'सेनाकाे गाेलीबाट म बाँचेकी यही दिन देख्न र'छ'

A+ A A-

विस्तृत शान्ति सम्झाैतामार्फत् माओवादी सशस्त्र द्वन्द्व अन्त्य भएकाे शुक्रबार १४ वर्ष पुगेकाे छ । तत्कालीन् विद्राेही माओवादी शान्ति सम्झाैतापछि मूलधारकाे राजनीतिमा आयाे । तीन पटक सरकारकाे नेतृत्व गर्‍याे । गठबन्धन सरकारमा पटकपटक सहभागी भयाे । अहिले त तत्कालीन् एमाले र माओवादी मिलेर नेकपा बनेकाे छ, जुन देशकै ठूलाे पार्टी हाे । उसैकाे सरकार छ । यद्यपि, आमनागरिक, कार्यकर्तामा निराशा कम छैन । युद्ध लडेका माओवादीका हामीजस्ता सिपाही उत्साहित छैनाैँ ।

सान्दर्भिक हुन्छ हाेला, युद्धकालका ती भाेगाइबारे यहाँ चर्चा गर्न । मेराे घर डाेटीकाे जाेरायल गाउँपालिकामा हाे । मुलुकमा तत्कालीन नेकपा माओवादीले जनयुद्ध सुरू गर्दा म ९ कक्षामा पढ्दै थिएँ । रोल्पाबाट सुरू भएको युद्धको राप त्यसबेला देशभरि फैलिइसकेकाे थियो ।

देशमा शान्ति ल्याउने भन्दै देशभरिबाट युवा तथा बुढापाका पनि जनयुद्धमा होमिँदै थिए । सरकार र माओवादीबीच हिंसात्मक झडप भइरहेको थियो । त्यतिखेर म १५ वर्षकी थिएँ । माओवादी नाम सुन्नेबितिक्कै म डराउँथे ।

एक दिन म विद्यालयबाट घर फर्किँदै थिएँ । एक जना अपरिचित व्यक्तिले मेराे अगाडि गीता (नाम परिवर्तित) केटीलाई जबरजस्ती करणी गर्‍याे । म सानैदेखि हक्की र निडर स्वभावकी थिएँ । मैले प्रहरीलाई बोलाउँछु भन्दा उल्टै अपरिचित व्यक्तिले 'म माओवादी हो, तिमीहरू सबैको हालत यस्तै हुन्छ' भनेर धम्की दियो ।

त्यसपछि मेराे मनमा माओवादीप्रति वितृष्णा झन् बढ्याे । तर, पछि सोही ठाउँका माओवादीका कार्यकर्ताले घटनाबारे सुनेपछि बलात्कारीलाई कारबाही गरे । बलात्कारीलाई माओवादीले नै सजाए दिएको खबर सुनेपछि मलाई पनि माओवादी हुन मन लाग्याे ।

विकट ठाउँमा जन्मिएका कारण होला, माओवादीहरूले गरिब तथा निमुखाको पक्षमा बोलेको सुन्दा मन छुन थाल्याे । म पनि मध्यम परिवारमा जन्मिएकी थिएँ । गरिब तथा निमुखाहरूका लागि माओवादीले जनयुद्ध सुरू गरेको जस्तो लाग्यो । २०५८ सालमा मसँगै २०/२१ जना विद्यार्थी साथी माओवादीमा आबद्ध भयाैँ ।

धनी-गरिब, महिला-पुरुषबीचको विभेद र छुवाछुतजस्ता घटनाले समाजमा जरा गाडेकाे थियाे । कतिपय साथी रहरले जनयुद्धमा होमिएका थिए । कतिपय देशको मुहार फेर्नकै लागि जनयुद्धमा होमिएका थिए ।

त्यस समय मुलुक जनयुद्धको राप र तापले तातेकाे थियाे । खाइखेल्ने, रमाइलो गर्ने उमेर थियाे मेराे । युवा उमेरको जोस थियाे, नेता कमरेडहरूको भाषण र प्रशिक्षणले देशको व्यवस्था परिवर्तन गर्ने सपना बनेकाे थियाे ।

नेपाली समाजमा समतामूलक परिवेश निर्माण गर्ने भन्दै मैले कलम फ्याँकेर बन्दुक समाएकी थिएँ । मजस्ता थुप्रै थिए यस्ताे सपना लिएर जनयुद्धमा हाेमिएका ।

