अमेरिकालाई महान् राखौँ भन्ने ट्रम्पले जित्लान् कि गुमेकाे अमेरिकी आत्मा फर्काऔँ भन्ने बाइडेनले ?

अमेरिकालाई महान् राखौँ भन्ने ट्रम्पले जित्लान् कि गुमेकाे अमेरिकी आत्मा फर्काऔँ भन्ने बाइडेनले ?

A+ A A-

संसारकै सबैभन्दा लामो, झन्झटिलो, खर्चिलो र जटिल मानिने अमेरिकी राष्ट्रपति पदको निर्वाचन आगामी ३ नोभेम्बरमा हुँदै छ । यो निर्वाचनमा रिपब्लिकन पार्टीबाट वर्तमान राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प र डेमोक्र्याटबाट पूर्वउपराष्ट्रपति जो बाइडेन चुनावी मैदानमा छन् ।

अमेरिकाको राष्ट्र प्रमुख, सरकार प्रमुख र सेनाको कमाण्डर–इन–चिफ समेत हुने राष्ट्रपति पदको निर्वाचनले विश्वको ध्यान तान्ने नै भयाे ।

सन् १७८९ मा पहिलो अमेरिकी राष्ट्रपति जर्ज वासिङ्टनदेखि हालसम्म अमेरिकी शासन प्रणालीमा खास परिवर्तन भएको छैन । अमेरिकी संविधानमा गरिएका विभिन्न संशोधनबाट केही सुधार भने गरिएको छ । अमेरिकी राष्ट्रपतीय प्रणालीलाई हेरेर आफ्नो देशमा पनि राष्ट्रपतीय प्रणाली लागू गरेका धेरै देश छन् ।

यस व्यवस्थामा राष्ट्रपति र संसद समानान्तर संस्थाजस्तो देखिए पनि व्यवहारमा त्यस्ताे हुँदैन ।अमेरिकी प्रजातान्त्रिक इतिहासलाई केलाउने हो भने त्यहाँ राष्ट्रपति र संसदबीच अन्योन्याश्रित सम्बन्ध स्थापित छ । महाअभियोगजस्ता जटिल परिस्थितिलाई छाडेर सत्ताको एक निश्चित समयसम्म स्थायित्व रहन्छ ।

राष्ट्रपतीय प्रणालीमा जनताले सिधै राष्ट्रपति निर्वाचित गर्ने भए पनि अमेरिकी राष्ट्रपतिको निर्वाचन प्रक्रिया अली जटिल, लामो र खर्चिलो छ । अमेरिकी संविधानमा गरिएको यो व्यवस्थामा संविधानको १२औँ, २२औँ र २३औँ संशोधनबाट सुधार गरिएको हो ।

ट्रम्प र बाइडेनमा को अगाडि ?

यस पटकको राष्ट्रपति पदका लागि वर्तमान राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प र पूर्वउपराष्ट्रपति जो बाइडेन प्रतिस्पर्धामा छन् । जो बाइडेन निर्वाचित भएमा उनी पेन्सिलभानियाबाट अमेरिकी राष्ट्रपति बन्ने दोस्रो व्यक्ति हुनेछन् ।

यसअघि पेन्सिलभानियाबाट १५औँ राष्ट्रपति जेम्स ब्युकानन् निर्वाचित भएका थिए । अमेरिकामा सबैभन्दा बढी भर्जिनिया राज्यबाट ८ पटक राष्ट्रपति बनेका छन् । अमेरिकाको यस पटकको राष्ट्रपति निर्वाचनमा ट्रम्पको चुनावी नारा ‘किप अमेरिका ग्रेट’ अर्थात् अमेरिकालाई महान् राखौँ भन्ने छ भने बाइडेन ‘रिस्टोर द सोल अफ अमेरिका’ अर्थात् अमेरिकाको आत्मा फर्काऔँ भनिरहेका छन् ।

चुनावी सर्वेक्षणअनुसार डेमोक्र्याट नेता बाइडेन ट्रम्पभन्दा ४ देखि ११ प्रतिशतसम्म अगाडि देखिएका छन् । कोभिड–१९ को प्रभावकारी नियन्त्रणमा ट्रम्प प्रशासनको असफलता, अमेरिकी समाजमा निम्तिएको विभाजन, काला जातिका मानिसमाथि बढेको भेदभावजस्ता विषयले ट्रम्पलाई अलोकप्रिय बनाएको छ । तर, अमेरिकाको इतिहासमा ५ पटक राष्ट्रपतिका उम्मेदवारले लोकप्रिय मत हासिल गरे पनि इलेक्टोरल कलेजका आधारमा हार भोगेका छन् ।

