मृत्युको छाया पछ्याएर हिँडेका दिन

A+ A A-

उमेरले बुढ्यौली अनुहारमा देखिन्छ । जोश भने युवाको भन्दा कम छैन । अहिले पनि उनी बुढ्यौलीतर्फ होइन, युवावयतर्फ फर्किंदै छन् जस्तो लाग्छ ।

सुरेश आले मगर अर्थात् जगत थापा वा जगमान लामा अथवा शेरजंग । यी सबै उनका भूमिगत नाम हुन् ।

२००९ सालमा जन्मिएका सुरेश आलेमगरको राजनीतिक जीवन फरक छ । उनले भारतको देहरादुनको आर्मी स्कुल पढे । आईए पनि त्यही आर्मी कलेजबाट पास गरे । आईए पास गरेपछि उनी नेपाल आए । काठमाडौंमा बीएड पढे । त्यस समयमा काठमाडौंमा लाङ्घाली परिवारहरूको सङ्गठन थियो । त्यही सङ्गठनको अध्यक्ष बने उनी ।

उनले काठमाडौंमा पढ्दै पढाउँदै गरे । उनमा त्यस समयसम्म राजनीतिको कुनै कुराप्रति चासो थिएन । उनको बाल्यकाल नै आर्मी स्कुल र कलेजमा बित्यो । त्यो ठाउँमा राजनीतिको केही पनि कुरा हुँदैनथ्यो ।

उनी बाल्यकाल सम्झिँदै भन्छन्, ‘भारतको देहरादुनका गोरखा मिलिट्री स्कुल र कलेजमा पढेँ । राजनीति भन्ने केही थाहा थिएन ।’

२०३४ सालमा बीएड पास गरे । उनी त्यस समयमा विद्यालयमा पढाउँथे । उनले सुरुमा पानीपोखरीको स्कुलमा पढाए । त्यसपछि बालाजुको स्कुलमा पढाए ।

स्नातकोत्तर (एमए) पढ्न कीर्तिपुर गए । त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट एमए पास गरे । उनी त्रिविमा पढ्दा देशमा राजनीतिक माहोल भने फरक थियो । अथवा २०३६ सालमा देशमा विद्यार्थी आन्दोलन मात्र भएन, जनमतसङ्ग्रहको पनि घोषणा भयो । त्यो सबै राजनीतिक उथलपुथलले भएको थियो ।

राजनीतितर्फ आकर्षण

उनलाई बल्ल राजनीतिले छोयो । विस्तारै आन्दोलनतर्फ ध्यान दिन थाले । उनी आफैँ जनजाति समुदायका । उनी राजनीतिमा जोडिँदा विद्यार्थी जीवन सकियो । त्यसपछि मात्र उनले राजनीति पढ्न सुरु गरे ।

भन्छन्, ‘म विश्वविद्यालयबाट पढेर निस्किँदा बल्ल राजनीतिमा आकर्षित भएको हुँ । त्यो समयमा मैले जातीय र वर्गीय उत्पीडनका बारेमा बुझ्न थालेको थिएँ ।’

उनी कम्युनिस्ट राजनीतिमा जोडिए । मोहनविक्रम सिंहले नेतृत्व गरेको नेकपा मशालमा सङ्गठित भए । त्यो समयमा सिंह, मोहन वैद्य (किरण) र भक्तबहादुर श्रेष्ठ नेता थिए ।

उनी पार्टीमा सङ्गठित भएपछि पार्टीकै भ्रातृसङ्गठन अखिल नेपाल जनजाति संघ र नेपाल बुद्धिजीवी सङ्गठनमा सङ्गठित भए । उनी पछि बुद्धिजीवी सङ्गठनको अध्यक्ष भए । बुद्धिजीवी सङ्गठनको पहिलो अध्यक्ष डा. बाबुराम भट्राई थिए । दोस्रो अध्यक्ष दीपेन्द्रबहादुर क्षत्री र तेस्रो अध्यक्ष बने सुरेश आलेमगर ।

