बिस्केट जात्रामा किन हुन्छ ढुङ्गामुढा ? यस्ता छन् पाँच कारण

A+ A A-

भक्तपुरको सबैभन्दा लामो बिस्काः (बिस्केट) जात्रा २७ चैतदेखि सुरु हुँदै छ । ८ दिन ९ रातसम्म मनाइने बिस्काः भक्तपुरको सबैभन्दा लामो र मुख्य जात्रा हो ।
स्थानीय भाषामा यसलाई बिस्का भनिए पनि बिस्केट भनेर चिनिँदै आएको छ ।

भक्तपुर नगरभित्रको पाँचतले र भैरवनाथको मन्दिर प्राङ्गणमा निर्माण गरिएको तीनतले प्यागोडा शैलीको भैरवनाथको रथ तानेर बिस्का जात्रा सुरुवात हुन्छ । यस दिनलाई स्थानीय भाषामा द्य क्वहाँबिज्याइगु (देवता तल सवारी हुने) भनिन्छ ।

तर, भक्तपुरमा बिस्का जात्रा सुरु नहुँदै जात्राको क्रममा हुने ढुङ्गामुढा र झगडा रोचक बन्छ ।

ढुङ्गामुढासँगै जात्राको क्रममा सर्वसाधारणको ज्यानसमेत जाने भएकाले जात्रा सुरु नहुँदै प्रहरी प्रशासन सतर्क बन्छ । र, अग्रिम तयारीमा जुट्छ ।

विगतले भन्छ, जति अघिबाट सुरक्षा तयारी गरे पनि प्रहरी प्रशासन ढुङ्गामुढा र हुलदङ्गा रोक्न असफल हुँदै आएको छ ।

स्थानीय तहका प्रतिनिधि र स्थानीय अगुवाको पनि ध्यान बिस्कालाई शान्तिपूर्ण बनाउने हुन्छ । सबैको प्रयास सधैं असफल हुन्छ, किन ?

प्रहरी, प्रशासन र नगरपालिकाले यस वर्षको जात्रामा ढुङ्गामुढा हुन नदिने संयुक्त प्रयास थालिसकेका छन् तर के कारणले जात्रामा ढुङ्गामुढा हुन्छ ? कसैसँग जवाफ छैन । किन झगडा हुन्छ भन्ने विषयमा स्थानीय बूढापाकासँग शिलापत्रले कुराकाकी गरेको छ ।

दुईतिरबाट तान्दा झगडा !

सबैको बुझाइ भैरवनाथको रथ तलमाथि (थने–क्वने) गरी दुई समूहमा बाँडेर तान्ने गरेकाले आफूतिर रथ तान्न सक्ने समूहले ढुङ्गामुढा गर्ने गरेको भन्ने बुझाइ रहँदै आएको छ त्यसैले दुईतिरबाट रथ नतानी एकपटकमा एकतिरबाट मात्रै रथ तान्नुपर्ने आवाज उठेको छ । तर, झगडाको कारण यो पनि नभएको प्रहरी प्रशासनको भनाइ छ ।

रिसमा ढुङ्गामुढा

प्रहरी प्रशासन र नगरपालिकाबाट पीडितहरूले बिस्का जात्रालाई आफ्नो रिस साँध्ने माध्यम बनाउने क्रममा ढुङ्गामुढा हुने गरेको बताउनेहरू पनि कम छैनन् । प्रहरी एवं ट्राफिक प्रहरीबाट पीडितहरूले बिस्का जात्राकै क्रममा आफ्नो रिस पोख्ने सर्वसाधारणको भनाइ छ ।

त्यस्तै, नगरपालिकामा नक्सापास गर्न जाँदा अलमल गरिदिँदा, वडामा कुनै सिफारिस लिन जाँदा ढिलाइ गर्दा पनि त्यसको रिस बिस्का जात्रामा पोख्ने गरिएको अनुमान लगाउने स्थानीय पनि छन्, भक्तपुरमा । तर, जनप्रतिनिधिहरू यो पनि झगडाको वास्तविक कारण मान्न तयार छैनन् ।

त्यसो भए मादक पदार्थ ?

मादक पदार्थ सेवन गरेर जात्रामा सहभागी भएकाले पनि ढुङ्गामुढा हुने बताउनेको संख्या पनि कम छैन । प्रहरी प्रशासनको बुझाइ पनि यही छ । नेपाल भाषी (नेवार)ले भोज खाने एवं जात्रा मान्ने क्रममा बढी जाँडरक्सी खाने हुनाले सामान्य विवादकै बीचमा ढुङ्गामुढा हुने गरेको प्रहरीको भनाइ छ ।

त्यसैले प्रहरी प्रशासनले जात्रा हुने क्षेत्रमा मादक पदार्थ बिक्री वितरणमा रोक लगाउँदै आएको छ । यो जोसको जात्रा हो । तीनतले रथ तान्न तागत चाहिन्छ । तागत निकाल्दा आउने जोसका कारण एकले अर्को व्यक्तिलाई प्रहार गर्ने गरेको अनुभव सुनाउने पनि भेटिन्छन्, भक्तपुरमा ।

कमजोर व्यवस्थापन ?

