कोरोनाको त्रास देखाएर सुस्ताउने कहिलेसम्म ?

A+ A A-

३ भदौमा जनकपुरधामस्थित प्रादेशिक अस्पतालमा मिर्गौलाको डाइलाइसिस गराउन पुगेका ३२ वर्षीय प्रमोद महतोले अस्पतालमा भर्ना नपाएरै ज्यान गुमाउन पुगे । कोरोना त्रासका बीच मिर्गौलाको बिरामी भएका प्रमोदको मृत्युको कारक कोरोना त हाेइन, तर कोरोना त्रासदीका कारण उत्पन्न स्वास्थ्य समस्या उनको मृत्युको कारण बन्यो ।

धनुषाकै नगराइनस्थित आइसोलेसनमा अशिक्षिक स्वीपरले कोरोना संक्रमितको ज्वरो नाप्ने गरेको र चिकित्सकहरू अनुपस्थित भएको घटना भदौको पहिलो साता सार्वजनिक भएको थियो ।

उता संखुवासभामा धर्मदेवी नगरपालिकामा मसानघाटका क्वारेन्टाइन बनाएको र खाँदबारीमा क्याम्पसमा बनाएको क्वारेन्टाइन तोडफोड गरेको घटना पनि हालै सार्वजनिक भएको छ । जसमा क्वारेन्टाइन भत्काउने व्यक्ति नै कोरोना संक्रमित भएका समेत पाइएको छ ।

काठमाडौंकै बानेश्वरमा दिनरात कोरोना भाइरस संक्रमितको उपचारमा खटिने चिकित्सकको घर घेराउ गरेको घटना पनि बाहिरिएको छ ।

यी केही प्रतिनिधि घटनाहरू मात्रै हुन् । कोरोना भाइरसको त्रासका कारण विश्वमा स्वास्थ्यकर्मीले दुर्व्यवहारको सामना गर्नुपरेको छ भने स्वास्थ्य व्यवस्थामा संकट नै सिर्जना भएको छ ।

कोरोना भाइरसको प्रकोपका कारण विश्वका कतिपय देशमा अहिले पनि लकडाउन लागू गरिएको छ भने कतिपयमा खुकुला प्रावधानसहित लकडाउन जारी छ त कतिपयमा लकडाउन पूर्ण रूपमा हटाइएको अवस्था छ ।

तर विश्वको इतिहासमा यो नै यस्तो पहिलो समय होला, जब पूरै संसार लगभग ठप्प अवस्थामा छ । अर्जेन्टिनीहरूले यसका लागि एउटा मजाक गर्ने शब्द प्रयोग गरिरहेका छन्– क्वारेटर्नल । यो शब्द कहिल्यै अन्त्य नहुने कोभिड–१९ को क्वारेन्टाइनका लागि प्रयोग गरिरहेका छन् ।

यो शब्दले कोरोना भाइरसका कारण पछिल्लो ६ महिनामा मानिसको सोच्ने तरिकामा पनि परिवर्तन ल्याएको बुझ्न सकिन्छ । उनीहरूले लकडाउनलाई संसारकै सबैभन्दा ठूलो र निर्वाध काराबासको संज्ञा दिएका छन् ।

हो, कोरोना भाइरस र यसको त्रासदीले करोडौ मानिसलाई कारबासमा जस्तै बन्द गरेर राखिदिएको छ । मनोवैज्ञानिक र सामाजिक रूपमा पनि परिवर्तन देखा परेको छ । संसारभरी नै आर्थिक केन्द्र मानिने क्षेत्रहरु कोरोना भाइरसका कारण सबैभन्दा बढी प्रभावित बनेका छन् ।

पछिल्लो समयमा नेपालको राजधानी काठमाडौं भनौँ या छिमेकी राज्य भारतको नयाँ दिल्ली, मुम्बईजस्ता बिशाल शहरहरु कोरोना भाइरसका कारण चीर निद्रामा परेजस्तै शान्त छन् ।

अर्जेन्टिनाको ब्युनस आयर्सलाई त्यहाँको आर्थिक केन्द्र पनि मानिन्छ । जहाँ करिब ४० प्रतिशत जनताको बसोबास रहेको मानिन्छ । कोरोना भाइरसका कारण यो शहर सबैभन्दा बढी प्रभावित बन्यो ।

अर्जेन्टिनामा लकडाउनका नियम अत्यन्तै कडा पारिएको थियो । त्यहाँका मानिसहरू खानपिनका सामान र अत्यावश्यक वस्तु किन्न मात्रै घरबाहिर निस्कन पाउँछन् । त्यहाँका मानिसहरू मनोरञ्जनका लागि घरबाहिर जान पाउँदैनन् ।

सार्वजनिक यातायात त्यस्ता मान्छेले मात्रै प्रयोग गर्छन्, जसलाई अत्यावश्यक कामका लागि घरबाहिर निस्कनुपर्छ । उनीहरूले पनि घरबाहिर जाने अनुमतिको विशेष पास लिएको हुनुपर्छ । जसले बिनाअनुमति सवारी चलाउँछ, उसको सवारी अनुमतिपत्र नै रद्द या निलम्बित गरिएको छ ।