कम्युनिस्ट पार्टी पनि विभाजित हुँदै गए । कोही मिल्दै गए, कोही फुट्दै । उनी मोटो मशालतर्फ लागे । मोटो मशालका महामन्त्री मोहन वैद्य (किरण) भए ।

उनी पार्टीको जिल्ला कमिटी सदस्य भए । उनी सुरुमा ललितपुर जिल्ला कमिटी सदस्य भए । मोटो मशाल एकता केन्द्र हुँदै नेकपा माओवादी बन्यो । उनी पनि यही पार्टीमा सङ्गठित भए ।

माओवादीले १ फागुन २०५२ देखि सशस्त्र विद्रोह सुरु गर्‍यो । उनी त्यो समयमा प्रदर्शनीमार्गमा रहेको नेपाल ल क्याम्पसमा अंग्रेजी विषय पढाउँथे । बाहिर बुद्धिजीवी सङ्गठनमा भए पनि भित्र भने पार्टीको ललितपुर जिल्लाका सदस्य थिए उनी ।

सशस्त्र विद्रोह चलिरहेको थियो । माओवादी र सरकार आमुन्ने सामुन्ने थिए । दुवै पक्ष एकले अर्कोलाई ‘दुश्मन’ ठान्थे ।

उनी क्याम्पस पढाउने भए पनि सरकारको नजरमा पढ्न थालेका थिए । २०५५ सालमा उनीलगायत ७ जना ललितपुरको हरिसिद्धिमा जिल्ला कमिटीको बैठक बसेका थिए । प्रहरीले त्यहीँ घेरा हालेर पूरै जिल्ला कमिटीलाई नै फक्राउ गर्‍यो । उनी त्यो दिन सम्झिँदै रोमाञ्चित हुँदै भन्छन्, ‘बैठक बसेका थियौँ । प्रहरी आएर घेरा हालेर सबैलाई उठाएर लग्यो ।’

त्यो समयमा ललितपुरको डीसीएस(सेक्रेटरी) विष्णुपुकार श्रेष्ठ थिए । अन्यमा पवनमान श्रेष्ठ, शालिकराम जमकट्टेल, दिलीप प्रजापतिलगायतका थिए । प्रहरीले सबैलाई विस्तारै छोड्यो तर उनी र पवनमान श्रेष्ठलाई भने छाडेन ।

उनीहरूलाई नछाडेपछि बन्दी प्रत्यक्षीकरणको रिट हालियो । उनीहरूलाई रिटपछि अदालतले छाड्ने आदेश दियो तर प्रहरीले फेरि अदालतको गेटबाटै पक्राउ गर्ने क्रम ३ पटकसम्म चल्यो । चौथो पटक भने उनीहरूलाई पक्राउ गरे पनि हनुमान ढोका होइन, प्रहरी प्रधानकार्यालय नक्साल लग्यो । त्यहाँबाट सिधा पोखरा ।

उनीहरूलाई पोखरा ११ महिना राख्यो । एक दिन बाहिर हिँड भन्यो । बाहिर निकाल्यो । गाडीमा हाल्यो । सिधै एयरपोर्ट ल्याएर जहाज चढाएर काठमाडौँ पठायो ।

उनी भन्छन्, ‘हामी २ जनालाई भ्यानमा हालेर एयरपोर्ट पुर्‍यायो । कहाँ पठाउँछ ? किन पठाउँछ भन्ने भयो । प्लेनमा हालेर प्रहरी केही नभनी फक्र्यो । हामीले सोच्यौँ, काठमाडौं पठायो, त्यहीँ एयरपोर्टमा प्रहरीले समातिहाल्छ होला ।’

प्लेनमा काठमाडौं आए उनी । प्लेनबाट उत्रिएपछि प्रहरी देखे । आलेमगरले ‘मामाहरू त धेरै आएका छन् त पवन भाइ’ भनेछन् । पवनले पनि ‘हो नि है !’ भनेछन् । तर, प्रहरी भने आफ्नो ड्युटीमा खटेका थिए नकि उनीहरूलाई पक्राउ गर्न ।

