कोरोना कहर : तीज त अवसर !

A+ A A-

गाउँ, शहर खोलेर दिदी र बहिनी
नाचौँ न मिलेर नाम लिई संगीनी
तीजको लहर आयो बरी लै
तीजको लहर आयो बरी लै ।।।

मुलुक कोरोना कहरमा हुँदैन थियो भने सम्भवतः आज काठमाडौं उपत्यकासहित देशभरका सडक ‘रातै’ हुन्थे, गाउँशहरमा माथि उल्लेखितसहित तीजका गीत गुञ्जिरहेका हुन्थे, मन्दिरहरूमा भीडभाड हुन्थ्यो ।

तर, विश्वलाई त्राहित्राहि बनाएको कोरोना भाइरस (कोभिड–१९)को प्रसार रोक्ने प्रयासमा यसपटक जमघट हुन मनाही गरिएको छ । करिब सबै धार्मिक संस्थान बन्द गरिएका छन् । आपसमा भौतिक दूरी कायम गर्नुपर्ने नियम लागू गरिएको छ । त्यसैले यसपटकको तीज घरभित्रै मनाउनुपर्ने स्थिति छ ।

तीज घरमै बसेर मनाउनुपर्ने परिस्थितिलाई धेरैले ‘बाध्यता’ भनिरहेका छन् । तर, यो त हाम्रा लागि दायित्व हो । घरभित्रै तीज मनाउँदा समुदायस्तरमा पुगिसकेको कोरोना रोकथाम तथा नियन्त्रणमा सघाउ पुग्छ । जसबाट समाजलाई महामारी र मुलुकलाई ठूलो क्षतिबाट जोगाउन सकिन्छ ।

झण्डै महिना दिनदेखि तामझाम देखिने काठमाडौं यसपटक सुनसान छ । पशुपतिनाथसहित उपत्यकाका मन्दिरहरूको सन्नाटाले नै मानवजाति ठूलै संकटको माझमा रहेको आभाष गराउँछ ।

हुन त यसबेला नेपाल मात्र होइन, विश्वका अधिकांश देश कोरोना भाइरसविरुद्धको ‘युद्ध’मा छन् । कतिपय देशले कोरोनालाई परास्त गरिसकेका छन् भने केही देश संघर्षरत छन् ।

संघर्षकै क्रममा रहेको नेपालले प्रभावित क्षेत्रमा लकडाउन, निषेधाज्ञा, सामाजिक दूरी, सरसफाइजस्ता उपायबाट कोरोना भगाउने प्रयास गरेको छ । तर, सामुदायिक व्यवहारमा अपेक्षित परिवर्तन नआउँदा परिणाम खासै सन्तोषजनक देखिएको छैन ।

३ महिना लामो लकडाउनबाट ‘रेस्ट’ लिइएको अवस्थालाई कोरोना भाइरस नै समाप्त भएजस्तो गरिँदा पछिल्ला दिनमा संक्रमित र मृतक तीव्र रूपमा बढेका छन् ।

छिमेकी भारतमा परीक्षण तीव्र गतिमा भइरहेको छ । तर, माथि उल्लेखित उपायलाई कडाइका साथ व्यवहारमा लागू नगरिँदा भारतमा कोरोना संक्रमितको संख्या २९ लाख नाघिसकेको छ ।

सरकारको नियमलाई संयमताका साथ पालना गर्ने चीनसहित भुटान, न्यूजील्याण्ड, तुर्कमिनेस्तानलगायतका मुलुक कोरोनामाथि विजय हासिल गर्ने चरणमा पुगी सकेका छन् ।

विशेषज्ञहरूको सुझावअनुसार सरकारले तय गरेका नियम पालना गरिएका देशमा कोरोना संक्रमण नियन्त्रणमै छ । तर, जहाँ उपायहरूको उल्लंघन वा यसको पालना गर्न ढिलाइ गरियो, त्यहाँ संक्रमण फैलिएको छ । पछिल्लो समय नेपालमा कोरोना संक्रमण फैलिइरहनुमा हामी नागरिक पनि सरकारजति नै जिम्मेवार छौँ ।

