एक ट्रक केराउ नाका कटाउन भएकाे थियाे कैलालीमा दुई प्रहरीकाे हत्या

A+ A A-

प्रहरी सहायक निरिक्षक गोविन्द विक १० जनालाई कमान्ड गर्थे । कैलालीको सीमावर्ती प्रहरी चौकी जुगेडा इन्चार्ज विकलाई १ कात्तिकको मध्यराति तस्करको एउटा समूहले क्रुर तवरले हत्या गर्‍यो ।

विकसँगै मोटरसाइकलमा गस्तीमा गएका प्रहरी जवान रामबहादुर साउदको हत्यापछि शव नेपाल-भारत सीमा छुट्याउने मोहना नदीभित्र दबाइदिए । विकको शव दुई दिनपछि भेटियो भने साउदको चार दिनपछि ।

उक्त रात ड्युटीमा खटिएका दुई प्रहरीको हत्या मात्र भएन । हत्याभित्रको उद्देश्य पनि पूर्ति भइछाड्यो । शव दबाएर तस्करले रातारात २५ लाख रुपैयाँ बराबरको केराउ भारत पुर्‍याए । ‘अवैध केराउ पास गराउँदा एक्कासि प्रहरी देखेपछि उनीहरूले लाठी, खुँडा, ढुंगा हानेर मारिदिए,’ सुदूरपश्चिम प्रदेश प्रहरी कार्यालयका प्रवक्ता प्रहरी वरिष्ठ उपरीक्षक (एसएसपी) मुकेश सिंह भन्छन् ।

प्रहरीकै ज्यान लिएर सामान सीमापार पुर्‍याउने व्यापारी हुन्, धनगढीको आदित्य ट्रेडिङका सञ्चालक राजीव गुप्ता । गुप्ताको एक ट्रक केराउ यो नाकाबाट पास गराउँदा प्रहरीको अवरोध भएपछि हत्या भएको हो । हत्या अभियोगमा गुप्तासहित ९ जनालाई प्रहरीले नियन्त्रणमा लिएर अनुसन्धान गरिरहेको छ ।

कैलालीः लो प्रोफाइलको तस्करी रुट

सीमा क्षेत्रबाट हुने तस्करीका घटनामा कमै आउने नाम हो, कैलाली । कमैको ध्यान जाने भएकैले यो नाका तस्करीका सामान वारपार गराउन सहज मानिँदै गएको छ । प्रहरीको तथ्यांकले समेत यो जिल्ला अवैध सामान ओसारपसारमा कहलिँदै गएको देखाउँछ ।

अघिल्लो आर्थिक वर्षमा ७६ लाख रुपैयाँ बराबरको अवैध सामान जफत भएकोमा यो आर्थिक वर्षको पहिलो तीन महिनामै ४३ लाख रुपैयाँ बराबरको त्यस्ता सामान प्रहरीले नियन्त्रणमा लिइसकेको छ । आर्थिक वर्ष २०७५/०७६ मा त दुई करोड रुपैयाँभन्दा बढी मूल्यका सामान बरामद भएको प्रहरी आँकडा छ ।

विद्युतीय सामग्री, लत्ताकपडा, औषधिजन्य सामान, सवारी साधन र तिनका पार्टपूर्जा, किराना सामान यो रुटबाट बढी मात्रामा भन्सार छलेर भित्रिने गरेको छ । मरिच, सुपारी, हरियो केराउजस्ता सामान भने नेपालबाट भारत तस्करी हुने गरेको छ ।

हरियो केराउ, मरिच र सुपारीजस्तै तेस्रो मुलुकबाट आयात भएर भारतीय बजार पुग्छ । सिंहका अनुसार नेपाली बजारमा प्रतिकेजी एक सय रुपैयाँ पर्ने केराउ भारत पुर्‍याउँदा एक सय ६० रुपैयाँमा बिक्री हुन्छ । यही आकर्षक मुनाफाले व्यापारीलाई तस्करीमा प्रेरित गर्छ ।

प्रहरीको हत्या गरेर सामान पास गराएको जुगेडा नाकाको भारततर्फ राष्ट्रिय निकुञ्जको घना जंगल छ । त्यसैले यो नाका प्रायः सुनसान हुने गर्छ । वर्षा याममा पानीको सतह बढ्दा नाका पार गराउन मुश्किल पर्ने भए पनि सुख्खा याममा यो रुट तस्करीमा प्रयोग हुन्छ । त्यसैले गत साल मात्रै प्रहरीले सीमा चौकीमा जनशक्तिसमेत बढाएको थियो ।

