फाटेको जुत्ताले जोडेको घरजग्गा

A+ A A-

काठमाडौंस्थित टोखा नगरपालिका- ११ मा पर्ने बाँनियाटार, बाँनियाटारको पुल छेउमै छ एउटा सानो छाप्रो । त्यही छाप्रोमा ५६ वर्षीय विष्णुदेव रामले वर्षौं बिताएका छन् ।

बाँनियाटारमा मात्र नभई काठमाडौंका धेरै सडकका छेउछाउ र पुलको आडमा उनले आफ्नो जीवनका धेरै समय बिताएका छन् ।

सप्तरीको राजविराज स्थायी ठेगना भएका विष्णुदेव राम सँगैका धेरै साथी कामको खोजीमा भारत छिरे, कतिले अरूको खेतमा हल गोरु दाएर जीविका चलाउन थाले भने कतिले घरजम गरेर बसे कुनै न कुनै पेसा, व्यवसाय गरेर जीवन गुजारा गरे ।

रामले पनि घरजम १९ वर्षकै उमेरमा गरे । कलिलै उमेरमा विवाह गर्ने चलन उनको समुदायमा पनि थियो । उनकी श्रीमती अलिक बाठी स्वभावकी । विवाहपछिको ६ महिना श्रीमतीकै कमाइमा विष्णुदेवले गुजारा चलाए ।

श्रीमतीले अर्काको काम गरी ल्याएको मिहिनेतको कमाइले उनलाई पोल्न थाल्यो । श्रीमतीको कमाइले मात्र कति समय गुजारा चल्ला भन्ने लाग्यो उनलाई । त्यसपछि उनी बैण्ड बाजा बजाउने काममा लागे, जुन उनलाई राम्ररी आउँथ्यो ।

विवाह, ब्रतबन्ध, पूजाआजामा उनी यसरी नै बाजा बजाउँदै हिँड्न थाले, जसबाट उनले केही पैसा कमाएर श्रीमतीलाई साथ दिन सके । बाजा बजाउँदै कमाउन थालेपछि उनमा हिम्मत बढेर आयो, आफैँ केही गर्न सक्छु भन्ने ।

बाजा बजाउने कामबाट १५ हजार रुपैयाँ पहिलो कमाइ आएपछि श्रीमतीलाई दिए । दुवैले सल्लाह गरेर त्यही १५ हजार रुपैयाँले ४ कठ्ठा जग्गा बन्धकी लिए । त्यसपछि परिवारका सबै मिलेर खेतीपाती गरे ।

त्यही खेतीबाट एक वर्षसम्म खान पुग्ने भएपछि झापामा सुरु गरे फाटेका जुत्ता मर्मत गर्न । आफूले कहिल्यै नगरेको काम गर्दा उनलाई सुरुका दिनमा धेरै अप्ठ्यारो भयो । त्यसपछि काठमाडौं छिरे उनी ।

काठमाडौंमा रहेको बूढानीलकण्ठ नारायणथानमा ६ महिना जुत्ता बनाउने, मर्मत गर्ने तालिम लिए । त्यसपछिका दिनमा उनले अर्काका फाटेका जुत्ता सिउँदै आफ्नो जीवन सिलाइरहेका छन् ।

काम गर्दै जाँदा विष्णुदेव आफ्नो काममा अब्बल बन्दै गए । उनलाई जुत्ता सिलाएर नै आफ्नो जीवन चल्ला भन्ने एक रत्ति पनि विश्वास थिएन भन्छन् । तर, भइदियो उल्टो, उनलाई यही पेसाबाट राम्रो आम्दानी हुन थाल्यो ।

छोराछोरी कृषिदेखि वैदेशिक रोजगारीसम्म

विष्णुदेवले जुत्ता सिलाउने, मर्मत गर्ने पेसाबाटै आफ्ना ३ छोराहरू र एउटी छोरीलाई पढाए, लेखाए । तर, एसएलसीपछि छोराहरूले पढाइमा भन्दा बढी ध्यान पैसा कमाउनमा लगाउन थाले । छोराहरूको रहर विदेश गएर कमाउने भएपछि जेठो र माइलोलाई उनले आफ्नै लगानीमा विदेश पठाए ।

विदेशमा धेरै मिहिनेत गर्नुपर्छ भन्ने आफ्ना वैदेशिक रोजगारीमा रहेका साथीहरूको भनाइ सुनेर उनलाई थाहा थियो । पैसा नकमाए पनि छोराहरूलाई परदेशी भूमिले मिहिनेती बनाओस् भन्ने चाहनाले विदेश पठाए उनले ।

