नेकपा विवादका माझ किन सक्रिय भइन् होउ यान्छी ?

A+ A A-

भारतले गत नोभेम्बरमा नेपाली भूमि लिपुलेक र कालापानीसमेत समावेश गरी नक्सा ल्याउनुका साथै उक्त क्षेत्रमा सडक बनाएर लकडाउनका माझ उद्घाटन गरेपछि नेपालमा त्यसको तीव्र विरोध भयो ।

भारतले आफ्नो नक्सामा नेपाली भूमि समेटेको प्रति नेपालले जनाएको आपत्तिको ख्याल नै नगरी भारतले २६ वैशाखमा कैलाश मानसरोवर जाने सडक उद्घाटन गरेपछि नेपालले पनि नयाँ नक्सा जारी गर्नुपर्ने दबाब नागरिकस्तरबाट चर्को रूपमा उठ्यो ।

भारतले आफ्नो नक्सामा पारेको नेपाली भूमि समेटेर नयाँ नक्सा जारी गर्नुअघि नेपालले भारतसँग वार्ता गर्न चाहेको थियो । तर, सडक उद्घाटन गर्न केहीले नरोके पनि कोरोना महामारी देखाएर भारतले वार्ता आलटाल गर्‍यो ।

अन्ततः नेपालले गत ७ जेठमा आफ्नो नयाँ राजनीतिक नक्सा ल्यायो । र, ३१ जेठमा नयाँ नक्साअनुसार निशान छाप परिमार्जन गर्ने प्रस्ताव गरिएको संविधान संशोधन विधेयक प्रतिनिधिसभाबाट पारित भयो ।

यी सबै घटनाले नेपाल र भारतबीचको सम्बन्धलाई तनावपूर्ण बनाएको छ । केपी शर्मा ओली नेतृत्वको सरकारप्रति भारत पूर्णतः सकारात्मक नरहेको बताइन्छ । पार्टीभित्रको आन्तरिक विवादले अप्ठेरोमा परेका प्रधानमन्त्री ओलीमाथि भारतले समेत अप्रत्यक्ष रूपमा दबाब दिइरहेको बुझिएको छ । गत साता ओलीले आफूलाई हटाउन होटल र दूतावासमा गतिविधि बढेको बताएका थिए ।

यही बेला उत्तरी छिमेकी चीनले नेपालमा सक्रियता बढाएको देखिन्छ ।

कोभिड–१९ को महामारी, स्वास्थ्य सामग्री खरिदमा भएको भनिएको भ्रष्टाचार, सीमा विवाद, पार्टीको आन्तरिक विवादका बीच प्रधानमन्त्री ओलीले वैशाखकाे पहिलो साता राजनीतिक दलसम्बन्धी विवादास्पद अध्यादेश ल्याइदिए । यसले उनैलाई अप्ठेरोमा पार्‍यो । पार्टीका बहुमत सदस्यले उनको राजीनामा माग गरे ।

यही परिस्थितिका माझ चिनियाँ राजदूत होउ यान्छीले नेकपाका शीर्ष नेतासहित राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीसम्मलाई भेटिन् । नेकपाभित्र शक्तिसंघर्ष चलिरहेका बेला दिनहुँजसो उनले नेकपाका नेतासँग भेट गरेको खबर सार्वजनिक भयाे । कतिपयले त्यतिबेला चुलिएको विवाद सामसुम पार्न यान्छीले नै भूमिका निभाएको अनुमान काटे ।

अहिले फेरि नेकपामा विवाद चुलिएको छ । यही बेला यान्छीले सक्रियता बढाएकी छन् ।

नेपाल सरकारले ल्याएको नयाँ नक्साअनुसार निशान छाप परिमार्जन गर्ने प्रस्ताव गरिएको संविधान संशोधन विधेयक प्रतिनिधिसभाबाट पारित भएसँगै भारत थप रुष्ट बनेको बताइन्छ । केही दिनअघि मात्र ‘भारतसँग मिलेर आफ्नै पार्टीका नेताहरूले आफूलाई हटाउन खोजे’ भनेर विवादास्पद अभिव्यक्ति दिएपछि पार्टीभित्र ओलीको चर्को आलोचना भइरहेको छ । प्रधानमन्त्री पदबाट राजीनामा दिन उनलाई सचिवालय र स्थायी कमिटीमा रहेका बहुमत सदस्यले दबाब दिँदै आएका छन् । उनको पद जान सक्ने खतरा अझै टरिसकेको छैन । कतिपयले त नेकपा नै फुटको संघारमा आइपुगेको दाबी गरिरहेका छन् ।

यही बेला चिनियाँ राजदूत यान्छीले एकपछि अर्को गर्दै नेकपाका शीर्ष नेताहरूसँगको भेटावार्तालाई बाक्लो पारेकी छन् । उनले प्रधानमन्त्री ओली, अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’, वरिष्ठ नेता झलनाथ खनाल, विदेश विभाग प्रमुख माधवकुमार नेपाललगायतसँग भेट गरिसकेकी छन् ।

एकातिर भारतले हटाउन लाग्यो भनेर प्रधानमन्त्री रुवाबासी गर्ने, अर्कातिर नेकपाका नेताहरूले यान्छीलाई भेट दिइरहेकाले भारत थप सशंकित बनेको छ । नेकपाका नेताहरूले समेत यस कुराको हेक्का राखेको पाइँदैन ।