अघिल्लो निर्वाचनमा पनि हिलारी क्लिन्टन ४८.२ प्रतिशत र डोनाल्ड ट्रम्पले ४६.१ प्रतिशत मत पाएका थिए । तर, ट्रम्पले ३ सय ६ इलेक्टोरल भोट जिते भने हिलारीले २ सय ३२ इलेक्टोरल भोट जितेकी थिइन् । बाइडेनले यस पटक क्यालिफोर्नियाकी कमला ह्यारिसलाई उपराष्ट्रपतिको उम्मेदवार बनाएका छन् ।

यसबाट उनले मुख्यतः अश्वेत अमेरिकी र भारतीय मूलका मतदाताको मत तान्ने कोसिस गरेको देखिन्छ । कमला ह्यारिसको गृहराज्य क्यालिफोर्नियामा मात्रै ५५ इलेक्टोरल मत रहेका कारण राष्ट्रपति निर्वाचन हुनका लागि सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण राज्यका रूपमा रहेको छ ।

राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले बाइडेनसँगको मतान्तर बिस्तारै कम गर्दै ल्याएको देखिएको छ । पछिल्ला केही सर्वेक्षणहरूमा ट्रम्प र बाइडेनबीच कडा प्रतिस्पर्धा छ । ट्रम्पका उपराष्ट्रपति माइक पेन्स इन्डियाना राज्यका हुन् ।

सो राज्यमा ११ इलेक्टोरल मत छ । राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले युद्धमा मारिएका सैनिकलाई भगौडाको संज्ञा दिएको विषय निकै विवादित बनेको थियो ।

प्रभावशाली बाइडेन

अमेरिकी राजनीतिमा निकै प्रभावशाली जो बाइडेन २९ वर्षको उमेरमा सन् १९७२ मा सिनेटर निर्वाचित भएका थिए । त्यसपछि उनी सन् २००८ सम्म सिनेटर र सन् २००८ देखि २०१६ सम्म बाराक ओबामाको कार्यकालमा उपराष्ट्रपति बनेका थिए ।

उनी सन् १९८८ मा नै राष्ट्रपति उम्मेदवारको प्रतिस्पर्धी बनेका थिए । तर, त्यसबेला उनीमाथि बौद्धिक चोरी तथा झुटाे शैक्षिक प्रमाणपत्र पेस गरेको आरोप लागेपछि नाम फिर्ता लिएका थिए । त्यसपछि उनी २००८ मा पनि राष्ट्रपति उम्मेदवारको दौडमा थिए ।

तर, पछि उनी उपराष्ट्रपतिको उम्मेदवार बने भने राष्ट्रपतिको दौडमा रहेकी हिलारी क्लिन्टन विदेशमन्त्री बनिन् । सन् २०१६ मा उपराष्ट्रपतिबाट बिदा हुनुभन्दा ८ दिनअघि तत्कालीन राष्ट्रपति बाराक ओबामाले उनलाई ‘प्रेसिडेन्सियल मेडल अफ फ्रिडम’ बाट सम्मानित गरेका थिए । यो अमेरिकाको सर्वोच्च नागरिक सम्मान हो ।

यस पटककाे निर्वाचनमा बाइडेन निर्वाचित भए उनी अमेरिकी इतिहासमा सबैभन्दा बढी उमेरका राष्ट्रपति हुनेछन् ।

सन् २०१६ मा डोनाल्ड ट्रम्प राष्ट्रपति निर्वाचित हुँदा ७० वर्षका थिए । हाल बाइडेन ७७ वर्ष पुगेका छन् ।

यस्तै, उपराष्ट्रपति पदकी उम्मेदवार कमला ह्यारिस काला जातिबाट उपराष्ट्रपतिको उम्मेदवार बन्ने पहिलो र समग्रमा तेस्रो महिला हुन् । उनी भारतीय मूलकी आमा र जमैकाली मूलका बुबाकी छोरी हुन् ।

चारको संयोग

अमेरिकामा हरेक चार वर्षमा राष्ट्रपति पदको निर्वाचन हुन्छ । राष्ट्रपति र उपराष्ट्रपतिको उम्मेदवार बन्न अमेरिकामै जन्मिएको, ३५ वर्ष उमेर पूरा भएको र निरन्तर १४ वर्षदेखि अमेरिकामा बसोबास गरिरहेको हुनुपर्छ । कुनै पनि अमेरिकी राष्ट्रपतिले बढीमा दुई कार्यकाल काम गर्न पाउँछन् ।