प्रहरी समात्छ होला भनेर ढुक्क भएर उनी प्रहरीको नजिक पुगे । तर, पनि केही गरेन प्रहरीले । ‘होइन पवन, समातेन त मामाले त ! कि छाडेको हो ?’, उनले भने ।

‘बाहिर निस्किएपछि मुमाराम खनाल, ईश्वरचन्द्र ज्ञवाली र दुर्गा सुवेदी हामीलाई कुरेर बसेका थिए । बल्ल थाहा पायौँ, हामीलाई छाडेको रहेछ भनेर’, आलेमगर मुस्काउँदै सम्झन्छन् ।

उनीहरू दुवै जना पक्राउ परेपछि ११ महिना सँगै बसे । सुख, दुःखका साथी भए । पोखराबाट छुटेर आएपछि आफूलाई लिन आएका साथीहरूसँग भलाकुसारी गरे । साथीहरूले पनि वार्ताको वातावरण बनाउन उनीहरूलाई सरकारले छाडेको कुरा सुनाए ।

दुवै जना ट्याक्सीमा चढेर गए । दोस्रो दिन उनीहरू भेट्ने भनेर छुटेका थिए । पवनमानको घर शङ्खमूलमा । आलेमगर भने ललितपुर बस्थे । पवनमानलाई भेट्न उनी दोस्रो दिन शङ्खमूल आए ।

पवनको घरको ढोकामा आएर बोलाए । पवनमानले ढोका खोले । आलेमगरले भने, ‘पवनमानजी घरमा हुनुहुन्छ ?’

पवनमानले नै ढोका खोलेका थिए । उनीहरू दुवैले दुवै जनालाई चिनेनन् । पवनमानले भने, ‘म नै हो पवनमान ।’ यसको कारण रहेछ, धेरै समयपछि दाह्री-जुँगा काटेर सफा चट हुनु ।

उनी हाँस्दै भन्छन्, ‘मैले पनि नुहाइधुवाइ गरेर, दाह्री-जुँगा काटेर आएको थिएँ । पवनमानले पनि त्यही गरेको रहेछ । हामी दुवैले एकअर्कोलाई चिनेनौँ । पवनमानले म पवनमान हो भनेपछि चिनेँ । उनले पनि मलाई नचिनेका रहेछन् ।’

त्यसपछि पूर्णकालीन

विस्तारै प्रहरीले पनि उनीमाथि झनै निगरानी राख्न थाल्यो । कलेजको गेटमा एक-दुई जना प्रहरी त उनका लागि मात्र ड्युटी गर्ने भए । तर, उनी छुटेर आएपछि राजनीतिक गतिविधिमा सहभागी नहुने भए ।

उनको योजना थियो, अब यहाँ सार्वजनिक कार्यक्रममा नदेखिने । सिधै भूमिगत हुने । हो, उनले पनि त्यसै गरे । जेलबाट फागुनमा छुटे, २७ असार २०५७ मा पूर्णकालीन कार्यकर्ता भएर भूमिगत भए । उनी पूर्णकालीन हुँदा श्रीमती र २ छोरालाई आफूसँगै लिएर गए ।

उनी भूमिगत भएपछि उनको कार्यक्षेत्र तोकियो भारत । उनी पूर्णकालीन भएको तेस्रो दिन कञ्चनपुर, भारतको वनबासा हुँदै दिल्ली पुगे । भारतमा काम गर्न थाले । उनी सार्वजनिक कार्यक्रममा प्रोफेसर आवरणमा सहभागी हुन्थे ।

उनको कोठा दिल्लीको शङ्करपुरमा थियो । उनी पार्टीको भूमिगत काम खुला रूपमा गर्थे । नेपालमा माओवादीका पत्रपत्रिका बन्द भएका थिए । त्यो समयमा भारतबाट नै प्रकाशन हुन्थे । त्यो समयमा दिल्लीबाट ‘जनआह्वान’ निस्किन्थ्यो । उनले त्यही पत्रिकामा काम गरे ।