यो अर्जेन्टिना एउटा उदाहरण हो, तर कोरोना भाइरसका कारण लगभग विश्वमा यस्तै अवस्था छ । नेपाललाई नै हेर्ने हो भने यतिबेला राजधानी काठमाडौंमा निषेधाज्ञा रहेको छ र मानिसहरू अत्यावश्यक कामबाहेक घरबाट बाहिर निस्कन पाउँदैनन् ।

यसरी लगाइएका प्रतिबन्धकै कारण हजारौँ मानिसहरू कोरोना भाइरसको चपेटामा आउनबाट वञ्चित गर्न सकिएको संसारका सरकारहरुको साझा दाबी छ । तर मानिसहरू अब सरकारका यस्ता दाबीलाई सजिलै पत्याउन तयार छैनन् ।

नेपालमा पछिल्लो समयमा कोरोना भाइरस एउटा व्यापार बनेको र लाखौँ मानिसको जनजीवन ठप्प पारेर निश्चित मानिसले आफ्नो स्वार्थ पूरा गरिरहेको आवाज प्रशस्तै सुन्न पाउन थालिएको छ । यही स्वर गत ११ चैतमा लकडाउन लगाउने समयमा सुनिँदैन थियो ।

त्यसबेला धेरै नेपालीमा पनि कोरोना भाइरस संक्रमित हुने त्रास थियो । किनकि त्यस समयमा चीनको वुहान, इटाली, स्पेन, अमेरिका, बेलायतजस्ता शक्तिशाली राष्ट्रमा दैनिक हजारौँको मृत्यु भइरहेको थियो र एक प्रकारले शव व्यवस्थापनसमेत सास्तीको विषय बनेको थियो ।

अहिले पनि यो अवस्था कायमै छ । तर मानिसहरूमा त्यसबेलाको जस्तो त्रासदी भने अहिले देखिँदैन । अगस्ट महिनामा अर्जेन्टिना सरकारले एक निर्देशन जारी गर्दैै सार्वजनिक स्थानमा हुने सबै सामाजिक र पारिवारिक जमघटमाथि प्रतिबन्ध लगाउँदै यो नियम उल्लंघन गर्नु अपराध हुने व्यवस्था गरियो ।

यस्तो नियम उल्लंघनको कुनै घटना त सार्वजनिक भएन तर १७ अगस्टमा हजारौँ मानिसले त्यसकाविरुद्ध विरोध प्रदर्शनको आयोजना गरे । यो राष्ट्रपति अल्बर्टोले गत वर्ष डिसेम्बरमा पदभार सम्हालेपछिकै सबैभन्दा विशाल विरोध प्रदर्शन थियो ।

अमेरिकामा कोरोना भाइरस संक्रमणको दर तीव्र बनिरहेकै बेला राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पको रिपब्लिकन पार्टीका कार्यकर्ताले डेमोक्रेटिक पार्टीको सरकार भएका राज्यमा बन्दुकसहित प्रदर्शन गरेका थिए भने ब्राजीलमा पनि कोरोना भाइरस नियन्त्रणका लागि लकडाउन गर्ने नगर्ने विषयमा दोहोरो विवाद देखियो र राष्ट्रपति जायर बोल्सोनारोका समर्थकले लकडाउनको विरोधमा प्रदर्शन गरे ।

कोरोना नियन्त्रणका लागि भएका कडा नियमको विरोध अब युरोपमा केन्द्रित हुन थालेको छ । प्रतिबन्धविरुद्ध जर्मनीको राजधानी बर्लिनमा करिब ३८ हजार मानिसले प्रदर्शन गरेका छन् । जसलाई नियन्त्रणमा लिन प्रहरीले करिब ३० जनालाई पक्राउ नै गरेको छ ।

जर्मनीमा जस्तै बेलायत, स्वीट्जरल्याण्ड, अस्ट्रिया र फ्रान्समा पनि कोरोना भाइरस महामारी नियन्त्रणका निम्ति लगाइएका प्रतिबन्धहरूको विरोधमा प्रदर्शनहरू भएका छन् । प्रदर्शनमा उत्रिएका दक्षिणपन्थी प्रदर्शनकारीहरूलाई सुरक्षा नियम उल्लंघन गरेको भन्दै तितरबितर हुन निर्देशन दिइए पनि ढुङ्गा र बोतल प्रहार गरेको प्रहरीको अरोप छ ।

प्रदर्शनकारीहरू प्रतिबन्धले जर्मनीको संविधानमा सुनिश्चित गरिएका आधारभूत अधिकार र स्वतन्त्रताको उल्लंघन गरेको र प्रतिबन्ध फिर्ता लिनुपर्ने आवाज उठाउँदै आएका छन् ।

जर्मनीमा कोरोना भाइरस रोकथाम, उपचार, पहिचान र नियन्त्रणका प्रभावकारी उपाय अवलम्बन गर्ने देशमा पर्छ । त्यसैकारण कोरोनाकाबाट जर्मनीमा न्यून मृत्युदर थियो ।

