रेग्मीको सेटिङ शैलीले कर्मचारी प्रशासनमा गलत नजीर

A+ A A-

पदका लागि कुन हदसम्म नैतिकता गुमाइन्छ भन्ने गतिलो पात्र हुन्, लोकदर्शन रेग्मी । मुख्य सचिवको बाटो खुला गर्न ठूलै सेटिङ गरेर आएका रेग्मीले त्यस्तै सेटिङ सल्टाएर आफू बेलायतका लागि राजदूत मात्र बनेनन्, रुचाएको पात्र शंकरदास बैरागीलाई मुख्य सचिव बनाए ।

तत्कालीन मुख्य सचिव सोमलाल सुवेदीलाई बीचमै राजीनामा गराउन लगाएर मुख्य सचिवको आफ्नो बाटो खुला गरेका रेग्मी आफूले पनि बीचमै राजीनामा दिए । जसले गर्दा निजामती प्रशासनको वृत्ति विकासमा गम्भीर खलल पैदा गरेको छ ।

प्रशासनविद् भीमदेव भट्ट रेग्मीहरूको शैलीले नेपालको प्रशासन मात्र वृत्ति विकासको प्रणाली नै नबसेको टिप्पणी गर्छन् । उनी भन्छन्, ‘जे मनमा लाग्यो, त्यही गर्ने गलत शैलीको विकासले निजामती प्रशासनप्रतिको आकर्षण लोप हुँदै छ ।’ भट्टले भनेझैँ कर्मचारीको व्यक्तिगत कार्यसम्पादनको मूल्यांकन गर्ने प्रणाली पनि छैन ।

लोकदर्शन रेग्मीकै उदाहरण हेरौँ । २०७२ मा अर्थमन्त्री विष्णु पौडेल हुँदा पौडेलको खल्तीको मान्छे भएरै अर्थसचिवको भूमिका निभाएका रेग्मी पछि गृहसचिव हुन पुगे । गृहमन्त्री विमलेन्द्र निधिको प्रिय पात्र भएरै काम गरेका रेग्मीले त्यही बेला कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवा र पत्नी आरजु राणासँग झनै घनिष्ठ सम्बन्ध विस्तार गरेर मुख्य सचिवको लाइन खोलेका थिए ।

जसको पनि प्रियपात्र हुन सक्ने रेग्मी प्रधानमन्त्री केपी ओलीको झन् प्रिय पात्र भएर बेलायतको राजदूत खाए जबकि ओलीको झनै प्रिय मानिएका पूर्वसचिव प्रेम राई अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोग ताकेर बसेको वर्ष दिन पुग्न लाग्दा पनि रित्तै हात छन् ।

षड्यन्त्रमा उदय : वृत्ति विकासमा अवरोध

तत्कालीन मुख्य सचिव सोमलाल सुवेदी र लोकदर्शन रेग्मीबीच एउटा भेट भयो क्यानडामा । मुख्य सचिव एडीबीको जागिरमा जाने त्योभन्दा अघि सचिव राजेन्द्रकिशोर क्षत्रीलाई मुख्य सचिव बनाउने ताकि क्षत्रीको अवकाशपछि रेग्मीलाई मुख्य सचिव हुन सहज बाटो भइदियोस् ।

त्यसका लागि सुवेदीले यस्तो अवस्थामा राजीनामा दिने कि धनबहादुर तामाङ पनि मुख्य सचिवका लागि दाबी गर्ने अवस्था नआओस् र शान्तराज सुवेदी र शान्तराम श्रेष्ठ पनि सहजै पाखा परुन् । २०७३ फागुनकाे दोस्रो साता सुवेदी र रेग्मीको सेटिङका लागि वातावरण मिल्ने कार्यक्रम थियो, संघीय प्रहरीको संरचनासम्बन्धी कार्यक्रम ।

कार्यक्रममा भाग लिन गृहसचिवको हैसियतमा रेग्मी क्यानडा जाने कार्यक्रम थियो । त्यही क्रममा रेग्मीले मुख्य सचिव सुवेदीलाई लिएर गएका थिए । सरकारले प्रहरीलाई अन्तर्राष्टिय प्रहरी अपराध संगठन (इन्टरपोल) को एसिया क्षेत्रीय सम्मेलन आयोजनाका लागि उपलब्ध गराएको ४ करोड रुपैयाँमध्येबाट बचेको करिब १ करोड रुपैयाँ खर्चिने गरी सुवेदी र रेग्मीको भ्रमण भएको थियो । त्यो पनि गृह मन्त्रालयमा यति गोप्य रूपमा टिप्पणी उठाइएको थियो कि भ्रमणका लागि जानुभन्दा एक हप्ताअघि मात्रै अरुले पत्तो पाएका थिए ।

खासमा त्यो कार्यक्रममा प्रहरीका डीआईजी, एआईजी वा मन्त्रालयको सहसचिव पठाउँदा हुने थियो । तत्कालीन एक सचिवका अनुसार, रेग्मी र सुवेदीकाे सबै सेटिङ त्यही भ्रमणबाट सुरु भएको हो । उनीहरू क्यानडा जाँदा नै प्रष्ट भइसकेको थियो, एडीबीबाट वैकल्पिक कार्यकारी निर्देशकको पद नेपालका लागि आउँदै छ भनेर ।

