‘सपना’को शहरमा मनग्य आम्दानी छोडेर खुसीको डोरी पछ्याउँदै नेपाल यात्रा

A+ A A-

विदेशमा दाम थियो । विदेशको दाम र कामका कारण स्वदेश (परिवार र समाज) मा शान पनि हुँदो हो ।

केही सिक्नका लागि, पढ्नका लागि विदेश जाने कुरा स्वाभाविक हो । त्यही सीप र दक्षता लिएर नेपालमा आएर काम गर्नु नेपाली समाजमा सीप र दक्षता हस्तान्तरण गर्नु हो ।

नेपालमा काम नपाएर बाध्यतावश विदेश जाने अहिले धेरै छन् । राष्ट्रिय मानवअधिकार आयोगले गरेको पछिल्लो अध्ययनअनुसार अहिले करिब ३० लाख नेपाली विदेशमा छन् । तर, कति उच्च शिक्षा हासिल गरेका नेपालीहरू यहीँ बसेर खाडी जान बाध्य केही युवालाई नेपालमा नै रोजगारी दिन पनि सक्छन् । अस्ट्रेलिया, अमेरिकामा गएर लिनुपर्ने ज्ञान यतै दिन पनि सक्छन् ।

स्तम्भ ‘माटोको माया’मा हामीले यस्तै पात्र खोजी गरिरहेका छौँ । यसअघि हामीले योगराज कँडेल, भानु न्यौपाने, राजेन्द्र-स्मृतिको जोडी, अच्युत अधिकारी र विश्वम्भर प्याकुरेललाई समेट्याैँ। छैटौँ अंकमा समेट्दै छौँ लोकेन्द्रबहादुर चन्द ।

००००

सुदूरपश्चिम प्रदेशअन्तर्गतको बैतडी जिल्लामा स्थायी घर भएका लोकेन्द्रबहादुर चन्दको जीवनमा हरेक १० वर्षमा नयाँ आयाम छाइनै रहेको छ । जब उनी जान्ने भएका थिए । २०४० सालदेखि ५० को अवधिमा स्कुल पढ्न जान्थे । बिदाको समय, स्कुलबाट आएपछि, स्कुल जानुअघि घाँस-दाउरा, वस्तुभाउसँग बित्ने गरेको थियो उनकाे जीवन ।

जब एसएलसी पास गरे, त्यसपछि २०६२ सालसम्म संघर्ष अधिक भयो । भोलि के हो बन्ने नाममा आज गरेको संघर्ष थियो त्यो । उनी भन्छन्, 'त्यही संघर्ष गर्ने क्रममा नास्ता खानसमेत गाह्रो परेको काल थियो त्यो ।'

त्यसपछिको डेढ दशक आयआर्जन र वैदेशिक यात्राको दशक भयो उनका लागि । उनकै भाषामा जिन्दगीमा नपुग्ने भन्ने केही नै रहेन यो समयमा । कति सन्तुष्टि मिले मिलेनन् भन्ने कुरा अलिक पर सारौँ तर, चाहेको भन्दा हरेक हिसाबले उपलब्धिमूलक भएको सुनाउँछन् उनी ।

शायद अलिक पहिले आफूले अपेक्षा गरेको पारिश्रमिकभन्दा अधिक बढी थियो

सन् २००५ देखि २००७ को बीचमा उनी काठमाडौंमा नै बसेर मासिक करिब १ लाख रूपैयाँ आम्दानी गर्थे । त्यसपछि विदेशको यात्रा केही वर्ष पढाइमा ध्यान केन्द्रित गरेका उनले आम्दानी त विश्‍वप्रसिद्ध एक कम्पनीमा मनग्य गरेका थिए ।

उनी भन्छन्, 'शायद अलिक पहिले आफूले अपेक्षा गरेको पारिश्रमिकभन्दा अधिक बढी थियो ।'

अहिले भने उनी सामान्य व्यवसायी हुन् । यसका अलावा उनी एक कलेजमा प्राध्यापक पनि छन् । अबको ५ वर्षमा नेपालमा ठूलो बिजनेस सुरु गर्ने योजना उनको छ । अहिले जे बिजनेस गरेका छन्, त्यसलाई चेन व्यवसायको रूपमा विस्तार गर्ने लक्ष्य उनले बोकेका छन् । पहिले नेपालभित्र अनि सके विदेशमा पनि ।

