अनेकका संगठन छन् देशमा, एकपल्ट युवा वैज्ञानिकलाई पनि हेराैँ

A+ A A-

बालकृष्ण समले लेखेथे ः 'ज्ञान मर्दछ हाँसेर, राेई विज्ञान मर्दछ ।' अन्यत्रकाे तुलनामा नेपाल विज्ञान क्षेत्रमा पिछडिने नै भयाे । किनकि विज्ञानलाई ज्ञानकाे विपरीत अर्थमा बुझिने चलन बस्याे । समकाे कविता त्यसकै दृष्टान्त हाे ।

स्तरीय अध्ययन र अवसरको खोजीमा देश बाहिरिने धेरै वैज्ञानिक विदेशिने गरेका छन् । यसमा दोषी को ?

यिनै प्रश्नको उत्तर खोज्दै समाधान गर्ने अठोट लिएर आएका छन् डा.वसन्त गिरी । सात वर्षअगाडि अमेरिकाबाट रसायनशास्त्रमा विद्यावारिधि गरेका उनलाई नेपालमै केही गर्नुपर्छ, आफूले सिकेका सीपलाई नेपाली जनतामा पुर्‍याउनुपर्छ भन्ने सोचले देश फर्कायो ।

डा. गिरी विद्यावारिधिकाे प्रमाणपत्र मात्र बोकेर नेपाल आएनन् । विदेशमा सिकेका सीप र ज्ञानलाई नेपालमै सदुपयोग गर्ने अठोटले आजभन्दा ६ वर्षअगाडि अर्थात् २०७१ सालमा काठमाण्डू इन्टिच्युट अफ एप्लाइड साइन्स एण्ड रिसर्च सेन्टर स्थापना गरे । त्यसैमार्फत खोज तथा अनुसन्धान गर्न थाले । उनले नेपालजस्ता विकासोन्मुख देशको प्रविधि विज्ञानमा काम गर्दै आएका छन् ।

यहाँँ काम गर्दागर्दै डा. गिरीले आफूजस्तै मातृभूमिलाई माया गर्ने र विदेशमा सिकेकाे सीप नेपालमै प्रयोगमा ल्याउने केही साथीहरूलाई भेटे ।

उनी भन्छ्न्, ‘काम गर्दै जाँदा म मात्रै होइन, धेरै साथीहरू यसरी गुमनाम भएर विभिन्न क्षेत्रमा काम गरिरहनुभएकोे रहेछ । त्यहाँ मैले त्यस्ता सिनियर साथीहरूलाई पनि भेटेँ जो विश्वकै प्रतिष्ठित अध्येताहरूको संगठन ग्लोबल योङ एकेडेमीको सदस्य भएर काम गरिरहनुभएको रहेछ । अनि सोचेँ- नेपालमै विदेशी वैज्ञानिकलाई टक्कर दिने व्यक्तिहरू हुनुहुँदो रहेछ । उहाँहरूलाई नेपालमा वैज्ञानिक वातावरण सिर्जना गर्न किन परिचालन नगर्ने ? हामी आफैँ किन परिचालित नहुने ?'

डा. गिरी यही सोचले ग्लोबल योङ एकेडेमीमा रहेर काम गरिसकेका दुई वैज्ञानिकसमेत गरी सात जना वैज्ञानिकहरूको सहयोगमा नेसनल योङ एकेडेमी (नयन) स्थापना गरे ।

के हो नेसनल योङ एकेडेमी ?

हुन त याे देशमा अनेकाैँ विषय र क्षेत्रका संगठन छन् । गाउँपिच्छे संगठन, थर/गाेत्रपिच्छे संगठन, पेसाका संगठन, अझ विदेशमा नेपालीका अनेक रङका संगठन छन् । यस्तैमा अर्काे संगठन मात्रै हुने त हाेइन 'नयन' ?

युवा वैज्ञानिकहरू दाबी गर्छन्, हाेइन । हामी त्यस्ताे हुने छैनाैँ ।

नेसनल योङ एकेडेमी नेपालमा बसेर समाजशास्त्र, चिकित्साशास्त्र, विज्ञानशास्त्र, वातावरणशास्त्रलगायत अन्य जुनसुकै विषयमा आधारित रहेर खोजमूलक काम गरिरहेका अध्येता वा समाजमा सेवामूलक काम गरिरहेका युवा वैज्ञानिकहरूलाई यस एकेडेमीले समेट्ने काम गर्छ ।

