ठेलाको सहारामा बाँचेकी एउटी ‘अनागरिक’ नेपाली

केही मान्छेहरू हुन्छन्, जो सानासाना दुःख र पीडा अनि अभावलाई पनि ठूलो बनाएर बाहिर ल्याउँछन्, कोकोहोलो मच्चाउँछन् । निकै ठूलै आपत विपद् भएको देखाउँछन् ।

तर, समाजमा यस्ता मान्छे पनि प्रशस्तै छन्, जो सामान्य मान्छेले ठान्ने गरेका ठूला दुःख, अभाव र पीडालाई पनि स्वाभाविक मानेर निरन्तर जीवन सङ्घर्षमा लागिरहन्छन् ।

यस्तै मान्छेभित्र पर्छिन् ओखलढुंगाको सोलु स्थायी घर भएकी कमला परियार ।

‘बाहिर जस्तो देखिन्छ हेर्दा भित्र नि उस्तै हुँदैन मान्छे, सेती नदीझैँ सुसाउँछ भित्र, बाहिर प्राय रुँदैन मान्छे’ यो गीतको भाव आफ्नो जीवनमा लागू गरेकी छन् उनले ।

उनी बिगत १५ वर्षदेखि काठमाडौंमा छन् । हेर्दै खाऊँखाऊँ लाग्ने आँप र केराले भरिएको ठेला लिएर उनी बिहानै निस्किन्छिन् बजारतिर । उनको अनुहार सधैँ खुसी र उत्साहित देखिन्छ । हरेक दिन कोठाबाट ठेला लिएर निस्किँदा उनी यसरी नै हँसिली भएर निस्किन्छिन् ।

ओखलढुंगाकै अभिषेक परियारसँग उनको १५ वर्षको उमेरमा विवाह भएको थियो । विवाहपछि सयौँ सपना बुनेर कमाउनका लागि भारत गएका उनका श्रीमान् सपनाहरूसँगै उतै बिलाए । श्रीमानसँगै उनका सपना पनि हराए । अब कमलाका दुःखका दिन सुरु भए ।

१७ महिनाको छोरो काखमा हुँदा विधवा बनेपछि उनलाई सहारा दिने कोही भएनन् । सहारा दिनुको सट्टा ‘लोग्ने टोकुवी’को आरोप लगाइयो उनीमाथि ।

सामाजिक विभेदसँगै लैंगिक विभेदको चरम पीडा उनले खेपिन् ।

३ दिदीबहिनीमध्येकी माहिली उनलाई आफ्ना बुबा कस्ता थिए भन्नेसमेत याद छैन । उनी सानै हुँदा बुबाको मृत्यु भएपछि आमाले अर्कैसँगै विवाह गरिन् । त्यसपछि उनीहरू अनाथ जस्तै बने ।

काकाकाकीको छहारीमा बसे तर त्यहाँ छहारीभन्दा बढी बचनको आँधीबेहरी र हेला बढ्न थाल्यो ।

‘सबैबाट हेला भएपछि नजिकैको मामाघरमा बसेर मेलापात गर्दै दिदीबहिनी हुर्कियौँ’, बाल्यकाल सम्झिइन् कमलाले ।

माइतीमा जाऊँ कोही छैनन् । घरमा बस्नै नसक्ने अवस्था भयो अनि भौँतारिँदै २२ महिने छोरालाई काखमा च्यापेर उनी नयाँ जीवनको खोजीमा काठमाडौं छिरिन्, १५ वर्ष अगाडि ।

उनलाई अब आफ्नो र दूधे बालक छोरोको भविष्यको चिन्ता थियो । उनी आफ्नै पाखुरीले स्वाभिमानपूर्वक बाँच्न चाहन्थिन् र यो समाजलाई अनि परिवारलाई भन्न चाहन्थिन्, ‘म ज्यूँदी छु, नारी हुँ तर मान्छे हुँ, म पनि आफ्नै पाखुरीले बाँच्ने सामथ्र्य राख्छु ।’

केही समय श्रीमानतिरका आफन्त पर्नेकहाँ आश्रय लिएर बसे पनि उनीहरूको बचन सहनै नसक्ने भयो । त्यसपछि उनी एक्लै बस्ने निर्णयमा पुगिन् ।

सुरुका दिनमा कमला कामको खोजीमा धेरै ठाउँमा भौँतारिइन् । तर, कतै काम पाइनन् । एक दिन उनले घर बनाउने ठाउँमा काम माग्न गइन् ।

