सुदूरपश्चिममा आइतबारदेखि गौरा पर्व सुरु भएको छ। यस पर्वको पहिलो दिन महिलाहरूले बिहानै स्नान गरी घरघरमा बिरुडा राख्दै छन् । औपचारिक रूपमा आजबाट सुरु भएको मानिने गौरा सुदूरपश्चिमेली हिन्दु नारीहरूले हरेक वर्ष यो पर्वलाई हर्षउल्लासपूर्ण तरिकाले मनाउने गर्छन् ।
हरेक वर्ष भाद्र कृष्ण पञ्चमी तथा भाद्र शुक्ल पञ्चमीदेखि गौरा पर्व औपचारिक रुपमा सुरु हुन्छ । त्यसपछि भाद्र कृष्ण पक्षमा हुने गौरालाई अनारी गौरा र भाद्र शुक्ल पक्षमा मनाइने गौरालाई उज्येली गौरा भनिन्छ ।
भगवान् शिव र माता पार्वतीको स्वरुप गौरा पर्वमा गरिने ब्रतबाट सु-स्वास्थ्य एवं सौभाग्य र समृद्धि प्राप्त हुन्छ भन्ने विश्वास रही आएको पण्डित रामचन्द्र भट्ट बताउँछन् ।
घरको एक कोठामा गाईको गोबरले लिपेर तामा पित्तलका भाँडाको बाहिरपट्टि ५ ठाउँमा गाईको गोबर र दूबो लगाई टीका र अक्षताले सिङ्गारेर धूपबत्ती बालेर विवाहित महिलाहरू व्रत बसी बिरुडा (पाँच प्रकारका गेडागुडी) तामाको भाँडामा भिजाउने चलन रहेको पण्डित भट्टले बताए ।
गौरा पर्वको पहिलो दिन बिरूडा पञ्चमीका दिन भिजाइने ५ प्रकारका गेडागुडीहरूलाई बिरुडा भनिन्छ । बिरुडा पञ्चमीका दिन गुराँस, गहत, गहुँ, केराउ र मास गरी ५ प्रकारका गेडागुडीहरु भिजाउने चलन रही आएको छ । भदौ शुक्ल पञ्चमीका दिन बिरूडा भिजाउने चलन भएको कारण यस पञ्चमीलाई बिरूडा पञ्चमी पनि भन्ने गरिन्छ ।
षष्ठी तिथिका दिन पञ्चमीको दिन भिजाएको बिरूडा धुने चलन छ। सप्तमी तिथिका दिन गौरा देवीको प्रतिमा बनाएर महिलाहरुले यो पर्व मनाउने चलन छ । सप्तमीका दिन महिलाले दिनभरि व्रत बसेर आफ्नो परिवारको सुख, समृद्धि र चिरायूको कामना गर्दै गौरा राख्ने ठाउँमा महेश्वरको पूजा गर्ने चलनसमेत रहेको नवदुर्गा गाउँपालिकाका स्थानीय सिता भट्टले बताइन् ।
सुदूरपश्चिमको मौलिक संस्कृति झल्किने गरी मनाइने गौरा पर्व डडेल्धुरासहित दार्चुला, बैतडी, डोटी बझाङ, अछाम, कैलाली, कञ्चनपुर तथा भारत उत्तराखण्डको कुमाउ, गढवालमा समेत आ-आफ्नै धार्मिक तथा सांस्कृतिक मान्यता अनुसार मनाउने चलन छ ।
पञ्चमीका दिन भिजाइएको बिरुडा अर्को दिन षष्ठीका दिन नजिकको धारा, तलाउ वा पोखरीमा लगेर धुने चलन छ । त्यस्तै सप्तमीका दिन गौरा देवीलाई नजिकैको मठमन्दिरमा भित्र्याएर पूजाअर्चना गरी विवाहित महिलाहरुले दुवधागो (मन्त्रिएको एक किसिमको धागो) चढाउने चलन छ ।
अठ्यावलीको दिन व्रत बसेर गौरा पर्व मनाउने स्थल गौरा खलामा पार्वती र शिवको पूजापाठ गर्ने चलन छ । गौरा पर्वमा देउडामा पौराणिक कथा, देवी देवताका गाथा गाउने, चैतली, धुमरी, ढुस्को लगायतका भाकामा देउडा खेलेर रमाईलो गर्ने चलन छ।
देउडाका माध्यमबाट समाजमा भएको विकृति, देशको राजनीतिक अवस्थालगायतका बारेमा तिखो व्यङ्ग्य गरेर खेल खेलिन्छ । त्यस्तै देउडा गीतका माध्यमबाट सुख दुःख बाँड्नुका साथै सामाजिक सदभाव कायम पनि गरिन्छ । भदौ शुक्ल पञ्चमीका दिन गौरा पर्व आरम्भ हुने भए पनि गौरा विसर्जन भने हरेक ठाउँको आ-आफ्नै चलन अनुसार गर्ने गरिन्छ।
कोरोना कहर : छैन गौराको रौनक
सुदूरपश्चिमेलीहरुको महान पर्व गौरा पर्व सुरू आजदेखि सुरु भएपनि गाउँघरमा भने रौनक छाएको छैन् । यो वर्ष कोरोनाका कारण चाडपर्वहरू सामुहिक रूपमा नमाउन र आ–आफ्नै घरमा मनाउन सरकारले आग्रह गरेको कारण गौराको रौनक छाउन सकेको छैन् ।
पारिवारिक मिलन, सामाजिक सद्भाव र एकअर्कासंग भेटभाट गर्ने पर्वको रुपमा गौरा मनाइने भएपनि कोरोना कहरले यो बर्ष गौराको उत्साह नभएको स्थानीय बताउँछन् । गत वर्ष छोरीचेलिहरू गौरा मान्न माइत आउने गरेपनि यो वर्ष नआएका कारण गौराको रौनक घटेको अमरगढी नगरपालिका-५ की स्थानीय सन्जु भट्ट बताउँछिन् ।
‘कोरोना महामारी फैलिरहेकाले स्वास्थ्य सुरक्षाका लागि घरमै गौरा मनाउने निधोमा पुगेका छौ। वास्थ्यको हिसाबले एकैठाउँमा जमा हुनु खतरा रहेकाले यो बर्ष सामान्य सांस्कृतिक हिसाबले मात्रै गौरा मनाउँदै छौँ,’ उनले भनिन् ।
प्रकाशित मिति: आइतबार, भदौ ७, २०७७ १५:३७
-1744688039.jpg)
-1743579183-1743604118.jpg)