जबजब नेकपाभित्र शक्तिसंघर्ष उत्कर्षमा पुग्छ, तबतब चिनियाँ राजदूतले नेकपाका शीर्ष नेतालाई घरघर पुगेर भेट्नुलाई सामान्य भेटका रूपमा मात्र लिन सकिँदैन । यसले केही संशययुक्त प्रश्न पक्कै जन्माएको छ, जसको जवाफ नेकपाका नेता र सरकारले दिनुपर्ने हुन्छ ।

केही महिनायता दक्षिणी छिमेकी भारतले नेपालप्रति गरेको व्यवहार निको छैन । भारतीय व्यवहारले नेपालीको चित्त दुखाएको छ । यद्यपि, भारत र नेपालबीच ‘युद्ध’ नै हुन लागेको होइन, यस्तो हुनेवाला पनि छैन ।

सीमा विवादको विषयमा २ देशबीच वार्ता हुनै बाँकी छ । तर, सत्तारूढ पार्टीका नेता र चिनियाँ राजदूतबीच अस्वाभाविक लाग्ने खालको चोचोमोचोले भने आगामी दिनमा नेपाल अप्ठेरोमा नजाकिएला भन्न नसकिने परराष्ट्र मामिलाका जानकारहरू बताउँछन् ।

केही महिनायता सत्तारूढ दलका सबै शीर्ष नेतालाई भेट गरेकी यान्छीले विपक्षी पार्टीका कुनै नेतालाई भेटेकी छैनन् । सत्तारूढ दलका नेताले राजदूतसँग भेट्दा सामान्य कूटनीतिक नियम पनि पालना गर्ने गरेका छैनन् । कुनै पनि देशका राजदूतसँग भेट्दा परराष्ट्र मन्त्रालयका प्रतिनिधि हुनुपर्छ । तर, नेकपा नेताले व्यक्तिगत र पार्टीगत स्वार्थका लागि यस्तो नियम लत्याएको देखिन्छ ।

परराष्ट्रविद् डा. दिनेश भट्टराई राजदूत यान्छीले नेकपा नेतालाई भेट्नु सामान्य भए पनि समय, सन्दर्भ र पृष्ठभूमिले अस्वाभाविक पारेको बताउँछन् । ‘नेकपामा विवाद चुलिएका बेला चिनियाँ राजदूत सक्रिय देखिएकी छन्, यसबेला उनले सत्तापक्षका नेतालाई मात्र भेटिरहेकी छन्, विपक्षी पार्टीलाई भेटेकी छैनन्,’ डा. भट्टराई भन्छन्, ‘त्यसैले सन्दर्भले राजदूत यान्छी र नेकपा नेताहरूको भेटवार्तालाई अस्वाभाविक बनाएको छ ।’

उनका अनुसार राष्ट्र–राष्ट्रबीचको सम्बन्ध दक्षतापूर्वक सञ्चालन गर्ने नीति नै कूटनीति हो । ‘हाम्रो देशले अरु देशसँग कस्तो व्यवहार गर्छ, यस्तो व्यवहारले ती देशमा कस्तो प्रभाव गर्छ जस्ता कुराले कूटनीतिको कुशलता झल्काउँछ’, भट्टराई भन्छन्, ‘अन्तर्राष्ट्रिय राजनीतिमा कूटनीतिलाई कुनै पनि देशको अन्य मुलुकलाई हेर्ने आँखा र सुन्ने कानको रूपमा स्वीकार गरिएको छ ।’

भनिन्छ, दायाँ हातले के गरिरहेको छ भन्ने कुरा बायाँ हातलाई थाहा नहुनु कूटनीतिको पहिलो पाठ हो । तर, नेकपाले यस्तो कुराको ख्याल गरेको पाइँदैन । चिनियाँ राजदूतको सक्रियतालाई लिएर अनेक आशंका भइरहेका बेला प्रधानमन्त्री ओलीले भारतले आफूलाई हटाउन खोजेको भन्नु, त्यसपछि पनि नेकपाका नेताहरूले यान्छीसँग भेट गर्नुलगायतका गतिविधिले कूटनीतिक संवेदनशीलतालाई लत्याएको देखिन्छ । भारत र चीनमध्ये कुनै राष्ट्रसँग नेपाल तुलनात्मक हिसाबले नजिक वा टाढा रहनु हुँदैन । यो नेपालको घोषित नीति पनि हो ।

नेकपाका नेतालाई चिनियाँ राजदूतले भेट्नै नहुने भन्ने होइन । तर, भारतसँग सम्बन्ध चिसो भएको, नेकपाभित्र विवाद बढेको स्थितिमा नेकपा उच्च नेताहरूसँग भेटवार्ता गर्नु र यस्ता भेटवार्ताको कारण नखुलाइनु अस्वाभाविक नै हो ।

चीन वा भारत मात्र होइन, सात समुद्रपारिकै देशबाट नेपालको आन्तरिक मामिलामा हस्तक्षेप वा सक्रियता कतैबाट पनि हुनु हुँदैन । नेपालले पनि २ देशमध्ये लाखापाखा व्यवहार गर्न हुँदैन । जनस्तरबाट जेजस्तो व्यवहार भए पनि सरकारले छिमेकी चिढिने खालको व्यवहार गर्नुलाई कुनै अर्थमा पनि जायज मान्न सकिँदैन ।

हाम्रा लागि चीन र भारत समानस्तरका छिमेकी र मित्र हुन् । दुवै देशसँग नेपालको समनिकटता र समदूरीको सम्बन्ध हुनुपर्छ ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, असार २६, २०७७ १३:५७