२०६१ सालदेखि म माओवादीको पूर्णकालीन कार्यकर्ता भएँ र भूमिगत भएँ ।

घर परिवारले दुःख पायो

युद्धकाे समय । नेपाली सेनाले देख्नेबितिक्कै माओवादीको हत्या गर्ने र माओवादीले सेनाको हत्या गर्नु त सामान्यजस्तै बनेकाे थियाे । म भूमिगत हुनेबितिक्कै मेराे घरपरिवार नेपाली सेनाको निगरानीमा पर्‍याे । 'तेरो छोरी कता छ ? झिक्, नत्र तिमीहरूसँगै छाेरीलाई पनि मारिदिन्छाै,' भनेर आमाबुवालाई सेनाले शारीरिक तथा मानसिक यातना दिन्थ्याे ।

गाउँमा छोरीले घरको काम गर्ने हाे भन्ने मान्यता थियाे । कथाहरू पुरुषमैत्री सुनाइन्थ्याे । युद्ध लड्ने त पुरुषले मात्रै हाे भन्ने बुझाइ थियाे । त्यस्ताे मान्यता चिरेर म बन्दुक भिरेर मैदान उत्रिएकी थिएँ । यी सबै असमानता र विभेदकारी मान्यता भत्काउने मकसदसहित ।

तर, समाजले मेराे परिवारलाई अपहेलना गरिदिँदा मन साह्रै कुडिन्थ्याे, ‘फलनाको छोरी त माओवादी भएछ । अब समाजमा विपत्ती आइलाग्छ । आफ्नो त इज्जत फाली, समाजको समेत बाँकी राखिन' भनेर पानीपधेँरामा समेत कुरा काट्थे । घरमा कहिलेकाही बुवाले यस्ताे कुरा सुनाउनुहुन्थ्याे ।

जुन क्षण बिर्सन सक्दिनँ

अहिले त विगतलाई सम्झिँदा मलाई सपनाजस्तै लाग्छ । र, यतिबेला म युद्धको कल्पनासमेत गर्न सक्दिनँ । खै किन हाे त्याे थाहा छैन । ‘चाउचाउ र पानी खाएर दिनरात नभनी भोक भौकै हिँड्थ्याैँ । सेनासँग पर्याप्त मात्रामा हातहतियार हुन्थे । हामीसँग हातहतियार कम हुन्थ्याे । म कलाकारिता क्षेत्रमा हिँड्थे । लुकीलुकी नाच्नुपर्ने, गाउनुपर्ने । कलाबाटै माओवादी सिद्धान्तको बारेमा जनतालाई जानकारी गराउनुपर्थ्याे ।

युद्धमा होमिएपछि मेरा आँखा अगाडि थुप्रै भयानक घटना भए । एकदिन हाम्राे टिम बाजुराबाट बझाङतिर हिँडेको थियो । दोस्रो दिन देउराझोता भन्ने ठाउँमा सांस्कृतिक कार्यक्रम थियो । ९ घण्टाको लगातार यात्रापछि रातको १२ बजे हामी छान्नामा पुगेका थियाैँ ।

त्यहीँ खाना खाएर आराम गर्दा बिहानी रातकाे २ बज्याे । हामी बसेको ठाउँबाट सेनाको ब्यारेक नजिकै थियो । त्यो ठाउँमा सेनाको गस्ती निरन्तर आउने गर्दा रहेछ । बिहान ४ बजेपछि हामी त्यहाँबाट देउराझोताका लागि निस्कियाैँ । १०/१५ मिनेट टाढा पुग्नेबितिक्कै सेनाले गाउँ नै घेर्‍याे ।

माओवादीलाई बास बस्न दिने घरका चार जना सदस्यको गोली हानी विभत्स हत्या गर्‍याे । त्यसपछि सेनाले हाम्राे पिछा गर्‍याे । सेनाबाट बच्न भाग्दै गर्दा म साेचिरहेकी थिएँ- आज नै जीवनकाे अन्तिम दिन हो ।

तीन घण्टासम्म सेनाले लखट्यो । सेनाले पछाडीबाट गोली बर्साउँथ्याे । त्याे गाेलीले भाग्दै गरेका कतिपय साथीहरू ढले । कतिपय साथी घाइते भए । घाइते साथीलाई बोकेर लग्यौँ । अबचाहिँ बाचियाे भन्ने साेच मनमा आउँदा साथीका रगतले म आफैं रक्ताम्य भइसकेकी रहेछु । त्यो दिन सम्झिँदा अहिले पनि मन चसक्क हुन्छ ।