‘सीमाबासीहरु भन्सार नतिरी सामान वारपार गराउनु आफ्नो अधिकारजस्तो ठान्छन्,’ कैलाली प्रहरी प्रमुखबाट केही महिनाअघि मात्र प्रदेश इकाई कार्यालय हेटौँडा सरुवा भएका प्रहरी उपरीक्षक (एसपी) सुदीप गिरी भन्छन्, ‘महिला, बालबालिकालाई समेत प्रयोग गरेर सीमाबाट अवैध तवरले सामान वारपार गराउँछन् ।’

सीमामा सदावहार तस्करी

असोजको दोस्रो साता पर्साको इनरुवा गाउँको एउटा गोदाममा प्रहरीले छापा मार्दा ३ लाख २५ हजार केजी केराउ फेला पर्‍यो । साढे २ करोड रुपैयाँ मूल्य बराबरको यो सामान सीमावर्ती गाउँबाट भारत पुर्‍याउन ठिक्क पारिएको थियो । सामान ओसार्न ना ६ त ८७१० नम्बरको ट्रयाक्टरसमेत तैनाथ थियो ।

यति ठूलो परिमाणमा केराउ जफत हुनुले वैध बाटोबाट नेपाल भित्रिएको केराउ कसरी अवैध मार्गबाट भारत पुग्छ भन्ने प्रस्ट हुन्छ । सीमावर्ती जिल्लाबाट बर्से‍नि यसरी नै केराउ जफत हुन्छ ।

सबै प्रदेशमा अघिल्लो वर्षको तुलनामा यो वर्ष तस्करीका सामान जफत भएको तथ्यांकमा बढोत्तरी भएको देखिन्छ । आर्थिक वर्ष २०७५/७६ मा झण्डै १७ करोड रुपैयाँ मूल्य बराबरको भन्सार छलीको सामान नियन्त्रण भएकोमा त्यसको पछिल्लो वर्ष दोब्बर बढी मूल्यको अवैध सामग्री जफत भएको प्रहरीको आँकडा छ । ०७७/७८ मा साढे ३५ करोड रुपैयाँ बराबरको सामान बरामद भएको छ ।

नेपाल भित्रिने केराउको आँकडाले नै यसको कारोबारमा तलमाथि हुने प्रस्ट्याउँछ । अस्ट्रेलिया, क्यानडा, चीन, रसिया, पोल्यान्ड, युक्रेन, संयुक्त अधिराज्य अरबजस्ता मुलुकबाट केराउ नेपाल भित्रिने भन्सार विभागको अभिलेख छ । अघिल्लो आर्थिक वर्षमा यी देशबाट साढे २२ करोड किलोग्रामभन्दा बढी केराउ आयात भएको विभागको तथ्यांक छ । यसमा सुख्खा र हरियो दुवै केराउ पर्छ ।

व्यापारीले तेस्रो मुलुकबाट आयात गरेर केराउ भारत पठाउने गरेका छन् । क्यानाडाले त नेपाललाई अनुदानमा केराउ पठाउँछ । नेपालमा भन्दा भारतमा केराउको मूल्य झण्डै दोब्बर बढीमा बिक्री हुन्छ । भन्सार छलेर लैजाँदा मुनाफा अझ बढी हुने भएपछि व्यापारीले अनाधिकृत बाटो रोज्ने गरेका छन् ।

तस्कर समूहले एउटै रुट प्रयोग गर्दैनन् । सुरक्षा अनुकूलता हेरेर बाटो बदलिरहन्छन् । ‘तस्करको कुनै स्थायी रुट हुँदैन,’ सुदूरपश्चिम प्रदेश प्रहरी प्रमुख प्रहरी नायव महानिरीक्षक (डीआईजी) उत्तमराज सुवेदी भन्छन्, ‘जहाँ सजिलो हुन्छ त्यतैतिर लाग्छन् ।’

हुन पनि तस्कर गर्ने समूहले विभिन्न समयमा अनुकूलता बमोजिम फरक-फरक रुट उपयोग गरेको देखिन्छ । भारतसँग सीमा जोडिएका तराईका प्रायः सबै जिल्लाबाट सामान तस्करी हुने गरेको छ । सप्तरी, पर्सा, कपिलवस्तु, रूपन्देही, मोरङजस्ता चल्तीका नाकाबाट समेत अवैध सामान वारपार हुने गर्छ । सुरक्षामा कडाइ भएमा व्यापारीले कम चल्तीका रुटबाट साइकल, मोटरसाइकल, ट्रयाक्टर र भरियाबाट समेत अवैध रूपमा सामान ओसारपसार गर्छन् ।

