प्रधानमन्त्रीकाे डर, कर्मचारीमा बढ्ता भर

A+ A A-

शालिन अभिव्यक्ति, भद्र शैली र बाैद्धिकता झल्किन्छ, परराष्ट्रमन्त्री प्रदीप ज्ञवालीको सपाट चेहरामा । सरल सम्बन्धकै कारण नेपालको खस्किँदो विदेश सम्बन्धमा सुधार, बदलिँदो परिस्थितिअनुसारको परिणामप्रति अपेक्षा मन्त्री ज्ञवालीमाथि थियो । त्यसैले पनि साढे दुई वर्षअघि परराष्ट्र मन्त्रालय सम्हाल्दै गर्दा उनीप्रति आमअपेक्षा निकै देखिन्थ्यो ।

सन्तुलित सम्बन्ध र खुम्चिएको नेपाल नीतिलाई विस्तारित गर्ने, सुुनिने र देखिने गरी नेपालको सम्बन्धलाई बहुआयामिक बनाउने अपेक्षाले थिचिएका थिए, मन्त्री ज्ञवाली । यसका लागि एक हदसम्मको प्रयास उनले नगरेका पनि होइनन् । भनेका पनि थिए, ‘नेपाल विश्व राजनीतिमा सुनिने र देखिने बन्न चाहन्छ र प्रयासरत छ ।’ अर्थात्, विगत एक दशकको राजनीतिक संक्रमणले चीन र भारत वरपरै साँघुरिएको नेपाल नीति छिमेकभन्दा पारिसम्म पुर्‍याउने प्रयास गरे ।

नेपालभन्दा अमेरिकी चासोकै कारण किन नहोस्, १७ वर्षपछि डिसेम्बर २०१८ मा परराष्ट्रमन्त्री ज्ञवाली अमेरिका भ्रमणमा गए । दुई पक्षीय भ्रमणले दुई देशको सम्बन्ध विस्तारमा प्राथमिकता पायाे । जस्तो ज्ञवालीको भ्रमणपछि अमेरिकाबाट उच्चस्तरीय भ्रमणहरू भए । २२-२५ जनवरी २०१९ मा विश्व आर्थिक मञ्च, डाबोसमा नेपालका प्रधानमन्त्री पहिलोपटक उपस्थित थिए । त्यो नेपालका लागि निकै महत्त्वको क्षण थियो ।

११-१३ अक्टोबर २०१९ मा चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिनफिङको नेपाल भ्रमण अर्को उपलब्धि थियो । परराष्ट्रमन्त्री ज्ञवालीको अमेरिका भ्रमण, डाबोसमा नेपालको उपस्थिति र चिनियाँ राष्ट्रपति सीको नेपाल भ्रमणले नेपाल विश्व राजनीतिको राडारभित्र पर्छ भन्ने प्रष्ट देखिन्थ्यो । जसले नेपाललाई विश्वको राजनीतिक मञ्चमा नेपाल देखिने र सुनिने बन्न सक्ने संकेत पनि देखाइरहेको थियो । पछिल्ला दिनमा भारतसँग नेपालको सीमाप्रति देखाएको अडानले थप आँट भर्नेे काम गरेको थियो ।

कूटनीतिज्ञ मिलन तुलाधर कूटनीतिक सम्बन्ध विस्तारमा पछिल्ला वर्षमा भएका उच्चस्तरीय भ्रमण र भारतसँग सीमासम्बन्धमा मन्त्री ज्ञवालीको अडान सकारात्मक उपलब्धि ठान्छन् । तुलाधर भन्छन्, ‘भारतसँग सीमा विवादमा राखेको अडान र वार्ताका लागि भएका निरन्तरको प्रयास परराष्ट्रमन्त्रीको सकरात्मक पक्ष हो ।’

सामरिक भू-राजनीतिक विश्लेषक विनोज बस्न्यातको विश्लेषण पनि मन्त्री ज्ञवालीको प्रसास राम्रो भए पनि सेटब्याक पनि भइरहेको छ । त्यसमा सुधारको वातावरण आवश्यक पर्छ । बस्न्यात भन्छन्, ‘परराष्टमन्त्रीको प्रयास राम्रो र निरन्तरको फलोअप पनि देखिन्छ तर सुधारको गुञ्जायस पनि छ ।’

