नविल ब्यालेन्स फन्ड २ : लगानीकर्ता कंगाल, व्यवस्थापक मालामाल

A+ A A-

नबिल म्युचुअल फन्डअन्तर्गत नबिल ब्यालेन्स फन्ड–१ नामक सामूहिक कोष (म्युचुअल फन्ड)को पाँच वर्षे अवधि सम्पन्न गरी खारेज गरेपश्चात् दोस्रो योजनाका रूपमा सात वर्षे अवधिको नबिल इक्विटी फन्ड सञ्चालित छ । दोस्रो योजना सञ्चालनमा रहेकै बेला तेस्रो योजना सुरु गर्न लागेको छ ।

प्रवर्द्धकको योगदान र भूमिका

कोष प्रवर्द्धक नबिल बैंकले यसमा १४ प्रतिशत बीज पुँजीका रूपमा लगानी गर्नेछ । प्रस्तावित १ अर्ब २० करोड नै बिक्री भएमा नबिल बैंकले १६ करोड ८० लाख रुपैयाँ बीज पुँजी हाल्नेछ । न्यूनतम ६० करोड बिक्री भएमा सोही अनुपातमा लगानी गर्नेछ । न्यूनतमभन्दा बढी जति बिक्री हुन्छ, सोही अनुपातमा बीज पुँजी पनि बढ्दै जानेछ । १ प्रतिशत अर्थात् १ करोड २० लाख रुपैयाँको योगदान योजना व्यवस्थापक नबिल इन्भेष्टमेन्ट बैंकिङ लिमिटेडको हुनेछ । यसमा पनि न्यूनतम र सोभन्दा बढी परेमा प्रवर्द्धकसरह नै लगानी अनुपात कायम हुनेछ ।

कुनै पनि यस्ता कोष सञ्चालनमा ल्याउनुअघि प्रवद्र्धकले कम्तीमा पाँचजना व्यक्तिलाई सुपरिवेक्षकका रूपमा नियुक्त गर्नुपर्छ । कोष सुपरिवेक्षकले योजना व्यवस्थापकले प्रचलित कानुन तथा सम्झौताबमोजिम कोष व्यवस्थापन गरेको सुनिश्चित गर्ने, सहभागीको हित संरक्षण गर्ने, योजना व्यवस्थापक तथा डिपोजिटरीको काम कारबाहीको सुपरिवेक्षण गर्ने, योजनाको खुद सम्पत्ति मूल्यको जाँच गर्ने, योजनाअन्तर्गतको सम्पत्ति तथा कागजातहरू सुरक्षितसाथ राखिए/नराखिएको सुपरिवेक्षण गर्ने, बोर्डबाट स्वीकृत योजनाबमोजिम योजना सञ्चालन भए/नभएको सुपरिवेक्षण गर्ने, योजना व्यवस्थापकले राखेको अभिलेख दुरुस्त रहे/नरहेको सुपरिवेक्षण गर्ने, योजना सम्बन्धमा प्राप्त गुनासाहरू समाधान भए नभएको सुपरिवेक्षण गर्ने जस्ता काम कर्तव्य तोकिएको हुन्छ । सुपरिवेक्षकको कामकारबाही सन्तोषजनक नदेखिएमा अर्को सुपरिवेक्षक नियुक्त गर्न धितोपत्र बोर्डले प्रवद्र्धकलाई आदेश दिन सक्छ । सुपरिवेक्षण गर्ने जिम्मा व्यक्तिको समूहबाहेक कुनै संस्थालाई पनि दिन सकिन्छ ।

कोष सुपरिवेक्षक

नबिल ब्यालेन्स फन्ड–२ का सुपरिवेक्षकमा ३० वर्षभन्दा बढीको व्यावसायिक अनुभव भएका चार्टर्ड एकाउन्टेन्ट मदनकृष्ण शर्मा, बिमा समितिका पूर्वअध्यक्ष प्रा.डा. फत्तबहादुर केसी, प्रा.डा. देवीप्रसाद शर्मा बिडारी, पूर्वप्रशासक (उपमहालेखापरीक्षक) देवबहादुर बोहोरा र अधिवक्ता नवीनकुमार बर्मा छन् ।

