै भएका छन् । र, नेपालले कसले किन मापन गरिरहेको छ भनेर खोजीनीति पनि गरेको छैन । नेपालमा नापजाँचसम्बन्धी सम्पूर्ण कामको स्वीकृत भूमिसुधार मन्त्रालयअन्तर्गतको नापी विभागले गर्नुपर्ने हुन्छ ।

तर, अहिलेसम्म नापी विभागको स्वीकृतबिना नै विदेशीहरूले सगरमाथाकाे ७ पटक मापन गरेका छन् ।

विभागले सन् १९५४ को भारतीय नापी टोलीलाई पहिलोपटक स्वीकृत दिएको थियो । त्यसपछि सन् १९९९ को अमेरिकाको नेसलन ज्योग्राफी सोसाइटी र सन् २०११ मा डेनमार्कको नेसनल स्पेस इन्स्टिच्युट गरेको मापन मात्रै विभागले स्वीकृति दिएको भेटिएको हो ।

सन् १९९९ को अमेरिकन टोलीमा सीमाविद् बुद्धिनारायण श्रेष्ठ पनि सहभागी थिए । तर, अमेरिकी टोलीले विभागसँग समन्वय नै नगरी २ वर्षपछि नतिजा प्रकाशन गरेको टोलीका सदस्य श्रेष्ठले बताए । सन् २०११ को डेनमार्कको टोलीमा विभागकै कर्मचारी निरज मानन्धर सहभागी थिए ।

सन् १९५४ मा भारतीय सर्भे विभागले गरेको उचाइ मापनमा नेपाली टोली सहभागी थिएन । तर, नेपालले अहिलेसम्म आधिकारीक रूपमा मान्दै आएको उचाइ भने यही भारतीय टोलीको हो ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, मंसिर २२, २०७७ १३:४६