तर, ज्ञवाली परराष्ट्रमन्त्रीको हैसियतमा भइरहेका कार्यसम्पादनले अपेक्षित गति लिएको छैन । कर्मचारीप्रतिको बढ्ता भर र प्रधानमन्त्री केपी ओलीको चेपुवामा परेका ज्ञवालीको प्रयास निरन्तर फितलो बन्दै गएका छन् । औसत कार्यसम्पादन देखिएका ज्ञवालीले प्रधानमन्त्री ओलीको हस्तक्षेपकै कारण सदाचार नीति मात्र होइन, परराष्ट्रसम्बन्धी आचारसंहिता कार्यान्वयन गर्न समेत सकेनन् ।

त्योभन्दा बढ्ता विडम्बनाचाहिँ कूटनीतिक ज्ञान र क्षमता नभएका तर प्रधानमन्त्री ओली र अध्यक्ष प्रचण्डसँग सम्बन्ध भएकै भरमा दावाफुटी शेर्पा र महेश दाहालजस्ता व्यक्तिलाई राजदूत नियुक्त गरे । प्रधानमन्त्री ओलीको डरको छाँया परराष्ट्रमन्त्री ज्ञवालीमा परेको छ । जस्तो, नीलकण्ठ उप्रेतीलाई भारतका लागि राजूदत सिफारिश गरेको परराष्ट्रमन्त्री ज्ञवालीले सार्वजनिक रूपमा बोलेका मात्रै के थिए, मन्त्रिपरिषद्‌मा अर्कै निर्णय भयो । त्यसको पछिल्लो उदाहरण त युवराज खतिवडा र लोकदर्शन रेग्मीलाई राजदूत बनाउन प्रधानमन्त्री हावी भएको घटनाले पनि प्रष्ट पार्छ । विगतमा पनि राजदूत सिफारिसमा परराष्ट्रमन्त्रीको प्रस्तावभन्दा बालुवाटारका सूची हावी भए । अझ कतिपय परराष्ट्रका फाइलहरू फिर्ता भइरहन्थे ।

परराष्ट्र सचिव शंकरदास बैरागीको भरमा छोडेकै कारण कर्मचारीहरूलाई आकर्षक र समयभन्दा अघि राजदूत नियुक्त गर्न तयार भए तर राजनीतिक तहबाट हुने राजदूत नियुक्तिमा ज्ञवाली ढिला भइरहेका छन् । जस्तो, लामो समयदेखि दक्षिण कोरिया, दक्षिण अफ्रिका र श्रीलंका राजदूतविहीन छन् । तर, रिक्त नहुँदै १ भदौ ०७७ मा आर्कषक मानिएका जर्मनी, बेल्जियम र पाकिस्तानका लागि कर्मचारीतर्फबाट राजदूत सिफारिस गरे । वास्तवमा परराष्ट्रमन्त्री आफैँले ल्याएको राजदूत तथा स्थायी नियोग प्रतिनिधि नियुक्तिसम्बन्धी निर्देशिका २०७५ कार्यान्वयन नगरेको प्रमाण थियो ।

अहिले मुख्यसचिव हुनकै लागि बैरागी वास्तवमा परराष्ट्रमन्त्री ज्ञवालीभन्दा पनि प्रधानमन्त्री ओलीप्रति बढ्ता बफादार थिए । जसले गर्दा ज्ञवालीभन्दा बैरागी हावी भइरहेका थिए मन्त्रालयमा । राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले इन्डोनेसियाका राष्ट्रपतिलाई सुनामीको चपेटाको बेलामा समवेदना सन्देश लेख्नुपर्नेमा बधाई सन्देश लेख्ने कर्मचारीलाई मन्त्री ज्ञवालीले कारबाही गर्न सकेनन् । परराष्ट्रले पटकपटक यस्ता कमजोरी गरेको छ । त्यसमा मन्त्री ज्ञवाली मौन छन् ।

