पाला त बनाउने, यसपालि तिहार पो कस्तो हुने हो !

A+ A A-

भक्तपुर थिमिका सञ्जय प्रजापतीलाई यस वर्षको तिहारमा खासै हतारो छैन । गत वर्ष तिहार आउन ५ महिना अगाडिबाटै पाला बनाउन भ्याइ नभ्याई हुने गरे पनि यस वर्ष तिहार आउन २ हप्तामात्रै बाँकी रहँदा पनि खासै फुर्ति छैन उनमा ।

कोरोनाले लामो समय बन्द हुँदा बनाएका पाला बिक्री हुने हो कि हैन भन्ने दोधारले गर्दा उनले यस वर्ष एक लाख वटा मात्रै पाला बनाउने योजना स्वरुप काम गरिरहेका छन् । गत वर्षहरुमा २ देखि ४ लाखसम्म पाला बनाउने गरेका सञ्जयलाई यस वर्ष कोरोनाले गर्दा तिहारमा व्यवसाय फस्टाउला भन्ने लागेको छैन ।

पछिल्लो एक दशकदेखि पालाको स्थान विजुली बत्तिले लिएपछि पाला बनाउने प्रजापतीहरु अहिले विरलै भेट्न सकिन्छ । अधिकांश पुर्ख्यौली पेसा छाडेर मजदुरी गर्न थाले भने केही अन्य पेसा व्यवसायमा सम्मिलित हुन थाले ।

थिमि क्षेत्रमा हरेक घरमा पाला बनाउने भए पनि अहिले फाट्टफुट्ट मात्रै देख्न सकिन्छ । पाला बनाउने कुमालेहरु पलायन हुनुको प्रमुख कारण व्यवसाय समय अनुकूल फस्टाउन नसक्नु नै रहेको मान्छन् सञ्जय पनि ।

उनी भन्छन्- 'महंगी दिनप्रतिदिन बढिरहेको छ सानो छँदा हामी यहि नजिकैबाट पालाका लागि आफैँ माटो झिकेर ल्याउँथ्यौँ, अहिले माटो उपत्यकामा नपाए दाङबाट ल्याउनु पर्ने बाध्यता छ । माटो खोज्दै उपत्यका बाहिर पुग्दा माटोको भाउ पनि स्वतः बढेको छ । तर विगत केहि वर्ष देखि पालाको मुल्य बढ्न सकेको छैन । माटोको मूल्य बढ्दा पालाको मुल्य यथावत रहँदा हामीले २० देखि २५ हजार सम्मको घाटा बेहोर्नु परेको छ ।’

रसायनसास्त्रमा स्नाकोत्तर गर्दै गरेका सञ्जय बाबुको पुर्खौली पेसालाई निरन्तरता दिदै आएका छन् । क्याम्पसको समय बाहेक उनी अधिकांश समय पाला बनाउन नै खर्चने गर्दछन् ।

बाबु तुल्सीराम प्रजापतीले आफ्नो पालन पोषण माटोको भाँडाकुडा बनाएर पूरा गरेपनि अब भने त्यो अवस्था नरहेको स्वीकार्छन् । उनी भन्छन्, ‘हाम्रा बाजेहरुले दशौँलाख पाला बनाएर तिहारमा बेच्ने गर्दथे । पाला किन्न आउनेहरुको घरमै भिड लाग्थ्यो । अहिले त फाट्फुट्ट मात्रामा पसलेहरुले किनेर लग्छन् पहिलेको जस्तो व्यवसाय कहाँ रह्यो र ?’

कुमालेहरुको छैन गिन्ती,वार्षिक उत्पादनको राखिदैन लेखा जोखा

वर्षौंदेखि माटोका भाडा बनाएर बेच्दै आएका कुमालेहरुका न त सरकारी पक्षले तथ्यांक राखेको छ न कुनै संघ संगठनले नै राख्ने गरेको छ । अधिकांश कुमालेहरुले घरेलु उद्यमको रुपमा व्यवसाय सञ्चालन गरेपनि उद्योग दर्ता गरेर सञ्चालन गर्ने गरेका छैनन् । जसले गर्दा कतिको संख्यामा कुमालेहरु व्यवसायबाट पलायन भए भने तथ्यांक फेला पार्न मुस्किल छ ।

घरेलु व्यवसायी महासंघका उपाध्यक्ष चन्द्रकिशोर श्रेष्ठ कुमाले परम्परागत रुपमा नै व्यवसाय गर्दै आएकोले दर्ता गरेर उद्योगको रुपमा आउन नसक्दा यकिन तथ्यांक राख्न नसकेको बताउँछन् । उनले भने, ‘जातीय स्तरमा माटाको भाँडा, दियोहरु उत्पादन हुँदै आएको छ । अहिले उपत्यका बाहिर संगठित रुपमा उत्पादन सुरु भएपनि उपत्यकामा भने अझै संगठित भएका छैनन् ।’

उपत्यकामा कुमालेहरुको बाहुल्यता रहेको भक्तपुरमा संगठित रुपमा नभएर छुट्टाछुट्टै कुमालेहरुले माटाका भाँडाकुडा उत्पादन गरेर बेच्दै आएका छन् । जसले गर्दा बार्षिक रुपमा माटोको पाला मात्रै कति खपत हुन्छ भने आकँडा कसैसँग पाइँदैन ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, कात्तिक २१, २०७७ १०:००