००००

सन् २००७ मा थप उच्च शिक्षा हासिल गर्ने लक्ष्य बोकेर त्रिभुवन विमानस्थलबाट बाहिरिएका लोकेन्द्रको जोडी अब नेपालमा नै केही गर्नुपर्छ भनेर ११ वर्षपछि अर्थात् २३, नोभेम्बर २०१८ मा नेपाल फर्कियो । २०५४/५५ सालमा काठमाडौं आउँदा जस्तो अमेरिकाबाट फर्कंदा खाली दिमाग थिएन । लक्ष्य, उद्देश्य क्लियर थियो ।

खानका लागि संघर्ष गर्नुपर्ने पनि कहाँ थियो र ? अब त उनको लक्ष्य नै अरूलाई जागिर खुवाउन र केही सिकाउन केन्द्रित भयो । आफैँका लागि त विदेशमा विगतमा कमाएको रकमले स्वाभाविक पुग्थ्यो । सिकाउनका लागि १२ वर्षअघिकै पेसा शिक्षण पेसा अँगाले । रोजगारी दिन र सेवा गर्न रेष्टुराँमा हात हाले ।

४५ हजार कर्मचारी रहेको अफिसमा सिनियर कर्मचारीका रूपमा काम गरेका लोकेन्द्र अहिले १० जना कर्मचारी राखेर आफू सञ्चालक रहेकाे अफिसमा छन् ।

हिजो पैसा बढी थियो । आज सन्तुष्टि अधिक छ । लोकेन्द्र सुखीको डोरी पछ्याउने क्रममा अमेरिकाको ग्रीन कार्ड त्यागेर नेपाल फर्किएका हुन् ।

००००

२ घण्टाको पैदलयात्रामा पुगिने स्कुल थियो, स्कुल जान्थ्यौँ, बाँकी रहेको समयमा बाख्रा चराउने, घाँस काट्ने, दाउरा भाँच्नेमा बित्यो

लोकेन्द्रकाे बाल्यकाल र पढ्ने क्रममा गरेको संघर्ष ठूलै छ । भलै उनी मास्टर डिग्री गरून्जेल कमाएर पढेका हाेइनन् । बरू खल्तीमा ५ रूपैयाँ पनि नभएर बिहान ९ बजेदेखि बेलुका ६ बजेसम्म पानी शिवाय केही नपरेका धेरै दिन छन् उनीसँग ।

लोकेन्द्रका ३ दाजुभाइ हुन् । आफ्नो बाल्यकालको विषयमा लोकेन्द्र भन्छन्, ‘मिहिनेत सानैदेखि थाहा थियो । हामी घरबाट करिब २ घण्टाको पैदलयात्रामा पुगिने स्कुल थियो, स्कुल जान्थ्यौँ, बाँकी रहेको समयमा बाख्रा चराउने, घाँस काट्ने, दाउरा भाँच्नेमा बित्यो।’

लोकेन्द्रको यस्तै दैनिकी २०५२ सालसम्म चल्याे । २०५२ सालमा १६ वर्षको उमेरमा त्यहाँको मणिलेक माध्यमिक विद्यालयबाट उनले एसएलसी पास गरे । उनका बुबा शिक्षक थिए । घरमा पढाइका कुरा मात्रै होइन, श्रेणीका कुरा पनि चलिरहन्थ्यो, पढ्ने मानिसको निकै चर्चा हुन्थ्याे त्याे बेला ।

१६ वर्षे उमेरमा उनी भारत छिरे काम गर्न हाेइन पढ्न । बैतडीबाट भारतको पिथौरागढ नजिकै पर्थ्यो । परिवारको सल्लाहअनुसार नै उनले त्यहीँबाट पास गरे आईएस्सी । अनि अगाडिको पढाइ अघि बढाउने क्रममा तय भयो काठमाडौंकाे यात्रा ।

लोकेन्द्र भन्छन्, ‘दुई जोर कपडा बोकेर ठूलो शहर काठमाडौंतर्फ लागेँ । काठमाडौंको बल्खुस्थित कुमारी क्लबबाट जिन्दगीको अर्को पाना पल्टिन्छ । अक्षरविहीन खाली पाना जे लेखे पनि हुने, जसरी फोल्ड गरे पनि हुने । यो खाली पानीमा के लेखिने हो, त्यो पनि थाहा थिएन।’

