स्वदेशी समाजमा विदेशी महामारी

A+ A A-

युथ रिपोर्टर शिलापत्रडटकमले सुरु गरेको युवालक्षित स्तम्भ हो । यो स्तम्भमा दूरदराजमा रहेर सामाजिक जागरण र समाज रूपान्तरणमा भूमिका खेलिरहेका युवावर्गका सूचना सङ्कलन सीप, लेखन कला र सिर्जनात्मक क्षमतालाई प्रोत्साहन गरी उनीहरूका अङ्कुराउँदै गरेका सिर्जनात्मक चेतलाई प्रोत्साहन गर्ने खालका सामग्री प्रकाशन गर्नेछौँ । यो अभियानमा जोडिएर सहकार्य गर्न शिलापत्रडटकम आह्वान गर्दछ । (सं.)

‘सुनाइ र भोगाइमा फरक हुन्छ’, हजुरबुबाले बुढ्यौली स्वरमा भन्नुहुन्थ्यो, 'ऊ जमानामा हजुरबुबाको बालाई अर्थात् मेरो जिजुबालाई अकालमै हैजाले लग्यो ।'

जिजुबाको अकालमा भएको मृत्युको कुराले मेराे मनमा पनि सानैदेखि छाप छोडेको थियाे । हरेक दिन मेराे मनमा एउटै कुरा खेलिरहन्थ्याे– जिजुबालाई संसारबाटै लैजाने हैजा कस्तो रूपको थियो हाेला भनेर । कहिलेकाहीँ त राक्षसी अनुहारको कल्पना गर्दै हैजासँग रिसाउने गर्थें ।

वास्तवमा कडा स्वभावका हजुरबुबासँग जिजुबालाई लैजाने हैजा कस्तो थियाे भनेर सोध्न पनि सकिरहेको थिइनँ । त्यसैले होला, जिजुबालाई लैजाने हैजाका बारेमा रनभुल्लमै थिएँ म ।

सानै थिएँ, खेल्दाखेल्दै बिर्सिसकेको थिएँ हजुरबाको बालाई लैजाने कुनि के जातिको नाम । एक दिन विद्यालयमा पढाउने हाम्रो दीपेन्द्रप्रसाद उपाध्याय सरले हैजाको पाठ पढाउने भन्नुभयो । मनमा हजुरबाको बालाई लैजाने हैजाको याद आयो । सोचेँ, हजुरबालाई त सोध्न सकिनँ सकिनँ, सरलाई त पक्कै सोध्छु । मनमनै जिज्ञासु भएर बुढाको ढाकाटोपी हेरिरहेँ । मेरो मतलब शिक्षक यानेकि दीपेन्द्र सर ।

सरले कालो पाटीमा सेतो चकले बाङ्गिएका अक्षरमा लेख्नुभयो– आज पढ्ने विषय 'हैजा रोग’ । मैले कुरा बुझेँ, हैजापछाडि लेखिएको शब्द पढेपछि भने मेराे मानस्पटलमा बसेकाे राक्षसी रूपको हैजा एकाएक हरायो । बल्ल पो थाहा पाएँ– हैजा त एउटा रोग पो रहेछ ।

हजुरबाले भनेको हैजालाई स्कुलमा सरले पढाएपछि बल्ल चिनेँ । पढाउँदै जाँदा दीपेन्द्र सरले हैजाका बारेमा सरल तरिकाले बुझाउनुभयो । हैजा के हो ? अनि यो रोगले मानिस कसरी मरे ? कति मरे र किन मरे ? यी यावत कुराहरू सरले भनिरहँदा मलाई अझै याद छ, सरले हैजाले वर्षेनि मानिस मर्नुको कारणबारे भन्नुभएको कुरा ।

सरले परापूर्वकालका मान्छेहरूमा शिक्षाको अभाव हुनुका साथै अन्धविश्वासले हरेक व्यक्तिको मानस्पटलमा जरा गाढेको थियो । यसले गर्दा नै औषधिमुलोभन्दा झारफुकमा समय बर्बाद गरेर अकालमै ज्यान गुमाउने गरेको यथार्थ बताउनुभयो । बालापनमा बालमस्तिस्कले सोच्यो, ‘ह्या अब त रोग पनि हामीदेखि डराउँछ ।'

अहिले त्यो हैजाले पनि सोचिरहेको होला कि रोगको उपचार हुन थाल्यो, मानिस अन्धविश्वासबाट बाहिर निस्केर झारफुकको साटो अस्पताल जान थालिसके । देश विदेशमा औषधि बनिसक्यो । अब मैले मानिस मार्न सक्दिनँ भनेर । बाल मस्तिष्क न हो, रोगसँगै आफैँभित्र मनमनै प्रतिवाद पाे गर्न थालेछु म ।

अनि फेरि सोचेँ, ‘कोसाैँ टाढा रहेर आकाशबाट हामीलाई नियालिरहेको चन्द्रमामा त मान्छे पुगिसके । त्यति मात्र नभएर विभिन्न विज्ञानका चमत्कारहरूका बारेमा पुस्तक र सिनेमामा पनि हेरिसकेँ । जाबो यो हैजाले अब हामीलाई के गर्ला र ?’