जंगलको बास, पानी मात्र खाएर बिताएका कैयाैँ रातहरू सम्झिँदा लाग्छ, त्याे एउटा भयङ्कर सपना थियाे । बझाङमा जीवन दान पाए पनि डोटीमा कलाकाे मुखमा पुगेर बाँचे ।

कैलालीको बागछेडा हुँदै डोटीको जुनि चौतरा भन्ने ठाउँमा सांस्कृतिक कार्यक्रमका लागि हाम्राे टिम हिँडेको थियो । माथि आर्मीहरू बास बसेका रहेछन्, तल माओवादी बसेका थियाैँ । रातको समय भएकाले सेना तल आउँदैन थियाे । हामी ढुक्क बस्याैँ । नजिकै गाउँ थियो । केही साथीले गाउँमा गएर खाना पकाएपछि म खाना खान गएँ । खान सुरू मात्र गरेका थियाैँ, माथिबाट सेनाले बम पड्कायो । सेना पनि गाउँमा, माओवादी पनि गाउँमा । सेनाले घेरिसकेकाे ठानेर खाना छाेडे। हामी भाग्यौँ । भाग्दा सबै तितरबितर भयाैँ ।

त्यहाँबाट पल्लो गाउँमा बिजुलीको उज्यालो देखियाे । सबै जना, जुनबाट गए पनि त्यहीँ भेट्ने कुरा थियाे । अन्धकारमा हामी अन्धाधुन्ध दाैडिएका थियाैँ । भाग्ने क्रममा म साथीहरूबाट छुट्टिएर एक्लै भएँ ।

मलाई जसरी पनि बिजुली भएको ठाउँमा पुग्नु थियो । तर, मसँग लाइट थिएन । पहिलाे, अँध्याराेमा भाग्दा भीरबाट लडेर मर्ने डर, त्यसबाट बँचे खोलाले बगाउँछ भन्ने डर, यसबाट पनि बँचे भने सेनाले मार्छ भनेर शायद मैले जीवन भुलिसकेकी थिएँ । मेराेअगाडि सिर्म मृत्युकाे भय सलबलाइरहेकाे थियाे ।

लगातार ४/६ घण्टाको हिँडाइपछि म बल्ल उज्यालो भएको ठाउँमा पुगेँ । त्यहाँ पुग्दासम्म मेरा पैताला रक्ताम्य थिए । यो गाउँमा पनि सेना छन् की भन्ने डर मनमा बाँकी नै थियाे । सेनाकाे हात परियाे भने दुई खालको डर थियो । पहिलाे सिधै गाेली हानेर मार्न सक्थ्याे । दाेस्राे, बलात्कार वा मानसिक यातना दिएर तड्पाउन सक्थ्याे ।

तर मेराे भाग्य, त्यस दिन गाउँमा एउटा सानाे खोरभित्र लुकेर बसेँ र बाँचे । साथीहरू कोही बाहिर आएपछि म पनि बाहिर आउँला भन्ने आशाले लुकेकी थिएँ । पछि साथीहरू बाहिर आएको देखेपछि म पनि बाहिर आएँ । अरू साथीले त मलाई सेनाले मारिसक्यो भन्ने ठानेका रै'छन् । तर, म जीवितै निस्किएपछि सबै खुसी भए । म पनि अरू साथीलाई अंगालो हालेर रोएँ ।

अहिले अहेब
५ मंसिर २०६३ मा सशस्त्र युद्धकाे अन्त्य गरेको घोषणा गर्दै सरकार र तत्कालीन नेकपा माओवादीबीच विस्तृत शान्ति सम्झौता भयाे । त्यसबेला म सेती-महाकाली जनसांस्कृतिक महासंघमा क्षेत्रीय सदस्य तथा त्यहाँ पार्टी सचिवालय सदस्य थिएँ ।

युद्धकाे समयमा म र मञ्जु बम साथी थियाैँ । मञ्जुजी अहिले नेकपा सुदूरपश्चिम सह–इन्चार्ज खगराज भट्टकी श्रीमती हुनुहुन्छ । शान्ति सम्झौतापछि मञ्जुजीले नै आफ्ना देवर उमेशप्रसाद भट्ट ‘विकास’सँग मेराे विवाह गर्ने कुरा चलाउनुभयाे । कुरा चलेकाे करिब ५ महिनापछि मेराे विवाह भयाे ।