काठमाडौंका संघर्ष

पढ्न आएको छोरो नपढ्ने कुरै भएन । बीएस्सी त्रि–चन्द्र क्याम्पस र एमएस्सी (रसायनशास्त्र) त्रिभुवन विश्वविद्यालय कीर्तिपुरबाट गरे ।

कोठामा बस्न पनि कम समस्या थिएन । मिलेर पढ्ने गर्थे उनीहरू । सहजै पास गर्न पनि गाह्रो थियो । रट्नु पनि पर्थ्यो । घरमा १/२ जना साथी आयो कि घरबेटीको कर्कस गाली सहिनसक्नुकाे हुन्थ्यो । तर, सबै कुरा बिर्सेर पढ्, पढ् र पढ् मात्रै थियो दिमागमा ।

हातभरि केमेस्ट्रीका फर्मुला टिपेर पढ्दै हिँड्दै गरेको अस्तिजस्तो लाग्छ, लोकेन्द्रलाई । उनी मास्टर सेकन्ड इयर पढ्दाको केही सन्दर्भ सम्झन्छन्, ‘बिहान सामान्य खाना खाएर कलेज गइन्थ्यो, खल्तीमा पैसा ५ रूपैयाँ पनि हुँदैन थियो, जसको परिणाम दिनभर भोकै बस्नुपर्थ्यो ।’

लोकेन्द्र थप्छन्, ‘प्राय: दिनभर पेटमा पानीबाहेक केही नै पर्दैनथ्याे, कहिलेकाहीँ साथीको रूममा गएर मुलाको अचारले भोक भुलाउँथे, छैन भनेपछि बढी भोक लागेजस्तो हुन्थ्याे ।’

धेरै दु:ख गरेर तत्कालीन समयमा आफूलाई लागेको पढाइको उच्चतम विन्दु मास्टर्स डिग्रीको सर्टिफिकेट सन् २००४ मा हात पर्‍यो ।

खुसी हुँदै घरमा फोन गरेँ । छोरोले कटायो मास्टर्स डिग्री, बा-आमा खुसी नहुने त कुरै भएन । तर, बाले फोन राख्दै गर्दा भनेको शब्दले झस्कायो । ‘बाबु दु:खसुख पढिस्, पढाइ सकियो । अब त पैसाको जोहाे आफैँ गर है !’

जागिर खोज्ने १ महिने अवधि

थोरै-धेरै पैसा बा-आमाले पठाएका थिए । मन लागेको खानेकुरा मन लागेको समयमा खान नपुगे पनि बिहानबेलुका तीतोमीठो पुगेकै थियो । दु:ख गरेर पढ्दै गर्दा खाजा खान मन लाग्दा, जेजसरी हुन्छ टरेकै थियाे । पैसा नहुँदा पनि काम गरेर पढेकै थिएँ । तर, उनी बुबाले भनेपछि मात्र झस्केका थिए ।

शायद, बुबाले नभनेको भए पनि जागिर खोज्नुको विकल्प त के थियो र ? केही समयमा सम्झिन्थे होला ।

डिसेम्बर २००४ मा मास्टर्स लेभल सकिएपछि फ्रेबुअरी २००५ सम्म उनीहरूलाई जागिर खोज्नै लाग्यो । उनीसहित ३ जना साथी कलेज गएजस्तै बिहान १० बजे खाना खाएपछि जागिर खोज्न डुल्थे । मास्टर सर्टिफिकेट त थियो काम गरेको अनुभव थिएन ।

निकै मुस्किल पर्‍यो जागिर पाउन । यहाँ पाइन्छ भनेर गयो काम नै पाइन्नथ्याे । बेलुका निराश हुँदै घर आयो । यसै गर्दै १ महिनाभन्दा लामो दैनिकी चलेपछि मनमा खुसी छायो । तीनै जना साथीहरूले सँगै जागिर पाए ।

तीनै जना अब टिचर, अध्यापक पेसामा केन्द्रित रहे । जागिर पाएको त्यो दिनलाई लोकेन्द्र सम्झन्छन्, ‘यो शहरको सबैभन्दा खुसी, सुखी र सवल मान्छे भनेको मै हूँ जस्तो महसुस भएको थियो ।’

जागिर पाएपछि उनकाे दैनिकी नै फेरियो । पढाउने पनि कहाँकहाँ भन्ने नै भयो । त्यतिखेरका सबैभन्दा प्रतिष्ठित कलेज लिटिल एन्जेल्स, क्यास्पियन कलेज, कोलम्बस कलेज र त्रिचन्द्र कलेजमा पढाउने मौका मिल्यो ।