पछि पत्रिकाको जिम्मेवारीमा रहेका महेश्वर दाहाल दिल्लीबाट पक्राउ परे । दाहालसँगै राम कार्की, निभा शाह र मोती रिजाल पनि पक्राउ परेका थिए । ती चारै जनालाई भारतले नेपाल सुपुर्दगी गरेको थियो ।

पत्रिका निकाल्ने जिम्मा आलेमगरलाई दिइयो । उनी पत्रिका निकाल्न थाले । खुला रूपमा नेपाली सङ्गठन र भारतीय भाइचाराका कार्यक्रममा पनि वक्ता हुन्थे उनी ।

उनी भूमिगत भएर पत्रिका निकाल्थे । पार्टीको काम पनि गर्थे । सार्वजनिक कार्यक्रममा नाम फेरीफेरी वक्ता पनि बन्थे । प्रहरीले खोज्न थाल्यो । उनी बसेको घर खोज्दै एक दिन प्रहरी आयो । घरभेटीलाई प्रहरीले सोधेछ ‘माओवादी सुरेश आलेमगर यहाँ रहन्छन् ?’ भनेर ।

घरभेटीले ‘कोही सुरेश आलेमगर बस्दैन, यहाँ त सिलगुडीको प्रोफेसर बस्छ परिवारसँग । जेएनयूमा पीएचडी गर्दै छ’ भनेछन् । प्रहरी उनका घरपरिवार हेरेर फर्किएछ ।

आलेमगर कोठमामा पुग्दा घरभेटीले बोलाएर छतमा लिएर सोधेछन्, ‘तपाईं माओवादी हो र ? प्रहरी आएर सोध्दै थियो ।’

उनले जवाफ फर्काए, ‘मैले के बिगारेको छु र ? म त दार्जिलिङको मान्छे हो, जेएनयूमा पढ्न आएको । मेरो नाम तपाईंलाई थाहा नै छ, जगत थापा हो ।’

उनले घरभेटीलाई जगत थापा भनेर नाम दिएका थिए ।

उनी त्यो दिन घरमा नबसेर पुनः पत्रिकाको कार्यालय रहेको ठाउँ आए । उनले साथीहरूलाई सबै कुरा भने । घरभेटीले पनि ‘हौ भने पनि यो घर नआउनू । छोरा र परिवार यतै रहून् । फोन नगनूर्, प्रहरीबाट बच्नू’ भनेछन् ।

उनी त्यस दिनदेखि त्यो घरमा गएनन् । घर परिवारलाई पनि बाहिर बोलाएर भेट्न थाले । दिल्लीमा बस्न गाह्रो भएपछि उनी दार्जिलिङ गएर बस्ने भए तर उनी जान पाएनन् । श्रीमती र छोराहरूलाई दार्जिलिङ पठाए ।

उनीसँग त्यो समयमा गुणराज लोहनी पनि पत्रिकामा थिए । आलेमगर त्यो समयमा जनप्रतिरोध आन्दोलन, दक्षिण एसियाका संयोजक पनि थिए । त्यो सङ्गठनमा नेपाल, भारत, बङ्गलादेश र श्रीलङ्का थिए ।

आलेमगरले उक्त सङ्गठनको नेतृत्वबाट हटेर पार्टीको काम गर्न चाहेका थिए । त्यही समयमा उपेन्द्र यादव पनि माओवादीमा आएका थिए । उनलाई कुनै भूमिका नदिएकाले उक्त सङ्गठनको संयोजक बनाउने कुरा पनि चलेको थियो । कुरा चल्दाचल्दै उनी, मातृका यादव र उपेन्द्र यादव दिल्लीबाट पक्राउ परे ।