त्यहाँ काम पाउने त कहाँ हो कहाँ, २२ महिनाको छोरो बोकेर ज्यामी काम गर्छु भन्दा कसैले पत्याएनन् । ‘कसैले पत्याइहाले पनि बच्चाले अल्झाउने, काम गर्न नसक्ने भन्दै आलटाल गर्थे’, उनले सुनाइन् ।

जसले जे भने पनि उनमा भने काम गर्ने हिम्मत थियो । त्यसैले काठमाडौंमा सङ्घर्ष गर्न उनले अठोट गरिसकेकै थिइन् । त्यसकै लागि त उनी काठमाडौं छिरेकी थिइन् ।

अब उनमा अझ साहस र हिम्मत बढ्दै गयो, उनीभित्र केही गरेर देखाउँछु भन्ने ऊर्जा भरिँदै गयो तर यो सबै उनीप्रतिको समाजको र समाजका मान्छेहरूको हेलाको उपज थियो ।

बिहान ४ बजेदेखि उठेर खाना बनाइवरी १२ घण्टा घर बनाउने काममा खट्दा उनको कमाइ ५ सय ५० रुपैयाँसम्म हुन्थ्यो । दिनभरि भारी बोक्ने काम, काखमा दूधे बच्चा, त्यो बेलाको दुःख चाहेर पनि बिर्सन नसक्ने बताउँछिन् उनी ।

‘कामबाट भागिनँ, हारिनँ मान्छेका हतोत्साह र असहयोगबाट’, कमला भन्छिन्, ‘काम गर्दै जाँदा पछि ८ सय ५० रुपैयाँसम्म कमाइ हुन्थ्यो तर त्यति कमाइले काठमाडौंमा टिक्न कहाँ सजिलो छ र !’

यो पनि पढ्नुहोस्

सब्जी मण्डीकी ७६ वर्षीया ‘ठेलावाली’

संसारमा सबै मान्छे नराम्रा नै हुन्छन् भन्ने हुँदैन, धेरै मनकारी मान्छेहरू पनि छन् उही समाजमा । उनी भन्छिन्, ‘त्यो बेला धनगढी घर भएकी ती मनकारी साथीले मलाई सहयोग नगरेकी भए मेरो के हालत हुन्थ्यो, म सोच्न पनि सक्दिनँ ।’

तिनै साथीले उनलाई ज्यामी काम छाडेर सडक छेउछाउमा बसेर मकै बेच्न सुझाएकी हुन् । त्यसपछि उनले नयाँ बसपार्कको सडक छेउमा बसेर मकै बेच्न थालिन् ।

धुलोमैलोले भरिएको सडकको छेउ, काम नलाग्ने भनेर अरूले मिल्काएको एउटा थोत्रो तगारी, कार्टुनको चकटी, १५-२० घोगा मकै, मकैको भुत्लामाथि ओछ्याइएको सानो थाङ्नो, थाङ्नोमाथि उनको २२ महिने छोरो अनि छोराकै आडमा असिनपसिन हुँदै मकै पोल्ने उनी, यस्तो थियो उनको त्यो बेलाको वास्तविकता । त्यो दिन सम्झँदा आज पनि उनको आँखामा आँसुले धार बनाउँछ ।

त्यतिबेला प्रतिघोगा ३-४ रुपैयाँमा मकै किनेर २० देखि २५ रुपैयाँमा बेच्ने उनले केही दिनमै आफ्नालागि कोठा खोजिन्- अहिलेको नयाँ बसपार्क नजिकैको म्याग्दी चोकमा ।

त्यतिबेला एउटा डेक्ची, एउटा स्टोभ, १० लिटरको पानी राख्ने ग्यालिन र केही कपडाबाहेक उनीसँग केही थिएन । त्यसैमा गुजारा चलाउँदै उनले व्यापार गर्दै गइन् ।

जीवनमा केही गर्छु भन्ने हिम्मत बोकेकी उनले जीवनलाई नयाँ दिशामा लैजाने अठोट गरिन् ।