भइदियो पनि उस्तै, उनका छोराहरूले विदेशमा पनि इमान्दारीपूर्वक र मिहिनेतसाथ काम गरे । त्यसपछि एक महिनामै ३ देखि ४ लाख रुपैयाँसम्म पठाउन थाले ।

छोराहरूको कमाइलाई आमा अम्रिकादेवीले जोगाएर राखिन् । यता, कान्छो छोरा धीरेन्द्र र छोरी दुर्गाले गाउँमा खेतीपातीमा आमालाई सघाउन थाले । त्यसपछि फेरिए उनीहरूका दिन ।

पेसा छाड्न मन छैन

परिवारका सबै सदस्यले कमाउने भएपछि परिवारमा आम्दानीको स्रोत बलियो भयो । तैपनि विष्णुदेवलाई भने फाटेको जुत्ता र सडकका छेउछाउ छाड्न मन लागेन, जहाँ उनले वर्षौं बिताएका छन् र सङ्कटका बेला गुजाराको माध्यम पनि बनाएका छन् त्यही पेसालाई । आफ्नो जग बसाउने कामलाई उनले छाड्न त के बिर्सन पनि सकेका छैनन् ।

उनलाई कतिपयले हेयभावले हेर्छन् र त्यस्तै व्यवहार गर्छन् । यसमा उनको चित्त दुखाइ रहेछ । भन्छन्, ‘कहिलेकाहीँ आफ्ना छोराछोरी सरहका केटाकेटीले तँ भनेर बोलाउँदा निकै मन दुख्थ्यो तर पनि कहिल्यै अरूलाई नराम्रो भनिनँ, सहेर बसेँ ।’

समयले सबै कुराको हिसाबकिताब गर्दै लान्छ, त्यसैले जीवनमा सहेर कोही पनि सानो हुँदैन भन्ने धारणा राख्ने राम आफ्नो काममा सन्तुष्ट छन् । उनी सबै खर्च कटाएर मासिक ५० हजार रुपैयाँभन्दा बढी बचाउने गरेको बताउँछन् ।

छोरा पनि यही पेसामा

उनका जेठो छोरा सुरेन्द्र पनि आफ्ना बुबाले गर्ने काममा सानैदेखि गर्व गर्थे । कमाइ पनि राम्रो हुने, लगानी धेरै गर्नु नपर्ने, आम्दानी लिन महिना दिन कुर्न नपर्ने भएपछि उनी पनि यही पेसामा आकर्षित भए ।

वैदेशिक रोजगारीमा गएर राम्रै कमाइ गरेर फर्किएका उनलाई दोस्रो पटक भने विदेश जाने रहर जागेन बरु आफ्नै देशमा बसेर कमाउने अनि बुबाको पेसालाई निरन्तरता दिने निर्णय गरे ।

सुरुमा उनले बुबासँगै बसेर काम सिके अनि विस्तारै एक्लै काम गर्न थाले । यस पेसाबाट एकै दिनमा ६ देखि ८ हजार रुपैयाँसम्म कमाइ हुने सुरेन्द्रले बताए ।

‘काम कुनै पनि ठूलो र सानो भन्ने हुँदैन । यदि केही ठूलो छ भने त्यो सीप हो । सीप भए संसारको जुनसुकै कुनामा भए पनि भोकै मर्नुपर्दैन’, उनले भने ।

जीवनमा कसैले पनि अब त पुग्यो भनेर भन्दैनन् । त्यस्तैमा एक आफू पनि भएको बताउँदै उनले आफ्नो पेसामा सन्तुष्ट रहेको सुनाए । त्यसैले जहाँ बसे पनि आफ्नो पेसा नछाड्ने उनले अठोट गरेका छन् ।

आफ्नो कामप्रति छोराको गर्व र लगनलाई देखेर दंग हुँदै विष्णुदेवले भने, ‘फाटेका जुत्ता टालेरै जीवन फेरियो । जहाँ फाट्छ, त्यहाँ टाल्दै अनि सिउँदै आइयो । त्यसैले अहिले शिर ठाडो गरेर बाँच्न पाएका छौँ ।’

जुत्ता सिएरै जमिनवाला

पहिलेको दुःख र अहिले रामको श्रम र कर्मको फल देखेर गाउँमा सबै दंग छन् । दुःख गरेर सानैदेखि छोराहरूलाई राम्रोसँग पढाएकै कारण र बुझ्झकी भएकाले आज यो स्थितिमा आएको उनको भनाइ छ ।

तराई क्षेत्रमा जग्गाजमिनको ठूलो महत्त्व छ । त्यसमाथि पनि दलित समुदायका उनी । आफू पनि ‘जमिनवाला’ बन्ने ठूलो सपना थियो । त्यो सपना पूरा गर्न उनलाई छोराहरूले सहयोग गरे । अन्ततः उनी बने जमिनवाला ।