बिनाकारण चीनका लागि नेपाली राजदूत लीलामणि पौडेललाई फिर्ता गराएर मन्त्री ज्ञवाली र परराष्ट्रको रवैयाप्रति असन्तुष्ट भई श्रीलंकाका लागि राजदूत विश्वम्भर प्याकुरेल राजीनामा दिन बाध्य भए । तर विवादास्पद छवि भएकी ओमानकी राजदूत शर्मिला पराजुली ढकाललाई फिर्ता बोलाउने हिम्मत गरेनन् । काम गर्न अक्षम जापानकी राजदूत प्रतिभा राणालाई काँग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवाकी सासू भएकै कारण थमौती गरिरहे । जसले ज्ञवालीको ओज घटाइरहेकै छ ।

जर्मनीको बोनस्थित जग्गा बेच्ने २५ वर्षदेखिको प्रयासमा मन्त्री ज्ञवालीले पनि ठोस कदम चालेका छैनन् । बरु, अनावश्यक रूपमा अमेरिकामा राजदूत निवास खरिद गर्ने राजदूत अर्जुन कार्कीको प्रयासमा सहमत भइदिए । अस्ट्रेलियामा खरिद गरेको जग्गामा भवन बनाउने प्रयास पनि गरेका छैनन् ।

चीनसँग भएको बीआरआई परियोजनाहरू अगाडि बढाउने प्रयास नै भएन, जसले गर्दा रेलवेका लागि चीनले गरिदिने भनेको डीपीआर पनि अन्योलमा छ । बुढीगण्डकी जलविद्युत् आयोजना अगाडि बढेको छैन । चीनसँगको पारवाहन सम्झौतापछि बन्दरगाह प्रयोग गर्नेसम्बन्धमा पनि थप छलफलले गति लिएको छैन । एकातिर बीआरआईका परियोजना अगाडि बढाउन दर्बिलो र विश्वासिलो प्रयास नहुने तर अमेरिकी सहयोग परियोजना एमसीसीको प्रवक्ताझैँ अभिव्यक्ति दिनुले मन्त्री ज्ञवालीमाथि आंशका उठाएकै थियो ।

कूटनीतिज्ञ तुलाधर पनि एकातिर ईपीजी प्रतिवेदन भारतले बुझ्न मनाउन नसक्नु, बीआरआईले गति नलिनु परराष्ट्रमन्त्री ज्ञवालीका कमजोरी ठान्छन् ।

बदलिँदो भू-राजनीतिक परिस्थितिमा नेपालले छिमेक, शक्तिराष्ट्र र यूएनजस्ता अन्तर्राष्ट्रिय एजेन्सीको सम्बन्ध कस्तो हुनुपर्छ भन्नेबारेमा पनि विमर्श गरेका छैनन् । बस्न्यातको विश्लेषणमा बदलिँदो भू-राजनीतिक परिस्थितिमा नेपालको विदेश सम्बन्धमा व्यापक विमर्श गर्न आवश्यक छ, जुन परराष्ट मन्त्रालयमा भइरहेको छैन । भन्छन्, ‘शक्ति राष्ट्रहरूको शीतयुद्ध दक्षिण एसियामा केन्द्रित भइरहेको छ । यस्तो बेलामा त्यसको मूल्यांकन गरेर नेपालले आफ्नो विदेश नीति अपनाउनुपर्छ जसमा ढिलाई भइरहेको छ ।’

हुन पनि, औसत साढे दुई वर्ष बिताएका ज्ञवालीमाथि आशा, अपेक्षाको भारी त छ नै सुझबुझपूर्ण सम्बन्ध विस्तारका लागि फुकीफुकी पाइला चाल्नुपर्ने अन्तर्राष्ट्रिय परिस्थितिको मिहिन विश्लेषण मन्त्रालयमा हुन आवश्यक छ । जसले मात्रै नेपालको देखिने र सुनिने चाहनालाई प्रकट गराउँछ र फैलावटलाई बल दिन्छ ।

सबल पक्ष