मकै बेच्दै आफ्नो बिहान र बेलुकाको छाक टार्दै गरिरहेकी उनको मन सधैँजसो मकै खान आउने प्रकाश खड्काले जिते । उनी ज्यामी काम गर्ने कामदार थिए । दिनभरि काम गरेर थकित शरीर लिएर उनी कमलाले पोलेको मकै खान आउँथे । यो क्रम बढेसँगै उनीहरूबीच दुःख साटासाटा भयो । सामीप्य बढ्न थाल्यो अनि पलायो मायाको आँकुरा ।

१८-१९ वर्षको उमेर अनि एक्लो जीवनबाट अत्तालिएकी उनलाई प्रकाशको साथ र मायाले ‘ढुंगा खोज्दा देउता मिलेझैँ’ भयो ।

कलिलो उमेरमै श्रीमान गुमाएकी उनलाई धेरै वर्षपछिको त्यो न्यानो मायाले खुसी त दिएकै थियो, साथमा जीवनसाथी पनि दियो । प्रकाशले कमलाका छोरालाई पनि त्यतिकै माया गरे, जति कमलालाई गर्थे । आफ्नो सानो छोरालाई प्रकाशले गरेको स्याहार र मायाले उनको मन झनै पग्लियो ।

आफ्नो बाबुको अनुहार नै नदेखेको सानो बालकले आफ्नै बाबुको अनुहार सम्झियो प्रकाशको अनुहारलाई । ऊ लाडियो, खेल्यो, रिसायो, झर्कियो अनि प्रकाशको मन साँच्चै जित्यो ।

‘धेरै माया गर्छु, घरमै लैजान्छु । छोरालाई पनि आफ्नै छोरा मान्छु, तिम्रो मन कहिल्यै दुखाउने छैन भन्दै बाचा कसम खाएका थिए उनले तर यो सबै कुरा पनि सपनै भयो’, उनले भनिन् ।

जिन्दगीभरि साथ दिने बाचा गरेर आफ्नो बनाएको प्रकाशको निशाना भने कमलाले मकै बेचेर कमाउने पैसामा रहेछ । त्यसैले प्रकाशसँगको दोस्रो विवाह ६ वर्षभन्दा बढी टिक्न सकेन । सँगै प्रकाशको रक्सी खाने लत पनि नराम्रो थियो ।

ज्याला मजदुरी काम गर्ने उनको कमाइले उनलाई नै नपुग्ने भएपछि मात्र कमलालाई रोजेका रहेछन् प्रकाशले । जब यो कुराले कमलालाई दिक्दारीतिर लैजान थाल्यो, त्यससँगै सुरु भयो कलह ।

दैनिकजसो झगडा, कुटपिट, सहनै नसक्ने बचन अनि दुःख गरी कमाएको पैसा पनि नजोगिएपछि कमलाले एक्लै बस्ने निधो गरिन् ।

त्यसबेलासम्म प्रकाशतिरबाट अर्को छोरा जन्मिसकेका थिए । त्यसपछि २ छोराको भविष्यलाई नै आफ्नो लक्ष्य र सपना बनाएर अघि बढ्नि कमला । त्यसपछिका दिनमा उनले कहिले ज्यामी काम त कहिले मकै बेच्ने गरेरै गुजारा चलाउँदै आइरहेकी थिइन् ।

पछिल्लो समय कोरोना भाइरसको महामारीसँगै गत चैतदेखि लकडाउन सुरु भयो । लकडाउनका बेला कमलालाई झनै दुःख भयो । न काम न माम जस्तै भयो उनका लागि । कति छाक त छोराहरूलाई पेटभरि खुवाएर उनी भोकै बसिन् ।

विभिन्न ठाउँमा राहत त बाँडिए तर उनले त्यो पनि सहजै पाइनन् । कारण, उनको नागरिकता छैन । छिमेकीलाई उनको अवस्थाका बारेमा थाहा थियो र उनकै सहयोगमा बल्लतल्ल १५ किलो चामल, आधा लिटर तेल र एक पोको नुन राहत स्वरूप पाइन् । त्यो राहत चरालाई चारो छर्किएजस्तै भयो ।

हावाबाहेक सबै चिज किन्नुपर्ने निर्मोही र पैसामुखी शहरमा काम गरे खान पाइयो नभए भोकै बस्नुपर्ने अवस्था छ । उनी एक्लै भएको भए जसोतसो गुजारा चल्थ्यो पनि होला तर साथमा अबोध २ छोराहरू छन् ।

त्यसपछि उनले आफ्नो मिल्ने साथीसँग २० हजार रुपैयाँ सापटी मागिन्, जसबाट ९ हजार ५ सय रुपैयाँमा सेकेण्ड ह्यान्ड ठेला किनेकी हुन् ।