भारतमा पक्राउ

दिल्लीको पितमपुराबाट २३ माघ २०६० मा उनी, मातृका यादव र उपेन्द्र यादव पक्राउ परेका थिए । त्यो दिन सम्झिँदै उनी भन्छन्, ‘म एक्लै बसेको थिएँ । मातृका र उपेन्द्र एक ठाउँ बसेका थिए । म नै गएर हिँड्नोस् मेरो कोठामा भनेर लिएर आएँ । खाना खाएर सुत्दै थियौँ । ढोका ढकढकाएको आवाज आयो । म गएर खोल्दा त प्रहरी पेस्तोलसहित भित्र पस्यो । उपेन्द्रको कन्पटमा पेस्तोल लगाएर यही हो त्यो मान्छे भन्यो ।’

उनीहरूलाई राती नै गाडीमा हालेर लोधिरोड थाना लिएर गए । रातभरी त्यहीँ राखियो । बयान लिइयो । उनले पनि आफूहरूले नेपालको राज्यसत्तासँग लडेको र यहाँ शान्तिपूर्ण रूपमा बसेको बताए । तर, एक दिन राखेर नेपाल पठायो आलेमगर र मातृकालाई । उपेन्द्रलाई भने दिल्लीमा नै राख्यो ।

भारतीय प्रहरीले नेपाल बुझायो

सुरेशलाई थानामा गएपछि प्रहरीले भन्यो, ‘हामीलाई तेरो बारेमा सबै थाहा छ तर तेरै मुखबाट सुन्न चाहन्छौँ । को होस् तँ भन् ? प्रचण्ड बाबुरामलाई कहाँकहाँ भेट्छस् ?’

उनले सुरुमा त आफू जेएनयूमा पीएचडी गर्न आएको दार्जिलिङको जगत थापा भनेर बताए । तर, ४ पटक फलामले पूरा शरीर पेलेपछि माओवादीको वैकल्पिक केन्द्रीय सदस्य भएको बताए । त्यसपछि प्रहरीले पनि यातना दिएन ।

उनी भन्छन्, ‘मलाई र मातृका कामरेडलाई नेपाल पठायो । उपेन्द्रलाई त्यहीँ राख्यो । हामीलाई सफर्दरजंग अस्पताल लगेर मेडिकल गर्‍यो । त्यहाँबाट सिधा गाडीमा हालेर नेपाल ल्यायो । बाटोमा हामी दुवै जनालाई एकआपसमा कुरा गर्न दिएन । महेन्द्रनगर ल्याएर नेपाललाई बुझाइयो ।’

बाटोमा आउँदाको एउटा रोचक प्रसङ्ग सम्झदै भन्छन्, ‘दिल्लीबाट गाडीमा हालेर ल्यायो । बाटोमा खाना खुवायो । एकएक हातमा हथकडी छ । प्रहरीले नेपाल सरकारले २५ लाख र ३५ लाख दिन्छ कि दिँदैन भन त भनेर सोध्यो । मेरो टाउकोको मूल्य २५ लाख र मातृका कामरेडको टाउकोको मूल्य ३५ लाख थियो । मैले भनेँ, मलाई के थाहा, आफैँ गएर सोध्नु ।’

उनी दिल्लीको पितमपुरा बस्दा माओवादीका अर्का कार्यकर्ता बझाङका पदम खड्का उनीसँगै बस्थे । उनी त्यो समयमा कलकत्ता गएका थिए । त्यही भएर उनी पक्राउ पर्नबाट बचे । तर, प्रहरीले थाना पुगेपछि ‘तेरो भान्जा कता छ खै ?’ भनेर सोधेको उनी बताउँछन् ।

उनीहरूलाई महेन्द्रनगरको शुक्लाफाँटा आरक्षमा राखेको मगर बताउँछन् । उनीहरूलाई गाडीमा राखेर जंगलको बाटो ल्याउँदै गर्दा आलेमगरले सोचे, ‘अब मार्छ होला जंगलमा । मार्नलाई त ल्याएको होला जंगलमा ।’