मासिक ८५ हजार रुपैयाँभन्दा बढी बच्थ्यो । सन् २००७ सम्म यो क्रम जारी रह्यो ।

खाजा खान ५ रूपैयाँको जोखो गर्न गाह्रो पर्ने उनले अब आफ्नाे कमाइ हजारमा हाेइन, त्याे बेला नै ६ अंकमा पुर्‍याए । काम गर्न सुरू गरेको केही महिनामा नै उनको कमाइ मासिक १ लाख रूपैयाँ पुग्थ्यो । खर्च भने न्यून मात्रै गरे पुग्थ्यो ।

करिब १५ हजार रुपैयाँले महिनाभरि खान र काेठाभाडा तिर्न पुग्थ्याे । मासिक ८५ हजार रुपैयाँभन्दा बढी बच्थ्यो । सन् २००७ सम्म यो क्रम जारी रह्यो । साथी सर्कलमा उनी सम्पन्नको सूचीमा गनिन थालिसकेका थिए । अप्ठेरो पर्दा फुकाउन सक्ने भइसकेका थिए । आम्दानी घट्ने थिएन, बढ्ने नै थियो । तर अब उनलाई थप पढ्न मन लाग्यो ।

अनि सपनाको शहर अमेरिका

करिब ३ वर्षको अध्यापन पेसा त्यागेर २००७ को अन्त्यतिर उनी अमेरिका हान्निए । अमेरिका उनका लागि सपनाको शहर थियाे । उनी अब कमाउनुपर्ने वा धेरै कमाउनुपर्ने लोभले अमेरिका नपुगेको दाबी गर्छन् ।

केही समयको प्रयासपछि उनी परिवारसहित अमेरिका पुगे । सन् २००७ देखि २०१८ सम्म अमेरिकामा बित्यो । पढ्न मन लागेको पीएचडी त सके नै, उनकी श्रीमतीले पनि अमेरिकामै पुगेर उच्च शिक्षा हासिल गरिन् ।

१ दिन, २ दिन, २ महिना ४ महिना हुँदै बितेका ११ वर्षको अवधिमा उनले पाउनुपर्ने गर्नुपर्ने सबै काम गरेको दाबी गर्छन् । लोकेन्द्र श्रीमतीले आईटीमा एसोसिएट डिग्री हासिल गरिन् ।

लोकेन्द्र निकै मेहिनेती थिए । त्यही बानी उनको प्रोफेसर डा. टय्लोरलाई निकै मन पर्थ्यो । उनीसँग निकै खुसी हुन्थिन् । पढाइ सिध्याउनेबित्तिकै अमेरिकाको एउटा टप लार्जेस्ट कम्पनीमा ल्याबाेरेटरी कोर्परेसन अफ अमेरिकामा काम गर्ने मौका तीनै प्रोफेसरले दिइन् लोकेन्द्रलाई ।

लाेकेन्द्र काममा अत्यन्तै लगनशील भएर लागिरहन्थे । कमाइ पुगेन भन्ने नै भएन । लोकेन्द्र भन्छन्, ‘मनग्य पैसा, भनेजस्तै सुविधा पाएपछि तन मन धन सबै लगाएर काम गर्न सुरु गरियो ।’

उनले काम गर्ने विश्‍वप्रसिद्ध कम्पनी थियाे । साे कम्पनीमा कर्मचारि मात्र ४५ हजार थिए । त्यस्ताे कम्पनीमा पनि उनकाे मिहिनेतकाे निरन्तर कदर हुँदै गयो ।

साे कम्पनीमा काम गर्दै गर्दा पछिल्ला वर्षहरूमा विभिन्न देशमा ट्रेनिङ गर्ने मौका पनि पाए । उता श्रीमती पनि अमेरिकन एउटा प्रतिष्ठित कम्पनीमा काम गर्थिन् ।

पढ्दै र काम गर्दै जाँदा जुन कुराले बाल्यकालदेखि धकेल्दै जान्थ्यो, सबै प्राप्त भयो भन्ने लाग्यो ।

लोकेन्द्र भन्छन्, ‘आफ्नै घर, २/२ वटा गाडी, घुम्न मन लाग्दा घुम्न पुगेकै थियो । केही गरौँ भने समस्या थिएन । नपुगेको त केही थिएन । मात्रै खुसी अझै पुगेन कि जस्तो लाग्योे ।’