पहिले घामपानी केही नभनी गरेको दुःखको तुलनामा अहिले धेरै सजिलो भएको छ कमलालाई । ठेला आफ्नै भएपछि, भए पनि आफैंलाई, नभए पनि आफैँलाई । ‘कसैको डर नहुने, ढुक्कले काम गर्न सकिने, सके गरे पनि हुने नसके नगरे पनि हुने, आफ्नो भन्या’ आफ्नै हुन्छ’ भन्छिन् उनी ।

राम्रा फलफूल राखेर व्यापार गर्दा एक दिनमै १० हजार रुपैयाँसम्म कमाउने उनको भनाइ छ ।

‘ज्यामी काममा धेरै दुःख गर्नुपर्छ, एकछिन काम गर्न नसके ठेकदारको गाली खानुपर्छ । मरीमरी काम गर्दा पनि ठेकेदारले बल्लतल्ल पैसा दिन्छन्’, कमला भन्छिन्, ‘त्यसैले त्यो दुःखभन्दा आफ्नै काम गर्नु वेश ।’

राम्रोसँग नेपाली अक्षर पनि चिन्दिनन् उनी तर २ छोराहरूलाई बोर्डिङ स्कुलमा पढाएकी छन् । जेठो छोरा १५ वर्षको सुदीप ७ कक्षामा र कान्छो ८ वर्षको सुजित १ कक्षामा अध्यनरत छन् । बुबा फरकफरक भए पनि दाजुभाइले एकअर्कालाई निकै माया गर्छन् । छोराहरूको मिलन र निर्दोषपना देखेर कमला पुलकित बन्छिन् र आफ्नो यतिन्जेलको मिहिनेत र सङ्घर्षलाई बिर्सन सजिलो भएको छ ।

आफूले पढ्न नपाए पनि आफ्ना छोराहरूलाई राम्ररी पढाउने उनको लक्ष्य छ । भन्छिन्, ‘दुखै गरेर भए पनि पढाउँछु । पानीले नुहाएको मान्छेले भन्दा पसिनाले नुहाएको मान्छेले इतिहास रच्न सक्छन् भनेजस्तै उनका छोराहरू पनि सबैले चिन्ने मान्छे भइदिए हुन्थ्यो भन्ने सपना छ उनको । ‘त्यसका लागि जस्तोसुकै दुःख पनि गर्न तयार छु’, कमला भन्छिन् ।

२ छोराबाहेक उनका आफ्ना भन्ने कोही छैनन् । उनीहरूकै लागि दुःख गरेको भएर पनि सङ्घर्षमा सन्तुष्टि पाउने उनी बताउँछिन् ।

३ तल्ले घरको छतमा टिनको छाना भएको एउटा साँघुरो कोठा, एक सेट भाँडाकुँडा, एउटा ग्यास, चुह्लो, एउटा खाट, एउटा बिस्तरा भुइँमा, एउटा पुरानो टीभी, हेर्दा पानी चुहिने छानो, भित्तामा भुण्ड्याइएको सानो मन्दिर, २ छोरा अनि एउटा ठेला, उनको सम्पूर्ण घर संसार यही नै हो ।

भर्खर ३१ वर्ष लागेकी उनलाई यही संसार प्यारो छ । अब सकेको दुःख गेर हाँसीखुसी जीवन जिउन मन छ उनलाई ।

विवाह नि ?

‘जति पटक विवाह गरे पनि के नै हुने हो र ! कर्ममा जे छ, त्यही भोग्ने रहेछ’, कमलाले भनिन्, ‘यी २ छोरा नै मेरालागि सबैथोक हुन् ।’

आफैँलाई विश्वास गरेर म गर्छु भन्ने हिम्मत जुटाएर अघि बढ्ने हो भने जीवनमा असम्भव भन्ने केही छैन भन्न थालेकी छन् कमला अहिले । ‘सानासाना कुरामा पनि खुसी भएर बाँच्नुपर्छ । कसैले वास्ता नगरे पनि आफ्नो हिम्मत हानुँहुँदैन, कर्म निरन्तर गर्नुपर्छ’, कमला भन्छिन् ।

तस्बिर ः सुशील श्रेष्ठ

प्रकाशित मिति: बुधबार, साउन २१, २०७७ १६:५६