भन्छन्, ‘धेरै केटाहरू गाउँमा विभिन्न दुर्व्यसनमा फसेका छन् । मेरा छोराहरू भने काम गर्न लाज नमान्ने अनि गाउँमा इमान राख्नका लागि सानैबाट एकचित्त भएर लागे । त्यसैले सफल भइयो ।’

अहिले उनका छोराछोरी सबैको विवाह भइसक्यो । श्रीमान्-श्रीमती, छोरा-बुहारी, नाति-नातिनीसहितको संयुक्त परिवार हो उनको । कामको शिलशिलामा जो जहाँ भए पनि भएको आम्दानी सबैले एकै ठाउँमा जम्मा पार्दै गए, जसको परिणाम अहिले २ विगाहभन्दा बढी जमिनका मालिक भएका छन् उनी ।

पहिले ३ धुर जग्गामा भएको एउटा सानो घरमा गुजारा गरेका उनीहरूले अहिले १२ कोठाको एक तल्ले सुविधा सम्पन्न ‘मकान’ बनाएका छन्, गृहजिल्ला सप्तरीकाे राजविराजमा।

स्वर्ग लाग्छ ‘मकान’

उनीहरू कमाउनकै लागि छरिएर बसेका बताउँछन् । तर, सबैको पसिनाले भिजेर बनेको भएर उनलाई आफ्नो ‘मकान’ स्वर्ग लाग्छ रे ! उनको घरमा अहिले कुनै पनि चीजको कमी छैन ।

तर, उनलाई घरमा राखिएका सामानले भन्दा बढी खुसी साना नाति-नातिनीहरूको सुखले मिल्छ । ‘हामीले बच्चा बेलामा जेजति अभावलाई झेल्नुपर्‍यो, मेरो परिवारका अन्य सदस्यले भोग्न नपरोस् भन्ने लाग्थ्यो’, अनुहारको चमक उजिल्याउँदै रामले भने, ‘त्यो नाति-नातिनीका पालामा आएर पूरा भएको छ । त्यसैले खुसी छु ।’

पहिले गाउँका जमिनदारहरूको हल गोरु दाएर बसेको उनको परिवार अहिले आफैँ कामदार राखेर खेती गर्ने बनेको छ । घरमा गाईबस्तु पनि ढलान गरेको, व्यवस्थित गोठमा राखेर पालिएका छन् । घर नजिकै बाँसको ‘बखारी’ बनाएर घर नजिकै उनले धान राखेका छन्, जसले उनीहरूको परिवारलाई वर्षभरि खान मात्र होइन, बेच्नसमेत पुग्ने गरेको छ ।

‘मरेपछि स्वर्ग पुगिन्छ कि नाइँ, त्यो त थाहा छैन तर काठमाडौंको सडकबाट उठेर घर पुग्दा मलाई स्वर्ग पुगेझैँ लाग्छ’, उनले भने ।

अबको योजना

उमेरले ५६ वर्ष कटेका उनलाई अहिलेसम्म स्वास्थ्य समस्या भयो भनेर कुनै औषधि खानुपरेको छैन । सडकको धुलो, मैलो, दुर्गन्ध, हिउँदको चर्को घाम, बर्खाको मुसलधारे पानी पचाएर उनी तन्दुरुस्त छन् । ‘मन सन्तुष्ट छ, तनाव छैन, त्यसैले बिरामी परेको छैन’, उनको भनाइ छ ।

अहिले विश्वभर कोरोना महामारीले धेरैको जीवनमा उथलपुथल ल्याएको छ । विष्णुदेवका विदेशमा रहेका छोरा पनि घर फर्किएका छन् ।

अब, आफ्नै जग्गामा पोखरी खनेर माछापालन गर्ने परिवारको योजना छ । कामका लागि अब विदेश नगई सबैले आआफ्नै व्यवसाय गर्ने सुर छ विष्णुदेवको परिवारको ।

विष्णुदेवलाई ३ धुरदेखि २ विगाहभन्दा बढी जमिनको मालिक त्यही सडकको छेउछाउ झुत्रे कपडाले बारबेर गरेको छाप्रो, फाटेको जुत्ता, चुँडिएको, च्यातिएको चप्पल, जुत्ताको डोरी, भाँचिएको छाताले बनाएको हो ।

उनी भन्छन्, ‘आँखा देखुन्जेल, सिउनका लागि हात नकामुन्जेल यसरी नै छाप्रोमै बसेर काम गर्छु । अब पुग्यो, सम्पन्न भएँ भनेर आफ्नो कामको अपमान गर्दिनँ ।’

तस्बिर ः सुशील श्रेष्ठ

प्रकाशित मिति: बुधबार, साउन २८, २०७७ १८:०४