खुसीको डोरी पछ्याउँदै तय भयो नेपाल यात्रा

‘नेपालमा धेरै सम्भावना छ’

शिक्षित मानिसलाई नेपालमा काम गर्ने वातावरण छ । यहाँ गर्नुपर्ने काम धेरै छन् । हामीले सरकारको मुख मात्रै ताकेर, गाह्रो छ भनेर हुँदैन । कृषिमा धेरै गर्न सकिन्छ । अम्युजमेन्ट पार्कहरू बनाउन सकिन्छ । आधुनिक फुडको बिजनेस गर्न सकिन्छ । कुनै मेडिकलसम्बन्धी कामहरू गर्न सकिन्छ । विदेशको १० प्रतिशत पनि अनुभव आफ्नो माटोमा लगाउँदा धेरै काम गर्न सकिन्छ । देश विकासका लागि सरकारको अहम् भूमिका रहन्छ । विदेशबाट आएको दक्ष जनशक्ति पहिचान गर्ने । उनीहरूले सिकेको सीपको उचित मूल्यांकन गर्ने । धेरै युवासँग दक्षता र डिग्री दुवै छ । तर, देशमा दक्षताअनुसारको काम र दाम दुवै नहुँदा स्वदेश फर्कन धेरै युवा सकेका छैनन् ।

लोकेन्द्रको भनाइअनुसार श्रीमती निकै भक्तिभाव गर्छिन्, पूजाआजामा रमाउँछिन् । खुसी के हो निकै बहस हुन्थ्यो परिवारमा ।

सेवा पनि रूचिको विषय थियो । अधिक बहस, छलफल र आफ्ना देशका नागरिकहरूसँग भोलिको विषयमा छलफल निरन्तर चलिनै रहन्थ्यो ।

गैरआवासीय नेपाली संघ नर्थ क्यारोलिना च्याप्टरको उपाध्यक्षसमेत बनेका लोकेन्द्रले त्यसै क्रममा कलाकार, पत्रकार, सरकारका उच्च ओहोदाका व्यक्तिलगायत धेरैसँग चिनजान गर्ने अवसर पाए । त्यो पनि उनले निकै उपलब्धिका रूपमा नै लिने गरेका थिए ।

लोकेन्द्र भन्छन्, ‘हरेक हिसाबले नपुग्दो त केही थिएन । तर, अचम्मको कुरा, हरेक साँझ बिहान जिन्दगीको पतंगा डोरीबिना टाढाटाढा आकाशको क्षितिजमा उडिरहेजस्तो लाग्थ्यो । सबै पुगेर पनि जीवनको डोरी, त्यही डोरीको खोजीमा स्वदेश फर्कने इच्छा जागेर आयो ।’

उनलाई नेपालमा आएर कमाएर खान सकिँदैन भन्ने लागेन । गरिरहेको पेसा नै गर्नुपर्छ पनि मनले भनेन ।

उनी भन्छन्, ‘स्पष्ट थिएँ– म मेरो देशमा, मेरो माटोमा, मेरा खोला-नाला र साथीसंगी, रीतिरिवाज र परम्परासँगै म नाच्नेछु । नेपालमा नै केही गर्नेछु भन्ने लाग्यो ।’

आफूले कमाएको धन, आफूले कमाएको सीप लिएर छोराछोरी र आफ्नो जोडीसहित नेपाल फर्किएका उनको परिवारलाई त्रिभुवन विमानस्थलमा जब फूलमाला लगाएर स्वागत गरियो, तब थप प्रष्ट भए लाकेन्द्र– वास्तविक खुसी त यही नै हो ।

अहिले करिब २ वर्ष भयो स्वदेश फर्किएको, सबै कुरा राम्रै छ । केही महिनापछिबाटै कलेजतिर अध्यापन गराए । ४/६ महिनापछि सुन्धारामा न्यू केएसएमएस फास्टफुड रेष्टुराँ सञ्चालन गरेका छन् । अध्यापन पेसा पनि निरन्तर चलेकै छ । रेष्टुराँमा १० जनालाई राेजगारी पनि दिएका छन् ।

लाेकेन्द्र भन्छन् ,‘जिन्दगीमा खुसी भनेको त यो रहेछ । अहिले महसुस गरेको छु ।’ ५ वर्षको अवधिमा रेष्टुराँको चेन बिजनेसका रूपमा विस्तार गर्न चाहन्छन् ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, भदौ १५, २०७७ १८:०७