लाभांश, आवेदक र पुनःलगानी

योजनाले एक आर्थिक वर्षमा गरेको खुद नाफाको अनुपातमा इकाइको अंकित मूल्यको आधारमा इकाइधनीलाई नाफा वितरण गरिने नीति छ । इकाइधनीलाई नाफा बाँडेर बाँकी रहेको सञ्चित मुनाफा पुनः लगानी गर्ने नीति छ । सामूहिक लगानी कोष नियमावली २०६७ एवं निर्देशिका २०६८ को अधीनमा रही नेपाली नागरिक, गैरआवासीय नेपालीको प्रमाणपत्र (परिचयपत्र) जारी भएका व्यक्ति, प्रचलित कानुनबमोजिम दर्ता भएका नेपाली फर्म, संघसंस्था, बैंक तथा वित्तीय संस्था, बिमा कम्पनी, कुनै पनि वर्ग वा समूहले खडा गरेका सञ्चय कोष, कल्याणकारी कोष, गुठी, अक्षय कोष आदिले यस्ता इकाइ खरिद गर्न आवेदन दिन सक्नेछन् ।

कोषको लगानी क्षेत्र

नियमावली र निर्देशिकाको अधीनमा रही योजनाको इकाइ बिक्रीबाट संकलन भएको रकम (१) धितोपत्र बोर्डमा दर्ता भएको धितोपत्र, (२) सार्वजनिक निष्कासन भएको धितोपत्र (३) धितोपत्र विनियम बजारमा सूचीकृत धितोपत्र (४) नेपाल सरकारले जारी गरेको वा नेपाल सरकारको जमानत वा पूर्ण सुरक्षित हुने गरी सरकारी स्वामित्व वा नियन्त्रणमा रहेको कुनै संस्था वा नेपाल राष्ट्र बैंकले जारी गरेको ऋणपत्र, ट्रेजरी बिल तथा मुद्रा बजारका अन्य साधनहरू (५) बैंक निक्षेप (६) मुद्रा बजार उपकरण र (७) बोर्डले तोकिदिएको अन्य क्षेत्रमध्ये कुनै वा सबैमा लगानी गर्नेछ ।

त्यस्तै, यस योजनाको रकमलाई हाल विदेशमा लगानी गर्ने कुनै योजना नरहेको भए पनि भविष्यमा उपलब्ध अवसरको अध्ययन गरी नियामक निकायबाट आवश्यक स्वीकृति लिई नियमावलीको व्यवस्थाबमोजिम विदेशमा लगानी गर्न सक्नेछ ।

लगानी व्यवस्थापन

नबिल म्युचुअल फन्डअन्तर्गत सञ्चालन हुने प्रत्येक योजना (नबिल इक्विटी फन्ड र नबिल ब्यालेन्स फन्ड–२) प्रत्येक योजनाको पोर्टफोलियो कन्सट्रक्सनको जिम्मेवारी छुट्टाछुट्टै योजना प्रबन्धकलाई तोकिनेछ । यी योजना प्रबन्धकहरूले अनुसन्धान विभागबाट प्राप्त आधारभूत र प्राविधिक विश्लेषण प्रतिवेदनको आधारमा बजारको अवस्था र योजनाको लगानी नीति हेरी सोहीअनुरूपको आवधिक लगानी योजना तयार गर्नेछन् । यसरी तयार गरिएको योजनालाई लगानीको रकमको आधारमा आवश्यकताअनुरूप सम्बन्धित लगानी व्यवस्थापन समिति, परिपालना अधिकृत, विभागीय प्रमुख, प्रमुख कार्यकारी अधिकृत, सञ्चालक समितिसम्म पुर्याई आवश्यक परिमार्जन तथा स्वीकृति गराई योजना प्रबन्धकमार्फत डिलरका माध्यमबाट कार्यान्वयन गरिनेछ । लगानी योजनामा बजारको आवश्यकता तथा जोखिमको आधारमा कुनै परिमार्जन गर्नुपरे सोमा आवश्यक संशोधनका लागि योजना प्रबन्धकले आवश्यक कदम चाल्नेछ । यसरी तयार गरिएको आवधिक लगानी योजना म्युचुअल फन्ड सफ्टवेयरमा प्रविष्ट गरी सोअनुसार भएको कारोबारलाई समेत कारोबार भएकै दिन सफ्टवेयरमा प्रविष्ट गरिन्छ । यसरी हरेक योजनाको भिन्नाभिन्नै व्यवस्थापन गरी स्वार्थको द्वन्द्व व्यवस्थापन गरिनेछ । साथै प्रत्येक योजनाका लागि भिन्नाभिन्नै लेखापरीक्षक नियुक्ति गर्ने, योजनाको सम्पत्तिलाई योजनाअनुरूप भिन्नाभिन्नै डिम्याट खाता खोली राख्ने, बैंकिङ कारोबार भिन्नाभिन्नै बैंक खातामार्फत गर्ने व्यवस्था मिलाइनेछ र योजनाअनुरूपको विवरण इकाइधनीलाई जानकारी दिन भिन्नाभिन्नै प्रकाशित गर्ने व्यवस्था मिलाइनेछ ।