मेरा श्रीमान् अर्थात् उमेशप्रसाद भट्ट ‘विकास’ अहिले अजयमेरू गाउँपालिका डडेल्धुराका अध्यक्ष हुनुहुन्छ । मचाहिँ डडेल्धुरा अस्पताल डडेल्धुरामा अहेबको रूपमा कार्यरत छु । मेरा दुई छोरा छन् ।

जनयुद्धमा होमिएपछि पढाइलाई निरन्तरता दिन नसकेपछि मैले एसएलसी पास गर्न सकेकी थिइनँ । तर, शान्ति सम्झौतापछि मैले फेरि पढाइलाई निरन्तरता दिएँ र एसएलसी पास गरेँ । एसएलसी पास गरेपछि म संगित पढ्नका लागि काठमाडौँ पुगेँ ।

काठमाडाैं पुगेपछि मैले संगीत नपढेर १५ महिने सीएमए पढ्न थालेँ । त्यसपछि गाउँकै स्वास्थ्य संस्थामा काम गरेँ । र, अहिले म डडेल्धुरा अस्पतालमा कार्यरत छु ।

मेराे त परिवार बुझ्ने थियाे र मलाई आत्मनिर्भर हुने बाटो परिवारले नै देखाइदियो । तर, ज्यानको पर्वाह नगरी युद्ध लड्ने धेरै साथीको अवस्था अहिले निकै नाजुक छ । कतिपय साथीहरू साउदी, कतारका गगनचुम्बी बिल्डिङमा अझै ज्यान धरापमा राखेर काम गर्दै गरेको फोटो फेसबुकतिर देख्छु । देशमै रहेका कोही साथी डिप्रेसनको औषधि खाइरहेको देख्छु । कोही हलोकोदालो गरी जसोतसो जीवन गुजारिरहेका छन् ।

त्यस बेला हामी हाम्रो कार्यदिशालाई महान भन्थ्यौँ । वर्गीय मुक्तिका कुरा गर्थ्यौं । सामान्तवाद, पुँजीपतिको विरोध गर्थ्यौं। तर, धेरै कार्यकर्ता आज गुनासो गरिरहेका छन्- त्यस बेला हामीलाई यसरी साम्यावादकाे प्रशिक्षण दिने नेता कमरेडहरूकै जीवनशैली असाधारण छ ।

सुखद् पक्ष के हाे भने विस्तृत शान्ति सम्झौताको १४ वर्षमा आइपुग्दा हाम्रो पार्टी देशकै ठूलो छ । नेकपा नेतृत्वमै शक्तिशाली सरकार छ । दुखद् पक्ष, हाम्रा मुख्य मुद्दा कता हराए कसैलाई थाहा छैन । बरु पार्टी नै विभाजन हुने हो कि भन्ने चिन्ता हामीजस्ता आमकार्यकर्तामा छ ।

कमरेडहरू म त राजनीति नगरे पनि जनताकै सेवामा छु । वैश्विक महामारीको चपेटामा परेका बेला बिरामीको सेवा गरिरहेकी छु । हिजो मुक्तिका लागि जंगल बसेर संघर्ष गरियो भने अहिले कसैको जीवनका लागि अस्पताल बसेर सेवा गरिरहेकी छु । तैपनि हामी चाहना अझै छ, हाम्रो पार्टीले राम्रो गरिदेओस्, जनताले वाहवाही गरिदिऊन् । तपाईंहरूले यो कुरा बुझेर काम गरिदिए मरेर बाँचेका हामी मात्र होइन, मुक्तिका लागि चलाइएको आन्दोलनमा अन्तिम सास लिएका महान शहीदहरूले पनि न्याय पाउँथे कि !

म पार्टीको विरोधी होइन बरु मलाई यो पार्टीको धेरै माया छ । सिर्फ पार्टीले बाटो नबिराओस्, बिराएको भए सही बाटोमा फर्कियोस् भन्ने चाहना मात्र हो ।

(प्रस्तुतिः शेर भण्डारी)

प्रकाशित मिति: शनिबार, मंसिर ६, २०७७ ०९:२०