गत फागुनमा कोरोना महामारीका माझ भारतको दिल्लीसहित नेपालमा तराईका विभिन्न स्थानमा मुस्लिमहरूले धार्मिक सम्मेलन गरे । त्यसको असर भारत र नेपाल दुवै देशले बेहोर्नुपर्‍यो । नेपालमा सबैभन्दा पहिले, सबैभन्दा बढी अर्थात् एकैपटक उदयपुरमा १२ जना संक्रमित भेटिएको दुर्भाग्यपूर्ण तथ्य हाम्रासामु ताजै छ । त्यसपछि भने मुस्लिम समुदायले पनि आफ्ना चाडपर्वहरू घरमै मनाएका छन् । सबै धर्मालम्बीले नयाँ परिस्थितिअनुसार परम्पराहरूलाई थाँती राखेर धार्मिक पूजा अनुष्ठानहरूलाई सीमित गरिरहेका छन् ।

यसबाट पनि हामीले पाठ सिक्नुपर्छ कि चेतावनीप्रति लापरवाह भइयो भने त्यसको परिणाम के हुन सक्छ । यो त एउटा नमुना घटना मात्र हो ।

यसलाई अरु कुनै पनि निहितार्थ निकाल्न खोजेको होइन, न त कुनै समुदायलाई अनावश्यक रूपले पूर्वाग्रहको चश्माबाट हेर्न नै खोजिएको हो । केही मानिस र संगठनको गल्तीका कारण पूरै देश कठघरामा उभिनुपर्ने स्थिति आउन हुँदैन भन्ने ध्येय मात्र हो, जुन हिन्दु महिलाहरूले मनाउने तीज पर्वमा पनि लागू हुन्छ ।

हाम्रो सामाजिक–सांस्कृतिक जीवन, तीज, दीपावली तथा सांस्कृतिक, सामुदायिक अवसरहरूका कारण नै समृद्ध र जीवन्त छ, जुन हामीले एकताबद्ध भएर मनाउने गरेका छौँ ।

सामाजिक दूरीको नियम हाम्रो सामुदायिक जीवनको साझा हर्ष र आत्मीय उल्लासको भावनामाथिको प्रहार हो । तर, बाध्यतावश यो बाटो अपनाउनु परेको सत्य पनि हामीले स्वीकार्नैपर्छ । किनकि, कोरोनाको प्रसार रोकथामका लागि योभन्दा उपयुक्त विकल्प हाम्रो अगाडि छँदै छैन । लकडाउनले हुने भए यति बेला नेपालले कोरोना जितिसकेको हुन्थ्यो ।

माहामारीबाट बच्नका लागि हामीले आफ्नो धार्मिक, सामुदायिक र सांस्कृतिक कार्यक्रमहरूमा सानोतिनो व्यवधान सहनुपर्ने हुन्छ । यो कष्टप्रद हुन सक्छ तर यसलाई स्वीकार्नु नै हामीले आफ्नो सामाजिक दायित्व निर्वाह गरेको ठहरिन्छ ।

यो महामारीको प्रकृति र यसको निदानका लागि सबैले आवश्यक सावधानीलाई राम्रोसँग बुझ्न जरुरी छ । हामीले यसबाट न डराउन आवश्यक छ, न त यसलाई सामान्य ठानेर लापरवाही नै गर्न हुन्छ ।

कोरोना भाइरसलाई लिएर समाजमा अहिले जुन खालको छाप बसेको छ, त्यो हाम्रै व्यवहार र भयको उपज हो । एकातिर हामी डराइरहेका छौँ, अर्कातिर लापरवाह पनि बनिरहेका छौँ । डराएका बेला आफू संयमित र सचेत हुन छाडेर हामी अर्कालाई तिरस्कार र अपमान गरिरहेका छौँ । कोरोना संक्रमितलाई सन्देहपूर्ण भेदभाव गरिरहेका छौँ । हामीले आफ्नो व्यवहार र सोच दुवैमा परिवर्तन गर्न जरुरी छ । कसैलाई दोष वा आक्षेप लगाउने काम बन्द गर्नुपर्छ ।

पछिल्ला दिनमा आशंका र दोषारोपणका केही दुर्भाग्यपूर्ण घटना सामुन्ने आएका छन् । ती स्वास्थ्यकर्मीलाई हतोत्साहित गर्ने काम भइरहेको छ, जो आफैँ संक्रमित हुने जोखिमको पर्वाह नै नगरी बिरामीको उपचारमा खटिएका छन् ।