ठूला समातिँदैनन्

जुगेडा प्रहरी चौकीका दुई प्रहरी तस्करको हातबाट मारिएको हप्ता दिन नबित्दै बारामा प्रहरीमाथि गोली प्रहार भयो । १० कात्तिकको राति बाराको सुवर्ण गाउँपालिकामा अवैध सामान ल्याइरहेको समूहलाई रोक्न खोज्दा गोली चलेको थियो । तस्कर समूह र प्रहरीबीच दोहोरो गोली हानाहान हुँदा १४ वर्षीय एक किशोर गोली लागेर घाइते बने, जसको टाउकोको अपरेसन भएको छ ।

जिल्ला प्रहरी कार्यालय बाराका एसपी कृष्ण पंगेनीका अनुसार गोली लागेको सम्बन्धमा छानबिन समिति बनेको छ । भारतबाट मोटरसाइकलमा प्याज ल्याइरहेको समूहलाई सुरक्षाकर्मीले रोक्दा प्रहरीमाथि गोली हानेर भागेको तस्कर समूहलाई पक्राउ गर्न सकेको छैन । भारतमा भन्दा नेपालमा प्याजको मूल्य बढी छ ।

सीमामा संगठित रूपमै तस्करी हुने गरेको गोली हानाहान र प्रहरी हत्याजस्ता घटना हुनुले पुष्टि गर्छ । केराउ आयात गर्न व्यापारीले भन्सार प्रज्ञापन पत्र (एलसी) खोल्नुपर्छ । सीमापार हुने अवैध कारोबारमा ठूला व्यापारीको मिलेमतोविना सम्भव छैन ।

पर्सामा साढे दुई करोड रुपैयाँको केराउ जफत हुँदा प्रहरीले प्रिज्मा एग्रो कमोडिटिज ट्रेडिङ प्रालिका सञ्चालकलाई पक्राउ गरेको छैन । कम्पनीको गोदाम व्यवस्थापक प्रभात श्रेष्ठलाई पक्राउ गरे पनि सञ्चालक बेदान्तजंग राणा अनुसन्धानमै तानिएका छैनन् ।

प्रदेश- २ प्रहरी प्रमुख डीआईजी धीरजप्रताप सिंह ठूला व्यापारीको संलग्नताविना तस्करी सम्भव नभएको बताउँछन् । ‘हामीले थप अनुसन्धानका लागि भन्सार पठाएका छौँ,’ उनी भन्छन्, ‘यति ठूलो मात्रामा तस्करी हुनुले यसमा व्यापारिक घरानाको हात रहेको हाम्रो अनुमान छ ।’

किन हुन्छ तस्करी ?

नेपाल र भारतबीच १ हजार ७ सय ७० किलोमिटर लामो खुल्ला सीमा छ । खुला सीमा र दुई देशका सीमाबासी बीचको सामाजिक सम्बन्धका कारणसमेत तस्करी ठप्प हुन गार्‍हो छ ।

तर तस्करीको मुख्य कारण यसभित्रको आकर्षक आर्थिक लाभ नै हो । जुन वस्तुको नेपालतिर बढी मूल्य हुन्छ भारतबाट अवैध बाटोबाट भित्रिन्छ भने भारततिर बढी मूल्य भएको वस्तु यताबाट दक्षिण तस्करी हुने सदवहार प्रवृत्ति हो ।

केराउको भारतमा ठूलो माग छ । नेपाली बजारमा केराउ खपत कति हुन्छ भन्ने औपचारिक आँकडा छैन । तर आयात भने बर्सेनि बढिरहेको छ । कानुनअनुसार तेस्रो मुलुकबाट सामान आयात गरेर सोझै भारत पठाउन प्रतिबन्ध छ । त्यस्ता सामान निकासी गर्नुपरेमा कम्तीमा १० प्रतिशत मूल्य जोडिएको हुनुपर्छ ।

नेपाल भित्रिएको सामानले स्वदेशमै रोजगारी वा उत्पादनमूलक योगदान केही गरेको होस् भनेर यस्तो शर्त आर्थिक ऐनमा तोकिएको हो । अथवा प्रज्ञापनपत्र खोल्दा नै भारतबाहेक अर्को मुलुक लैजाने भनेर खुलाउनुपर्छ ।

तेस्रो मुलुकबाट आयात भएको सामान जस्ताको तस्तै भारत निकासी गर्न नपाइने हुँदा व्यापारीले अवैध बाटोबाट पुर्‍याउँछन् । ‘हामीलाई जति चाहिने हो त्यतिमात्र आयात गर्नुपर्छ,’ सुदूरपश्चिम प्रदेश प्रहरी कार्यालयका एसएसपी सिंह भन्छन्, ‘नत्र यस्ता आर्थिक अपराध बढिरहन्छ ।’