२ जना नै शहीद भइने भयो भन्ने लाग्यो उनलाई । क्रान्तिका लागि हाम्रो पनि योगदान रहने भयो भन्ने ठानेर मन नै कस्तोकस्तो भएको बताउँछन् उनी । भन्छन्, ‘शहीद भए पनि ठीकै छ । यही बाटोमा लागेका थियौँ । देश, जनता र क्रान्तिका लागि आफ्नो बलिदानी पनि खुसीसाथ दिन तयार भएको थिएँ । हो, मृत्युको नजिकबाट हिँड्नुपर्दा मानिस डराउनु भने हुँदैन रहेछ ।’

उनीहरूलाई सेनाको व्यारेकमा लगिएछ । आँखामा पट्टी बाँधिएको थियो । उनीहरूको बयान लिन नेकपाका दोस्रा महासचिव केशरजंग रायमाझीका छोरा दिलीपजंग रायमाझी पहिला नै महेन्द्रनगर पुगेका रहेछन् । उनी त्यो समयमा सेनाको माथिल्लो पोस्टमा नै थिए ।

उनी भन्छन्, ‘बयान लिन दिलीपजंग रायमाझी आएको रहेछ । प्रचण्ड, बाबुराम कहाँ बस्छन् ? कहाँबाट समातेको हो ? के गथ्र्यो ? भनेर सोध्यो । दोस्रो दिन हेलिकोप्टरमा हालेर काठमाडौं ल्यायो । हेलिकोप्टर चढाउन लैजाँदा सेनाले जुत्ताले लात्ती हान्यो । साह्रै दुख्यो ।’

काठमाडौं ल्याएर सुरुमा शिवपुरीको सल्ले व्यारेकमा लग्यो । उनले यहाँ पनि मार्न जंगल लग्दै गरेको सोचे । त्यो समयमा सेनाले माओवादीलाई बेपत्ता बनाउने, मार्ने काम सामान्य भइसकेको थियो । उनलाई लाग्यो, मार्नकै लागि यहाँ ल्याएको छ ।

आँखामा पट्टी भए पनि कतिकति बेला यसो बाहिर हेर्थे, जुक्ति निकालेर । जंगल देखेपछि मनमा चिसो त पर्ने नै भयो । अझ त्यसमा पनि सेनाले ल्याएको छ ।

६ महिना शिवपुरीमा राख्यो । न कसैसँग भेट्न पाउनु, न त पत्रपत्रिका पढ्न पाउनु । दुवै जनालाई अलगअलग राख्यो । सामान्य केरकार गर्थे तर बन्द कोठामा आँखामा पट्टी बाँधेर राख्नु नै धेरै ठूलो सजाय हुन्थ्यो ।

एक दिन उनलाई सेनाका हाकिमले बोलाएर कुटे । उनले किन कुटेको ? भनेर सोध्दा पनि केही नबोली कुटेको बताउँछन् उनी ।

त्यसपछि दुवै जनालाई टोखा व्यारेक ल्याइयो । त्यहाँ २ जना रेडक्रस सोसाइटीका मानिस भेट्न आए । उनी भन्छन्, ‘पहिलो पटक साधारण मानिस देख्यौँ । नत्र सेनाबाहेक कसैलाई देख्न नपाइने । प्रायजसो आँखामा पट्टी नै हुन्थ्यो । देख्दा सेना मात्र हुन्थे ।’

त्यसपछि उनीहरूलाई छाउनी व्यारेक ल्याइयो । त्यहाँ पनि दुवै जनालाई अलगअलग राख्यो । दुवै जनाबीच पत्रद्वारा हालचाल, आन्दोलन र सुख, दुःखका कुरा हुन्थे । यो क्रम भने शिवपुरी व्यारेक, टोखा व्यारेकदेखि नै थियो । पत्र लेखेर सेनाका जवानले लगिदिने र ल्याइदिने गर्थे ।