बिस्का जात्राको मुख्य आकर्षण भैरवनाथको रथ तानेर सम्बन्धित ठाउँमा पु¥याउनु हो । रथका चारवटा ठूला पाङ्ग्रा दर्जनौं मान्छेको बलले हलचल गर्न हम्मेहम्मे हुन्छ ।

सयौं मान्छेले एकैपटक एकै बलमा ताने मात्र रथलाई गुडाउन सकिन्छ । साधारण बलले रथ तान्न सम्भव छैन । जति तान्दा पनि रथ टसमस नहुने र रथमा दर्जनौं अनधिकृत व्यक्ति चढ्ने भएकै कारण ढुङ्गामुढा हुने संस्कृतिकर्मी प्रा.डा. पुरुषोत्तम लोचन श्रेष्ठको दाबी छ ।

‘रथमा अनधिकृत मान्छे बसेपछि रथ तान्नेहरूलाई रिस उठ्छ,’ उनी थप्छनु, ‘उनीहरूलाई रथबाट झार्न अगाडि जे भेटिन्छ त्यसैले हान्ने गरिएको इतिहास हामीसँग छ । यसरी हानिएको वस्तुबाटै ढुङ्गामुढाजस्तो ठूलो घटनामा परिणत हुने गरेका छन् ।’

रथमा आधिकृत व्यक्तिलाई चढ्न रोक्दै समयमै जात्रा सुरु गरेर तोकिएकै समयमा अन्त्य गरे शान्तिपूर्ण हुने उनको सुझाव छ । रथ तान्न प्रयोग गरिने डोरी चुँडिँदा पनि जात्रालुले आक्रोस व्यक्त गर्ने गरेका छन् ।

रथको कमसल डोरी पनि जिम्मेवार

ठेकेदारमार्फत व्यवस्थापन गरिने रथ तान्ने कमसल डोरी पनि झगडाको कारण बन्ने गरेको छ ।

‘अहिलेसम्मको ढुङ्गामुढाको विगत यही हो,’ स्थानीय राकेश श्रेष्ठ भन्छनु, ‘रथ तान्ने क्रममा डोरी पटक–पटक चुँडिन्छ । डोरी चुँडिँदा जात्रालु लड्छन्, घाइते हुन्छन् र रिसमा ढुङ्गामुढा हुन्छ ।’

ढुङ्गामुढा जात्राको अभिन्न अंग

ढुङ्गामुढाको कारण भक्तपुरको बिस्का जात्राको बदनाम हुन थालेको धेरैको भनाइ छ । ढुङ्गामुढा हुने कारण बिस्का जात्रामा सहभागी हुन डराउन थालेको स्थानीयकै अनुभव छ ।

तर, जनप्रतिनिधि भने यो तर्क मान्न तयार छैनन् । पछिल्लो समय बिस्का जात्रा हेर्न आउनेहरूको संख्या बढेको भन्दै उनीहरू ढुङ्गामुढाका कारण जात्रा बदनाम नभएको तर्क गर्छन् ।

बिस्का जात्राका क्रममा भैरवनाथको रथ गुड्ने ठाउँमा पाइला टेक्ने ठाउँसमेत हुँदैन । जसका कारण कहिलेकाहीँ रथले किचेर जात्रालु घाइते हुनेदेखि मृत्यु हुनेसम्मका घटना भएका छन् ।

धेरैलाई ढुङ्गामुढा भएन भने बिस्का जात्रा मनाएको जस्तै नहुने स्थानीय बताउँछन् । बिस्का जात्रा सकेर घर फर्कंदा सबैको एउटै प्रश्न हुन्छ– ‘यसपालि ढुङ्गामुढा भएन ? इँटा हानाहान भएन ?’

बिस्का जात्राका क्रममा ढुङ्गामुढा भएन र झैझगडा भएन भने स्थानीय युवा यस वर्ष बिस्का जात्रा खलो भयो भन्छन् । शान्तिपूर्ण रूपमा बिस्का जात्रा सम्पन्न हुँदा युवालाई समस्या हुन थालेको छ ।

उनीहरूका अनुसार बिस्का जात्रामा ढुङ्गामुढा भएन भने मजा नै आउँदैन । प्रहरीसँग ढुङ्गामुढा गरी लुकामारी खेल्नुको मजा बिस्का जात्राबाहेक अरू बेला नपाइने उनीहरू सगर्व बताउँछन् ।

त्यसैले बिस्का जात्राको पर्याय ढुङ्गामुढा हुन थालेको यसबाट प्रस्ट हुन्छ । यी सबैलाई ध्यान दिन सके बिस्का जात्रामा हुने ढुङ्गामुढा तथा झैझगडा अन्त्य गर्न सकिने भक्तपुर पर्यटन विकास समितिका अध्यक्ष रामसुन्दर भेले दाबी गर्छन् ।

ढुङ्गामुढा गर्नेलाई कारबाहीको तयारी

भक्तपुरका प्रमुख जिल्ला अधिकारी नारायणप्रसाद भट्टले बिस्का जात्राको क्रममा ढुङ्गामुढा गर्ने तथा मादक पदार्थ सेवन गरी झैझगडा गर्नेलाई कानुनी कारबाही गरेरै छाड्ने बताएका छन् ।

उनले बिस्का जात्राका क्रममा हुन सक्ने ढुङ्गामुढा र झैझगडा गर्नेहरूको पहिचानका लागि ठाउँठाउँमा सीसीटीभी क्यामरा जडान गरिएको जानकारी दिए ।
नगर प्रमुख सुनील प्रजापतिले पनि बिस्का जात्रा शान्तिपूर्ण बनाउन आग्रह गरेका छन् ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, चैत २५, २०७५ २२:३२