गत अप्रिलमा जर्मनीमा भौतिक दूरीको नियम खुकुलो पारिएको थियो । तर संक्रमणदर बढेपछि चान्सलर एञ्जेला मर्केल र १६ वटा राज्यले अनिवार्य गरिएका स्थानमा मास्क नलगाउनेलाई कम्तीमा ५९ डलर जरिमाना गर्ने नियम बिहीबार जारी गरेका छन् ।

सार्वजनिक कार्यक्रमहरूमाथिका प्रतिबन्ध आगामी वर्षसम्मका लागि बढाइएको छ । यस्ता नियमको युरोपेली देशमा विरोध भइरहेको छ ।

शिक्षाक्षेत्रको क्षति

कोरोना भाइरसको त्रासका कारण पछिल्लो ६ महिनादेखि संसारभरका अधिकांश विद्यालय–विश्वविद्यालय बन्द छन् । कोरोनाकालमा ठूलो संख्यामा नोकरी गुम्यो, मानिसका व्यापार व्यवसाय बन्द भए ।

कोरोनाको सीधा असर शिक्षा क्षेत्रमा पनि पर्‍यो । युनेस्कोले केही दिनअघि जारी गरेको रिपोर्टमा १ करोड स्कुल जाने उमेरका बालबालिका कहिल्यै विद्यालय फर्किन नसक्ने अवस्था सिर्जना भएको उल्लेख छ । एक रिपोर्टअनुसार कोरोनाकालभन्दा अघि विश्वमा २५ करोड बालबालिका विद्यालय जानबाट वञ्चित थिए । अब त्यसमा १ करोड थपिनेछन् ।

लकडाउनका कारण संसारभरि नै अनलाइन शिक्षाको व्यवस्था गरिएको छ । मोबाइल, टीभी र रेडियोका माध्यमबाट विद्यार्थीहरूलाई पढाइँदै छ । तर संसारमा ठूलो संख्यामा बालबालिकाहरू यो सुविधाबाट वञ्चित छन् । उनीहरूसँग इन्टरनेट, टीभी र रेडियो छैन भने कतिपय विद्युत् सेवाबाट समेत वञ्चित छन् ।

हालै युनिसेफ, युनेस्को र विश्व बैंकले जारी गरेको रिपोर्टअनुसार संसारमा करिब १५० करोड विद्यार्थी प्रभावित बनेका छन् । जसमा ४७ करोड अर्थात ३१ प्रतिशत विद्यार्थीको पढाइ पूर्ण रूपमा ठप्प छ ।

पूर्वी र दक्षिण अफ्रिकामा ४९ प्रतिशत विद्यार्थी अनलाइनबाट हुने कक्षामा सामेल हुन पाएका छन् भने ल्याटिन अमेरिकामा ९ प्रतिशत विद्यार्थीले अनलाइन शिक्षाबाट कुनै फाइदा लिन सकेका छैनन् । अनलाइन शिक्षाको फाइदा शहरी क्षेत्रका बालबालिकाले उठाएपछि ग्रामीण क्षेत्रका अधिकांश बालबालिका शिक्षाबाट वञ्चित छन् ।

रिपोर्टअनुसार ग्रामीण क्षेत्रका ४ मध्ये ३ जना बच्चा अनलाइन शिक्षाबाट टाढा छन् । न्यूनतम आय भएका ४७ प्रतिशत र सामान्य आय भएका देशमा ७४ प्रतिशत बालबालिका कोरोनाका कारण शिक्षाबाट टाढा भएका छन् ।

तत्काल विद्यालय खोल्ने हो भने यो समस्या हल हुन सक्छ । तर, विद्यालय खोल्नका लागि सुविधा पनि त्यो क्षेत्रमा छैन । युनिसेफ र डब्लूएचओका अनुसार संसारमा हरेक ५ मध्ये दुई विद्यालयमा सरसफाइका आधारभूत सुविधा छैनन् ।

करिब ८१ प्रतिशत बच्चाका सामू हेन्डवास र स्यानिटाइजर छैन । जसमध्ये ३५ करोड बच्चा हात धुने साबुनबाट वञ्चित छन् भने ४६ करोडसँग पानी छैन । रिपोर्टका अनुसार तीनमध्ये एक विद्यालयमा राम्रो र पर्याप्त पिउने पानीको अभाव छ ।

कोरोना भाइरसका कारण लकडाउन र मानवीय गतिविधि नियन्त्रण गर्न अनेकन व्यवस्थाहरू गरिए पनि मजबुत स्वास्थ्य व्यवस्था कायम गरी जनजीवन सामान्य बनाउन संसारभरि नै प्रयासहरू न्यून भइरहेका छन् । जसका कारण संसारलाई सधैँ यसरी बन्धक बनाएर राख्न सकिन्छ ? भन्ने चौतर्फी आलोचना र विरोधका स्वरहरू गुञ्जिन थालेका छन् ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, भदौ १४, २०७७ १९:५०