त्यस वर्ष नेपालको पालो भएकाले पहिला बाहिरबाट गोविन्दबहादुर थापालाई पठाएको भन्दै यस पटक अर्थकै सहसचिव पठाउने गरी मन्त्रालयमा छलफल भइरहेको थियो । तर, यी दुईको सेटिङले यस्तो परिस्थिति आयो कि एडीबीको पत्र अर्थ मन्त्रालयमा आई नै पुगेन । कहाँबाट प्रधानमन्त्री कार्यालयमा पुग्यो, अर्थले पत्तो नपाउँदै ठाडो आदेशमा मुख्य सचिव सुवेदी नै नियुक्त भएर जाने निर्णय भयो । जबकि एडीबीको यस्ताे पत्र अर्थ मन्त्रालयमै आउने प्रचलन थियो ।

सुवेदीले मुख्य सचिवबाट राजीनामा दिएको २७ असार २०७४ यस्तो दिन थियो, जसले नचिताएका पात्र राजेन्द्रकिशोर क्षत्री मुख्य सचिव हुने भए । एक पूर्वसचिवका अनुसार, सुवेदीले एक हप्ताअघि राजीनामा दिएको भए सचिव धनबहादुर तामाङ मुख्य सचिव हुन्थे । तामाङलाई मुख्य सचिव हुनबाट रोकेर क्षत्रीलाई मुख्य सचिव बनाइयो, जुन पहिला नै सुवेदी र रेग्मीको डिजाइन थियो ।

कदाचित तामाङ मुख्य सचिव भएको भए पनि मंसिरकाे दोस्रो हप्ता २०७४ मा अवकाश भइहाल्थे, जसले लोकदर्शन रेग्मीको मुख्य सचिव हुने बाटो छेक्ने थिएन । एक हप्तापछि सुवेदीले राजीनामा दिएको भए मुख्य सचिवको दौडमा सचिव शान्तराज सुवेदी र शान्तराम श्रेष्ठ हुन्थे ।

प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवासमेतको सेटिङमा राजेन्द्रकिशोर क्षत्रीलाई मुख्य सचिव बनाउनुमा जलस्रोतसम्बन्धी ठूला परियोजनाको ठेक्कासम्बन्धी स्वार्थ जोडिएको एक पूर्वसचिवहरूको भनाइ छ । तामाङ, सुवेदी वा श्रेष्ठ मुख्य सचिव भएको भए ती ठेक्कालाई प्रधानमन्त्री देउवाको स्वार्थअनुसार हुन नदिने अवस्था थियो । त्यसमा प्रधानमन्त्री देउवाको भन्दा बढ्ता चासोचाहिँ पत्नी आरजु राणाको थियो ।

क्षत्रीलाई मुख्य सचिव हुने बाटो खुला गरेपछि सचिव सुवेदी र श्रेष्ठ बाहिरिए भने लोकदर्शन रेग्मीको मुख्य सचिव हुने राजमार्ग झन् फराकिलो भयो । सुवेदी पूर्ण कार्यकाल मुख्य सचिव भएका भए मधु रेग्मी र अनुप उपाध्यायमध्येबाट मुख्य सचिव हुन्थे । क्षत्रीलाई अगाडि बढाएर रेग्मीका लागि बाटो खुला गर्ने सोमलाल र लोकदर्शनको डिजाइनले दर्जन सचिव मारमा मात्रै परेनन्, निजामती प्रशासनका लागि अर्को कालो दिनको रूपमा चित्रित भयो । पदका लागि कुन हदसम्मको षड्यन्त्र गरिन्छ भन्ने एउटा घटना थियो, त्यो ।

षड्यन्त्रबाट मुख्य सचिव भएका रेग्मीले अर्को षड्यन्त्र गरेर निजामती प्रशासनको दुर्दिनलाई निरन्तरता दिए । प्रधानमन्त्री ओलीसँग रेग्मीले अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगको प्रमुख आयुक्त वा अमेरिकाको राजदूत मागेको चर्चा चलेको निकै भएको थियो । अन्ततः बेलायतको राजदूतमा चित्त त बुझाए तर आफ्नै चाहनाअनुसारको सेटिङमा शंकरदास बैरागीलाई मुख्य सचिव बनाएर । स्वाभाविक प्रक्रियामा गएको भए उद्योग सचिव चन्द्रप्रसाद घिमिरे मुख्य सचिव हुने थिए ।

यसअघि पनि २१ साउन २०६६ मा अवकाश भएका मुख्य सचिव भोजराज घिमिरे तत्कालीन प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइरालासँग बार्गेनिङ गरेर क्यानडाको राजदूत भए । घिमिरेकै लागि क्यानडामा दूतावास खोल्नुपरेको थियो ।

हुन त परराष्ट्र सचिव हुनेबित्तिकै दुर्गाप्रसाद भट्टराई संयुक्त राष्ट्रसंघको स्थायी प्रतिनिधि भएर गइदिए । परराष्ट्रकै अर्का सचिव ज्ञानचन्द्र आचार्य पनि अल्पविकसित मुलुकको उपमहासचिव बन्न गएका थिए ।

आफूले रुचाएको व्यक्तिलाई मुख्य सचिव बनाउन वा आफूले रुचाएको पद लिनलाई बीचैमा राजीनामा दिने प्रचलनले निजामती कर्मचारी प्रशासनको वृत्ति विकासमा गम्भीर असर पार्ने उल्लेख गर्दै प्रशासनविद् भट्ट भन्छन्, ‘नेपालको प्रशासन प्रणालीभन्दा पनि तदर्थवादमा गरिरहेको छ । जसले निजामती प्रशासनप्रतिको आस्था र विश्वास हराउँदै गएको छ ।’

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, असोज १६, २०७७ ००:४५