कोरोना कहरले बिर्साएको ऐतिहासिक सुर्मादेवी मेला

फाइल तस्वीर/शिलापत्र

A+ A A-

विगतका वर्षमा कोजाग्रत पूर्णिमाका दिनदेखि चैनपुरमा सुर्मादेवी (शिलदेवी) मेला हेर्न आउनेको चहलपहल सुरु हुन्थ्यो । मेलाकै अवसरमा विभिन्न सरकारी तथा गैरसरकारी कार्यालयले आफ्ना सन्देशसहितका ब्यानरले सदरमुकाम चैनपुरलाई दुलहीझैँ सजाइएको देखिन्थ्यो । बजारमा लुगाकपडा, बालबालिकाका खेलौना, सडक छेउमा मिठाइ पसल हुन्थेँ ।

गाउँघरमा कामको चाप र कोरोना त्रासले गर्दा यस वर्ष सुर्मादेवी मेला मनाउन न बझाङबासीलाई जाँगर चल्यो नत आयोजकलाई नै । आज प्रतिपदाका दिन सबै जना मेला सकेर घर फर्किने दिन हो । वर्षेनी बडादशैँपछि कोजाग्रत पूर्णिमाका दिनमा लाग्ने यो मेलामा सुर्मा मन्दिरमा पूजाआजा गर्नुका साथै महिला पुरुषका डेउडा खेल, भलिबल प्रतियोगिता र सांस्कृतिक कार्यक्रमको आयोजना गरी धुमधामका साथ तीन दिनसम्म मनाइने गरिन्छ । ‘यस पटक कोरोनाको त्रासले बजार आउन मन लागेन, घरकै काममा व्यस्त भइयो,’ जयपृथ्वी नगरपालिका- ११ का देउडा गायक जनक थापाले भने ।

दुर्गाथली-४ बिजडाका शिक्षक चन्द्र रोकाया पनि यस वर्ष कोरोनाका कारण शिलदेवी मेलाबारे आफू बेखर रहेको बताउँछन् । उनले भने, ‘मेलाबारे प्रचारप्रसार पनि सुनिनँ । प्रशासनले मेला मनाउने/नमनाउने केही पनि सूचना दिएन । गाउँघरमा गहुँ छर्ने समय छ । हामी त काममै व्यस्त थियौँ, केही थाहा भएन । आज मेलाबाट फर्कने दिन रहेछ । अहिले थाहा पाएँ ।’

जयपृथ्वी नगरपालिका-४ का तोरण उपाध्यायले पनि हिजो पूर्णिमा रहेछ भन्दै मेलाबारे जानकारी नभएको आशय व्यक्त गरे । कोजाग्रत पूर्णिमाको दिनबाट सुरु हुने यो मेला जिल्लाको प्रसिद्ध र प्रमुख मेलामा रूपमा मानिन्छ । पछिल्लो समय मेलालाई व्यवस्थित गर्न महिला-महिला, पुरुष-पुरुष र महिला-पुरुषबीच डेउडा प्रतियोगिता, सांस्कृतिक कार्यक्रम, सडक नाटक गर्ने गरिएको छ ।,
शिलदेवी मेलामा छिमेकी जिल्ला बाजुरा, बैतडी, अछाम, डोटी, डडेल्धुराबाटसमेत भक्तजन र देउडा खेलाडी आउँछन् ।

प्रशासनले जारी गरेन सूचना

जिल्ला प्रशासन कार्यालयले चैनपुरमा ठूलो मेला लाग्ने थाहा हुँदाहुँदै पनि सूचनासम्म प्रकाशन–प्रसारण गरेन । प्रमुख जिल्ला अधिकारी कमलराज भण्डारी बझाङका लागि नयाँ हुन् । उनलाई जिल्लामा कहाँ कति मेला लाग्छन् भन्ने थाहा छैन । उनले भने, ‘हामीले चैनपुरमा लाग्ने सुर्मादेवी मेलाकै लागि भनेर सूचना त जारी गरेका छैनौँ तर मेला नमनाउनुस् भनेर बेला बेला सूचना जारी गरिएकै छन् नि ।’

मेलाको ऐतिहासिक महत्व

११ औँ शताब्तीतिर दुर्गादेवीकी १६ बहिनीमध्ये सुर्मादेवी सुर्मा सरोबर जाने क्रममा चैनपुर आएको र चैनपुरका जोख्या थापासँग काँक्रो माग्दा नदिएपछि आफ्नो दिव्य शक्तिले सेती नदी र बाहुलीगाड खोलाको बहाव बढाई चैनपुर बगाइदिएको किम्बदन्ती छ ।

उक्त भनाइअनुसार कोजाग्रत पूर्णिमाको दिन भएको घटना चैनपुर उपत्यकाबीच भागमा रहेको ढुंगामा बसेर सुर्मादेवीले हेरेकाले सोही ढुंगा (शिल) लाई यहाँका मानिसले मन्दिर बनाई पूजा गर्दै मेला गर्न थालेका हुन् । त्यही दिनको सम्झनामा प्रत्येक कोजाग्रत पूर्णिमाको दिन मेला लाग्ने गरेको बझाङी इतिहासका अध्येता विष्णुभक्त शास्त्री बताउँछन् ।

शास्त्रीका अनुसार पछि १६ औँ शताब्दीतिर बझाङी राजा गजराज सिंहले यो मन्दिरलाई अझ भव्य बनाउन लगाएको र मेलालाई पनि थप व्यवस्थित तथा आकर्षक गराउन पहल गरेका थिए । मेलाको दिन आएर शिलदेवीको दर्शन गरे पुण्य प्राप्त हुने र यच्छाले चाहएको बर प्राप्त हुने भनाइले यसको महत्व अझ बढेको शास्त्री बताउँछन् ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, कात्तिक १६, २०७७ ११:५०