फ्रेंकलिन डि रुजवेल्ट भने अपवाद हुन्, उनले चार राष्ट्रपतीय निर्वाचन जित्ने रेकर्ड कायम गरेका छन् । सन् १७९६ मा पहिलो अमेरिकी राष्ट्रपति जर्ज वासिङ्टनले तेस्रो पटक राष्ट्रपति बन्न अस्वीकार गरेपछि अमेरिकामा कुनै राष्ट्रपतिका लागि अधिकतम दुई कार्यकाल अलिखित कानुनजस्तै बनेको थियो ।

युलिसिस ग्रान्ट तेस्रो पटक राष्ट्रपतिको उम्मेदवार बन्ने प्रयास गर्दा आलोचनाका पात्र बनेका थिए । सन् १९४७ मा अमेरिकी संविधानमा गरिएको २२औँ संशोधनमार्फत कुनै राष्ट्रपति दुई कार्यकालभन्दा बढी निर्वाचित हुन नपाउने व्यवस्था गरियो ।

चार अमेरिकी राष्ट्रपति (विलियम हेनरी ह्यारिसन, जेकरी टेलर, वारेन जी. हार्डिङ र फ्रेंकलिन डि. रुजबेल्ट) को पदमा रहँदा नै मृत्यु भयो भने चार अमेरिकी राष्ट्रपति (अब्राहम लिंकन, जेम्स गार्फिल्ड, विलियम म्याकन्ली र जोन एफ केनेडी) पदमा रहँदा हत्या भयो ।

रिचर्ड निक्सनले 'वाटरगेट काण्ड'का कारण राष्ट्रपतिको कार्यकाल पूरा नगर्दै राजीनामा दिनुपरेको थियो । हाल जिम्मी कार्टर, बिल क्लिन्टन र जर्ज डब्लु बुस र बाराक ओबामा गरी चार जना अमेरिकी पूर्वराष्ट्रपति जीवित छन् ।

निश्चित ‘इलेक्सन डे’

अमेरिकी राष्ट्रपति पदका लागि हुने निर्वाचनको मिति निश्चित छ । तर, निर्वाचनको प्रक्रिया र प्रचार अभियान झन्झटिलो, अनिश्चित, जटिल तथा पेचिलो छ । अमेरिकामा डेमोक्रेटिक र रिपब्लिकन पार्टीबीच मुख्य प्रतिस्पर्धा हुन्छ । धेरै लामो हुने अमेरिकी राष्ट्रपतिको निर्वाचन प्रक्रिया अत्यन्तै खर्चिलो पनि छ ।

निर्वाचन प्रक्रिया कहिलेबाट सुरु गर्ने भन्ने अन्य देशमा जस्तो कुनै नियम छैन । जस्तो कि डेमोक्रेटिक पार्टीबाट उम्मेदवारका आकांक्षीले सन् २०१९ बाट नै चुनावी अभियान सुरु गरेका थिए । लामो यस प्रक्रियामा कति खर्च हुन्छ भनेर अनुमान लगाउन कठिन छ ।

रिपब्लिकन र डेमोक्रेटिक पार्टीको प्राइमरी इलेक्सनबाट आ-आफ्ना उम्मेदवार चयन हुन्छन् र पार्टीको राष्ट्रिय सम्मेलनबाट आफ्ना प्रत्यासीको घोषणा गरिन्छ । आम रूपमा अमेरिकी राष्ट्रपतिको निर्वाचनको प्राइमरी विशेष गरी फेब्रुअरीदेखि मार्चसम्ममा भइसक्छ । तर, यस पटक कोरोना भाइरसको महामारीका कारण डेमोक्रेटिक पार्टीको प्राइमरी निर्वाचन प्रभावित बन्यो ।

पार्टीको राष्ट्रिय सम्मेलनबाट औपचारिक रूपमा प्रत्यासीको घोषणा गरिएपछि ‘इलेक्सन डे’ का लागि प्रचार अभियान सुरु हुन्छ । आम रूपमा नोभेम्बरको पहिलो साता अमेरिकी राष्ट्रपतिको निर्वाचनमा जनताले प्राइमरी निर्वाचनमा जस्तै इलेक्टर्स छान्छन् ।

यसलाई ‘इलेक्टाेरल कलेज’ भनिन्छ । यी नै इलेक्टोरल कलेजले अमेरिकी राष्ट्रपति चयन गर्छन् । यसमा ५ सय ३८ जना इलेक्टर्स हुन्छन् । यो संख्या अमेरिकाको दुवै सदन (सिनेट र हाउस अफ रिप्रेजेन्टेटिभ) को सदस्य संख्याको कुल जोड हो । यी नै इलेक्टर्सको बहुमत अर्थात् २ सय ७० भन्दा बढी मत ल्याउने व्यक्ति अमेरिकी राष्ट्रपतिमा निर्वाचित हुन्छ । (एजेन्सीको सहयोगमा)

प्रकाशित मिति: आइतबार, भदौ २८, २०७७ १९:३६