लाभांशको प्रक्षेपण

कोषले पहिलो वर्ष (आर्थिक वर्ष २०७६/०७७) मा १२ प्रतिशत लाभांश बाँड्ने प्रक्षेपण गरेको छ । त्यस्तै, त्यसपछि दोस्रो, तेस्रो हुँदै नवौं वर्षमा क्रमशः १३, १५, १६, १८, १७, १७, १६, र १५ प्रतिशत लाभांश बाँड्ने प्रक्षेपण गरेको छ । योजना समाप्त हुने अन्तिम वर्ष १५ प्रतिशत लाभांशसहित मूल पुँजी फिर्ता गर्ने महत्वाकांक्षी प्रक्षेपण गरेको छ ।

प्रथम वर्षमा लगानीका विभिन्न क्षेत्रबाट १९ करोड ८६ लाख रुपैयाँ आम्दानी गरी योजना व्यवस्थापन शुल्क, सुपरिवेक्षण शुल्क, डिपोजिटरीलगायतका खर्च कटाएर १५ करोड रुपैयाँ खुद नाफा हुने अनुमान गरेको छ । खुद नाफाबाट १२ प्रतिशत लाभांश वितरण गरी ६६ लाख रुपैयाँ सञ्चित नाफामा सार्ने अनुमान छ । यसैगरी, हरेक वर्ष सञ्चित नाफा बढाएर अन्तिम वर्ष ६० करोड रुपैयाँ पुर्याउने अनुमान पनि छ ।

म्युचुअल फन्डको अवस्था

अहिले बजारमा यस्ता १३ वटा योजना सञ्चालनमा छन् । सञ्चालित १३ मध्ये चारवटा योजनाको खुद सम्पत्ति ऋणात्मक छ । त्यसमध्ये गत वर्षबाट सञ्चालित सिद्धार्थ इक्विटी फन्ड, सानिमा म्युचुअल फन्ड, सिटिजन्स म्युचुअल फन्ड–१ र एनआईसी एसिया ग्रोथ फन्ड गरी चारवटाको अहिले नै मूल्यांकन गर्दा अलि हतार होला । एनएमबी हाइब्रिड फन्ड–१ घाटामा नरहे पनि इकाइधनीले कुनै प्रतिफल पाउन सकेका छैनन् । आव २०७४/०७५ मा एनएमबी सुलभ इन्भेष्टमेन्ट फन्ड–१, सिद्धार्थ इक्विटी ओरियन्टेड स्किम र एनआईबीएल समृद्धि फन्ड–१ ले मात्र इकाइधनीलाई नाफा दिएका छन् ।

प्रक्षेपण र वास्तविकता

योजनाले अघि सारेको महत्वाकांक्षी प्रक्षेपण पूरा हुन सक्ने सम्भावनाको पाटोबाट पनि यसको विश्लेषण गर्नु उचित हुन्छ । त्यसभन्दा पहिला आएका अन्य योजना हेर्दा बजारमा यस्ता फन्डको स्थिति दयनीय देखिएको उल्लेख माथि नै भएको छ । नबिल ब्यालेन्स फन्ड–२ सञ्चालन हुन लागेको सन्दर्भमा यसैको योजना व्यवस्थापकले सञ्चालन गरिरहेको नबिल इक्विटी फन्डले २ आर्थिक वर्षसम्म पनि इकाइधानीलाई १ प्रतिशत प्रतिफल दिन सकेको छैन । नबिल इक्विटी फन्डको आव २०७३/७४ मा खुद सम्पत्ति १० रुपैयाँ १९ पैसा रहेको थियो भने आव २०७४/७५ मा लेखापरीक्षण नभएको प्रतिवेदनअनुसार ८ रुपैयाँ ६६ पैसा रहेको छ । आव २०७४/७५ मा खुद सम्पत्ति १० रुपैयाँ ७६ पैसा हुने प्रक्षेपण गरेको थियो । आव २०७४/७५ मा ८ प्रतिशत लाभांश दिने प्रक्षेपण गरेको थियो । तर, लाभांशको कुरै छोडौं, खुद सम्पत्ति नै १३ प्रतिशत ऋणात्मक बनेको छ ।