छाउनी बस्दाको सम्झना यसरी गर्छन् उनी । लामो हाँसो हाँस्दै ‘मैले जीवनमा कसैलाई प्रेम गरिनँ । कसैले पत्याएनन् । त्यो समयमा सुनेको थिएँ, प्रेममा परेका मानिसहरू भेट्दा अथवा पत्र पाउँदा धेरै खुसी हुन्छन् भनेर । यो अनुभव मलाई सेनाको व्यारेकमा बस्दा भयो । मातृका कामरेडको पत्र पाउँदा मलाई त्यस्तै हुन्थ्यो, जस्तो प्रेमी र प्रेमिकाका पत्र पाउँदा हुन्थ्यो ।’

उनी व्यारेक बस्दा दिन कटाउन नारा लगाएको बताउँछन् । दिनभरी कोठामा बस्यो, ‘माक्र्सवाद, लेनिनवाद, माओवाद, प्रचण्डपथ जिन्दावाद, क्रान्ति जिन्दावाद’ भनेर पूरा कोठामा घुम्ने गरेको दिनको सम्झना अहिले पनि ताजै जस्तो लाग्छ उनलाई ।

उनी छाउनीमा बस्दा एक जना जवानले बाहिर जाँदा उनीसँगै बीएड पढ्दाको साथीसँग भनेछ । त्यो साथीले रेडियो किनिदिएछ । सेनाले रेडियो ल्याएर उनलाई दियो । उनको छाउनी बस्दाको साथी त्यहि रेडियो भयो ।

उनीहरूलाई २१ महिना छाउनीमा राखियो । छाउनीमा घर परिवारले भेट्न पाउने भएपछि एउटा समाचार लेखेर बाहिर पठाए । त्यो समाचार ‘जनआस्था’मा छापिएपछि हलचल भएछ । त्यसपछि मात्र उनीहरूलाई अदालतमा लगियो ।

सेनाले प्रहरीलाई बुझायो । प्रहरीले ललितपुर जिल्ला अदालत लग्यो । बयान दिँदादिँदै दशैँको घटस्थापना आयो । बयान बीचमा नै रोकेर दशैँको बिदा भयो । दशैँ बिदापछि पुनः बयान लिइयो । त्यसपछि अदालतले जेल चलान गर्‍यो ।

आन्दोलन चर्किंदै गयो । ७ संसदवादी राजनीतिक दल र माओवादीबीच १२ बुँदे सम्झौता भयो । माओवादीले आक्रमण बढायो । उनीहरू जेलभित्र हुँदा पनि माओवादीले धेरै व्यारेक र जिल्ला सदरमुकाममा हमला गरे । कहीँ जिते त कहीँ हारे । यो समाचार उनीहरूले पछिल्लो समय पत्रपत्रिका पढेर थाहा पाउँथे । छाउनीमा पत्रपत्रिका पढ्न पाउने भएका थिए ।

उनीहरूलाइ ११ वैशाख २०६२ मा छाडियो । त्यसपछि उनी पहिलो संविधानसभामा सभासद भए । जेलबाट छुटेर दिल्ली गएर घरभेटीलाई आफू माओवादी नेता भएको कुरा भने । अझ सभासद भएपछि पनि गएर आफू सभासद भएको कुरा सुनाउँदा घरभेटी निकै भावुक भएको बताउँछन् उनी ।

‘पक्राउ परेदेखि दुश्मनले कुन समयमा, कहाँ, कति बेला मार्ने हो, केही थाहा हुँदैनथ्यो । हामी मृत्युलाई स्वीकारेर हिँडेका हौँ तर पनि कहाँ र कति बेला मृत्यु हुन्छ, केही थाहा हुँदैनथ्यो’, उनी भन्छन्, ‘पक्राउपछिका हरेक दिन मृत्यु छाया बनेर आयो तर डर भने लाग्नै छाड्यो ।’

प्रकाशित मिति: शनिबार, असार ६, २०७७ ०८:१५