डाक्टर, नर्स, स्वास्थ्यकर्मी, एम्बुलेन्स चालक, प्रहरी तथा समाजसेवीमाथि हुने सामाजिक व्यवहारमा बदलाव देखिँदै छ । संक्रमित र तिनका परिवारलाई गरिने दुर्व्यवहार पनि टीठलाग्दो नै छ । यसबाट समाजमा द्वेष फैलिइरहेको छ ।

अहिले हामी जुन परिस्थितिलाई बाध्यता भनिरहेका छौँ, यसलाई एउटा अवसरका रूपमा सदुपयोग गर्न सकिन्छ । हामीसँग कतिपय भेदभाव र रूढीवादी बाधाहरू छन्, जसलाई हटाउने मौकाका रूपमा लिनुपर्छ यो परिस्थितिलाई । आफ्नो सामुदायिक व्यवहारमा परिवर्तन ल्याउनका लागि पनि समयानुकूल लचिलो दृष्टिकोण अपनाउनुपर्छ, तब मात्र हामी कोरोनाविरुद्धको अभियानलाई प्रभावकारी बनाउन सक्छौँ । यतिबेला करिब सबै धार्मिक संस्थान बन्द छन् ।

भीडभाड हुने गरी कुनै पनि धार्मिक कार्यक्रमलाई अनुमति दिइएको छैन । विश्वका अधिकांश प्रभावित देशमा यो व्यवस्था लागू गरिएको छ । यसलाई मानव जाति र प्राणघातक विषाणुबीचको संघर्ष भनिएको छ । यसलाई हामी तब मात्र जित्न सक्छौँ, जब हामी बुद्धिमता र तत्परताका साथ यसको सामना गर्छौँ, यो महामारीबाट कुनै पनि समुदाय वा समूह निरापद छैन । हामी तीज, रामनवमी, वैशाखी, इस्टर तथा रमनाजको अवसरमा क्रमशः सानो र कम भीडभाड हुने गरी आयोजना गर्ने बानी बसालिरहेका छौँ । तीजको भड्किलो तौरतरिकाबाट यसपालि हामी जोगिएका छौँ ।

यो वर्ष तीज, धार्मिक आस्था र ईश्वरमा श्रद्धाको भाव हाम्रो मन र घरमा बनाऔँ । तीज लिएर आएको भदौ महिनाको प्रारम्भको साथै आशा छ, हामी आफ्नो घरमै बस्ने छौँ । बरु यसपटकको ब्रतलाई मानवजतिको कल्याणमा समर्पित गरौँ, प्रार्थना गरौँ, यो महामारीमाथि चाँडै विजयी हुन सकियोस् ।

कोरोना महामारीले तीजमा मात्रै व्यवधान गरेको होइन । हाम्रो पारम्परिक सांस्कृतिक, धार्मिक प्रथाहरूसँगै पूरै सामाजिक संरचनालाई असर पारेको छ ।

तीनै तहका सरकार एक साथ मिलेर बढ्दो चुनौतीको समाधान खोज्नमा लागेका छन् । सबै स्थितिलाई मध्यनजरगर्दै बढ्दो कठिनाइलाई कम गर्ने प्रयास भइरहेको छ ।

चिकित्सकहरूले हामीलाई निरन्तर सतर्क रहन सुझाव दिएका छन्, जुन हामीले मान्नैपर्छ । ढिलाइ वा लापरवाहीलाई ठाउँ दिनै हुँदैन । हामीले आँकडाहरूलाई वस्तुनिष्ठ, निस्पृह रूपले समीक्षा गर्नुपर्छ र सोहीअनुसार प्राथमिकताको आधारमा आगामी रणनीति तय गर्नुपर्छ ।

भदौ लागेसँगै हिन्दु समाज चाडबाडतिर प्रवेश गरेको मानिन्छ । तीज मात्र होइन, आगामी पर्वहरूमा पनि हामीले सचेतना अपनाउन जरुरी छ । अझै बेला छ, हामी अहिलेभन्दा थप सचेत भयौँ भने हामीले कोरोनाको सम्भावित क्षति न्यून गर्न सक्छौँ । त्यसैले उपायहरूको पूर्ण पालना गरौँ, आफू पनि बचौँ र अरूलाई पनि बचाऔँ । यस वर्षको तीज घरभित्रै मनाऔँ । सहज भए अर्को वर्ष धुमधामसँग मनाऊँला । तीज पर्वको सबैलाई शुभकामना !

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, भदौ ५, २०७७ १८:३३