व्यवस्थापकको काइते तर्क

विवरणपत्रमा प्रतिफल दिन नसकेका कारण उल्लेख गर्दै ‘योजना सुरु भएको आव २०७३/७४ मा नेप्से परिसूचकमा ७ दशमलव ३ प्रतिशतले गिरावट आएकाले सम्पत्तिमा भएको लगानीको बजार मूल्य वृद्धि नभएको’ तथा आव २०७४/७५ मा पनि नेप्से परिसूचकमा २३ दशमलव ४० प्रतिशतले गिरावट आएकाले सम्पत्तिको मूल्यमा १३ दशमलव १४ प्रतिशतले गिरावट आएको तथा पर्याप्त लगानी अवसर नभएकाले लगानी नगरिएको भन्ने’ काइते तर्क दिएको छ । विज्ञ लगानी व्यवस्थापकमार्फत लगानी गरी इकाइधनीलाई उचित प्रतिफल दिन बसेका योजना व्यवस्थापकले बजार कारोबार मापन गर्ने परिसूचक घटेकाले नाफा दिन सकिएन भन्न कति सुहाउला ? संसारभर म्युचुअल फन्डमार्फत गरिने सेयर लगानीलाई तुलनात्मक रूपमा सुरक्षित मानिन्छ । लगानीकर्ताको लगानी सुरक्षित राखी दिऊन् र बजारलाई पनि तल झर्नबाट रोकून् भन्ने उद्देश्यले यस्ता योजनालाई विभिन्न कर छुट दिने गरिएको छ । तर, नेपालमा यस्ता फन्डले सरकारबाट पाएको कर छुटको चरम दुरुपयोग गरेका छन् ।

योजना व्यवस्थापकको तर्क हेर्दा असारमा ‘आँगनमा पोखरी’ बनाएँ भन्ने जस्तो मात्र देखिन्छ । चैतमा आँगनमा पोखरी बनाउन नसके पनि पिउनका लागि ‘गाग्रामा समेत पानी’ राख्न सकेको छैन ।

छुट सुविधा

नेपालमा सञ्चालित सबै फन्डले सरकार र धितोपत्र बोर्डका तर्फबाट पाउनसम्म सुविधा पाएका छन् । तर, पाएको सुविधाको तुलनामा इकाइधनीले भने १ प्रतिशत पनि प्रतिफल पाएका छैनन् । बोर्डले यस्ता योजनालाई जारी हुने प्राथमिक सेयरमा ५ प्रतिशत सेयर आरक्षण दिएको छ । सरकारले पुँजीगत लाभ, आय, ब्याज र लाभांशमा कर छुट दिएको छ । तर पनि यिनको कार्य प्रगति हेर्दा भने लाजमर्दो अवस्था छ भन्ने तालिकामा देखिएको योजनाको आकार र पछिल्लोपटक कायम गरेको खुद सम्पत्ति विवरणले प्रस्ट पार्छ ।

मालामाल र कंगाल

अहिले म्युचुअल फन्ड सञ्चालन गर्न किन मरिहत्ते गरेर लागेका छन्, यसको कारण बुझ्न धेरै सोच्नैपर्दैन । योजना व्यवस्थापकको वासलात र नाफा–नोक्सान हिसाब खाता हेरे पुग्छ । नबिल ब्यालेन्स फन्ड–२ को योजना व्यवस्थापक नबिल इन्भेष्टमेन्ट बैंकिङको वासलात र नाफा–नोक्सान हिसाब खाता हेर्दा छर्लंग हुन्छ । आव २०७३/७४ मा म्युचुअल फन्ड व्यवस्थापनबाट प्राप्त आम्दानी ६ करोड रुपैयाँभन्दा बढी छ । जबकि, मर्चेन्ट बैंकिङबाट ३ करोड ७१ लाख रुपैयाँ मात्र छ । त्यस्तै, आव २०७४/७५ मा पनि योजना व्यवस्थापनबाट ५ करोड ३२ लाख रुपैयाँ छ । मर्चेन्ट बैंकिङबाट २ करोड ३१ लाख रुपैयाँ मात्र छ । यो तथ्यांकबाट सहजै बुझ्न सकिन्न र, किन यसरी म्युचुअल फन्ड चलाउन खोजिएको रहेछ ? व्यवस्थापक मालामाल हुने तर इकाइधनी कंगाल हुने यस्ता फन्ड चलाउन दिनुको औचित्य के हो ? धितोपत्र बोर्डले पुनरावलोकन गर्नु अत्यन्त आवश्यक छ ।

लगानी निर्णय

यो विश्लेषण नबिल ब्यालेन्स फन्ड–२ र नबिल इक्विटी फन्डको विवरणपत्र, कोष व्यवस्थापकको परिष्कृत वित्तीय प्रतिवेदन र मासिक रूपमा प्रकाशन हुने खुद सम्पत्तिसम्बन्धी प्रकाशनको आधारमा तयार पारिएको हो । यसले लगानी गर्न वा नगर्न कुनै सल्लाह दिँदैन । तर, लगानी गर्न वा नगर्ने केही सामान्य आधार भने दिन्छ । सुरक्षित लगानी गराउने शिलापत्रको मूल उद्देश्य मात्र हो ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, वैशाख ४, २०७६ २१:०३