महाकालीको कटानले भित्री मधेसका बस्तीहरू जोखिममा

A+ A A-

नेपाल–भारत सीमावर्ती महाकाली नदीले गर्ने कटानका कारण भित्री मधेस जोगबुढाका बस्तीहरू उच्च जोखिममा परेका छन् । महाकाली नदीका साथै अन्य नदी र खोलाहरुको कटानका कारण भित्री मधेस क्षेत्रका बस्तीहरू वर्सेनि उच्च जोखिममा पर्ने गरेका हुन् ।

नदी किनार क्षेत्रमा बसोबास गर्ने स्थानीयका लागि महाकालीको पानी हेर्नलाई मात्रै छ । बाढी, कटानी र कटानी निम्त्याउने महाकाली नदी किनार क्षेत्र सधैँ कहरमा नै रहेकाे छ । महाकाली नदी परशुराम नगरपालिका–३, ५ र ६ छोएर कञ्चनपुरतर्फ बग्छ ।

त्यति मात्रै होइन, महाकाली नदी किनारामा रहेको परशुराम धाम बर्सेनि आउने बाढीका कारण संकटमा पर्दै गएको छ ।

महाकालीसहित रंगुन, सादनी, पन्तुरा र शीर्षसहित डेढ दर्जन खहरे खोलाले भित्री मधेसका अधिकांश बस्ती उच्च जोखिममा परेका छन् ।

कटान क्षेत्रमा ठूलो स्तरमा तटबन्ध निर्माणको काम भइरहे पनि महाकाली नदी किनारका गाउँ भने तटबन्ध नहुँदा कुनै पनि समय डुबानमा पर्न सक्ने सम्भावना छ ।

भारतको उत्तराखण्ड राज्यसँग सीमा जोडिएका परशुराम नगरपालिकाका आधा दर्जन गाउँ महाकाली नदीको बहाव बढ्न थालेपछि उच्च जोखिममा पर्छन् ।

बर्सेनि वर्षाकाे बेला नदी कटानका कारण परशुराम नगरपालिका–६ का बस्तीहरू मानवविहीन बन्न थालेका हुन् । अधिकांश बस्तीसँगै महाकाली नदीको तटमा रहेको प्रसिद्ध धार्मिक तीर्थस्थल परशुरामधामकै अस्तित्व संकटमा पर्न थालेको परशुराम नगरपालिका–७ का स्थानीय आँशु भण्डारीले जानकारी दिए ।

महाकाली नदीको तटीय क्षेत्रमा रहेका परशुराम नगरपालिका–५ परिगाँउसहित वडा नं. ६ का पटरेनी, ठण्डाजाला, सरगौडा, सिमलखेत, कुडा, छेला, तातापानी, बण्ड, सिसझाला, भौरकुण्डा, खालीगडा र कराली गाउँहरू नदी कटानको उच्च जोखिममा रहेको उनको भनाइ छ ।

‘सीमाक्षेत्रका गाउँ मात्र होइन् । अन्य बस्तीहरू पनि उच्च जोखिममा छन् । नदी आसपासका क्षेत्रमा भारतले गरेको निर्माणका कारण नदीको बहाव नेपालतर्फ फर्कंदा कुनै पनि समय महाकाली सीमाक्षेत्रका गाउँ पस्न सक्छ,’ उनले भने, ‘सीमाक्षेत्रका बासिन्दा सदैव त्रासदीमा बाँंच्नुपर्ने अवस्था छ ।’

एक दशकयता महाकाली किनारका केही भूभागमा सयौँ हेक्टर उब्जाउ जमिन महाकालीले कटान गरिसकेको परशुराम नगरपालिका–६ का भूपेन्द्र धामीले बताए । दशकयता नदीछेउका आधा दर्जन गाउँको २ हजार हेक्टर बढी उब्जाउ जमिन बगर बनिसकेको छ ।

महाकाली छेउका कुणा, छेला, तातापानी, चन्दनी, कराली र भोरकुण्डालगायतका आधा दर्जन गाउँको अधिकांश उब्जाउभूमि बगेको हो । यसअघि केही गाउँ नदी कटानका कारण विस्थापित भइसकेको समेत उनले जानकारी दिए ।

‘यस क्षेत्रमा महाकाली नदीको पानीमा बहाव बढी छ,’ उनले भने, ‘कटान गर्दागर्दै महाकाली बस्तीनजिक पुगेका कारण वर्षा होस् या हिउँद जहिले पनि त्रासमै बाँच्न बाध्य छौँ ।’

अहिले यस क्षेत्रमा नगरसँगको समन्वयात्मक भूमिकामा तटीय बस्तीहरूमा ट्रोसा परियोजना सञ्चालनमा छ ।

विपन्न समुदाय तथा नदी तटीय समुदायहरुको नदी एवं नदीजन्य श्रोतहरुमा पहुँच वृद्धि, क्षमता अभिवृद्धि र पूर्वसूचना प्रणाली विस्तारमा सहजीकरण गर्न रुडुक र अक्सफामकोे साझेदारीमा दक्षिण एसियाली सीमा नदीहरूको सामुदायिक सदुपयोग परियोजनाले सहजीकरण सहयोग गरिरहेको छ ।

महाकालीमा पानीको बहाव बढ्यो, सतर्क रहन आग्रह

मंगलबारदेखि भइरहेको लगातारको वर्षाका कारण महाकाली नदीमा पानीको बहाव बढेको छ । अत्यधिक वर्षाका कारण महाकाली नदीछेउका बस्तीमा खतरा हुन सक्ने भन्दै डडेल्धुरा नदी जलस्तर मापन केन्द्र परीगाउँले सचेत गराएको छ ।

बुधबार दिउँसो १ बजे महाकाली नदीमा जलस्तर ६ मिटर पुगेको मापन केन्द्रले जनाएको छ । पानीको जलस्तर ८.८० भन्दा बढी भयो भने चेतावनीको संकेत मानिन्छ ।

दार्चुला, बैतडी, डडेल्धुरा र कञ्चनपुरसहित चुरे क्षेत्रमा परेको पानीका कारण महाकाली नदीमा पानीको बहाव बढेकाले नदी आसपासका नागरिकहरूलाई सुरक्षित रहन र नदीमा नजान जलविज्ञान र मौसम विज्ञान विभागअन्तर्गतको बाढी पूर्वानुमान शाखाले आग्रह गरेको छ ।

बाढी पूर्वानुमान शाखाका अनुसार जलस्तर ७ मिटर पुग्दा जोखिम हुने गर्दछ । यस्तै, शाखाले पहाडी क्षेत्रमा निरन्तर पानी परिरहेका कारण पानीको बहाव बढ्ने संकेत देखिएकाले नदीको तटीय क्षेत्र र डुबान भइरहने होचा क्षेत्रमा बसोबास गर्नेहरूलाई सचेत रहन आग्रह गरेको छ ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, साउन १४, २०७७ २३:१०