विश्वका ४१ देशहरूमा संचालनमा रहेको नेसनल योङ एकेडेमी नेपालमा भने पहिलो पटक गठन भएको हो ।

अध्यक्ष डा. गिरी यो संगठनले नेपालका कुना कन्दरामा रहेर विभिन्न विषयको अध्ययन गरिरहेका अध्येताहरूलाई एक स्थानमा एकीकृत गरी नेपालमा भएका समस्या, चुनौती र त्यसको समाधानका विषयमा राज्य र निजीस्तरबाट पहल गर्ने बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘यो सुरुवात हो । नेपालमा वैज्ञानिकहरूक संगठन धेरै भए पनि युवा वैज्ञानिकहरूलाई थप प्रोत्साहन गर्न याे एकेडेमीले सहयोग गर्नेछ ।’

नेसनल योङ एकेडेमीले नेपालमा भविष्य नदेखेर विदेशिने वैज्ञानिकहरूलाई नेपाल फर्किन प्रोत्साहन गर्दै नेपालमै भएका र भविष्यमा वैज्ञानिक हुन सक्ने क्षमता भएका बालबालिकालाई समेत वैज्ञानिक बन्ने वातावरण निर्माण गर्दै मेन्टरसिप प्रदान गर्दछ ।

भर्खरै गठन भएको नेसनल योङ एकेडेमीमा सात जना वैज्ञानिक छन् । चिकित्सा विज्ञानशास्त्रका विशेषज्ञ डा. सुरज भट्टराई, आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्सका वैज्ञानिक डा. विशेष खनाल, बायो मेडिकल साइन्सका डा. सागर रेग्मी, वनस्पति विज्ञान क्षेत्रका वैज्ञानिक डा. बालकुमारी ओलिया, त्यस्तै पर्यटन क्षेत्रतर्फ डा. स्मृति पन्त, वातावरण विज्ञानतर्फ डा. उत्तमबाबु श्रेष्ठलगायत छन् ।

समस्याको जरो पत्ता लगाउने एकेडेमीको पहिलो काम

यस एकेडेमीकाे पहिलो काम भनेको नेपालमा अध्ययन र अध्येताहरूका बारेमा अध्ययन अनुसन्धान गरी यकिन तथ्यांक निकाल्नु र स्वदेशमै अध्ययनको वातावरण निर्माण गर्नु हो । जसको पहिलो कामको रूपमा एकेडेमीले सर्वेक्षणकाे काम सुरु गरेको छ ।

नेपालमा विभिन्न क्षेत्रमा रहेर सूक्ष्म अध्ययन गरिरहेका वैज्ञानिकहरूलाई एकै स्थानमा उभ्याएर यकिन तथ्यांक बाहिर ल्याउनुका साथै समस्याको जरोसम्म पुग्न पहिलो कामको रूपमा सर्वेक्षण गर्न सुरु गरिएको डा. गिरी बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘सर्वेक्षणमार्फत हामीले नेपालमा कति प्रकारका अध्येता तथा वैज्ञानिकहरू छन् ? उनीहरूले कस्ता कामहरू गरिरहेका छन् भन्ने कुरा बाहिर ल्याउन सक्छौँ । नेपालमा अवसरको सिर्जना मात्रै हुँदैन, अवसर छैन भनेर विदेशिएका तमाम वैज्ञानिकलाई स्वदेश फर्कने प्रेरणा पनि दिन्छ ।'

सदस्यताकाे मापदण्ड के ?

वार्षिक ३० जना वैज्ञानिकलाई सदस्यता दिने एकेडेमी कुल १ सय वैज्ञानिकलाई एकै स्थानमा उतार्ने योजनाका साथ अगाडि बढेको छ । जसका लागि यसकाे सदस्य बन्न चाहने जुनसुकै विधाका अध्येता वा वैज्ञानिकहरूले सदस्यताका लागि आवेदन दिन सक्नेछन् । यसका लागि एकेडेमीले ४० वर्ष उमेर समूहका वैज्ञानिकहरूलाई मात्र सदस्यता दिनेछ ।

सदस्य बन्नका लागि अध्येता वा वैज्ञानिकहरूले कुनै पनि विषयमा अध्ययन गर्नुका साथै आफू संलग्न क्षेत्रमा उदाहरणीय काम गरेको हुनुपर्नेछ । जसको अध्ययन र मूल्यांकन गर्ने कमिटी हुनेछ । साेही कमिटीले सदस्यका लागि योग्य ठहर्‍याउने काम पनि गर्छ ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, भदौ ३०, २०७७ १४:५५