आफैँभित्र अलौकिक शक्तिको अनुभूत गर्दै घमण्डसहित लामो सास तान्दै रोगलाई बेवास्तामा उडाइदिएँ ।

समय बित्दै गयो, म पनि बाल्यावस्था पार गरेर युवावस्थामा प्रवेश गरिसकेँ । बाल्य अवस्थाका ती कौतुहुलता र हैजाप्रति हराएको डरबाट नोष्टाल्जिक बन्छु । अनि सोच्छु ‘अब त हजुरबुबालाई आफैँ प्रश्न सोध्न सक्छु ।’

विज्ञानले मानिसलाई सुसम्पन्न र निरोगी राख्ने घमण्ड बोकेर हुकिर्एको म आज २५ रूपैयाँ पर्ने कापीका पाना ५० रुपैयाँमा किनेर यी त्रासदीपूर्ण शब्द लेख्दै छु ।

कुरा आजभन्दा केही दिनअगाडिको हो । यहाँ चोरले चोरिरहेको थियो, पुलिसले हेरिरहेको थियो । बलात्कारी र हत्यारा छाती फुलाएर हिँडिरहेका थिए । निर्दाेष कानुनको पालना गर्दै थियो । किसान कुटो बोकेर पक्की सडक खन्दै थिए । कृषिका हाकिमहरू विषादी लेख्दै थिए । यहाँ महिनामा ४ हजारदेखि ४० हजार रुपैयाँसम्म, अझ याेभन्दा बढी मूल्यमा शिक्षा किनबेच भइरहेको थियो । सडक गरिबका दैलाभित्र पस्दै थियो, ठेकेदार लाखौँका गाडी झुपडीका पालीमा अडेस लगाँउदै थिए ।

यहाँ अस्पतालमा खुकुरीले काटेको रिपोर्ट कलमले कटाउँदै थिए । अनि उता हाम्रा मित्रहरू हाम्रो बिछ्यौनाको सिरानी सार्दै थिए । अनि हाम्रो देशका मुख्य हैकमवालाहरू लेखिएको संविधानमा सिरकडसना बिछ्याउँदै थिए । सबै ब्यस्त थिए आ–आफ्नो स्वाधीनतामा, समृद्ध नेपाल समृद्ध नेपालीको नारामा खुलेर नै रमाउँदै थिए र उनीहरूसँगै तालमा ताल मिलाइरहेको थिएँ शायद म पनि ।

यसरी आफ्नै ब्यस्ततामा हराइरहेको म बिहान सबैरै बीबीसी समाचारमा सुनिरहेकाे थिएँ । समाचारमा 'चीनको वुहान भन्ने शहरमा अनौठोे रोगले भटाभट मानिसहरूको ज्यान लिइरहेकाे' बताइएकाे थियाे । त्यो खबरले साँच्चै नै मेरो मथिङ्गल हल्लायो । रोगबारे बाँकी जानकारी लिन नपाउँदै फेरि अर्को सामाचार सुनेँ ‘अमेरिका, जापान, भुटान, अस्ट्रेलिया, बेलायत, अन्य थुप्रै देशमा लाखौँ मानिसहरू प्रभावित’ यति बेलासम्म मलाई अनौठो रोगको नाम पनि आइसकेको थियो ‘कोरोना भाइरस’ अङ्ग्रेजीमा ‘कोभिड-१९’ ।

यो पनि पढ्नुहोस

लकडाउनले अभिनय सिकायाे

सारा मानिसलाई घरभित्र थुनेर आफू भने मसिहा बन्दै विश्व भ्रमणमा निस्किएको कोरोना भाइरस हाम्रै दैलोमा कराउँदै थियो । नझुक्किनुस्, भाइरसले कराएन, कराउँदै थियो त हजुरबुबाको पालाकाे रेडियो । जुन बुबाले अझै सधैँ बिहान घरको दैलोमाथि झुण्ड्याएर खबर सुन्नुहुन्छ ।

बुबाले पनि सधैँ झैँ त्यो दिन पनि झुन्डिइरहेको रेडियोको कान बटार्दै बीबीसीको समाचार सुन्न थाल्नुभयो । समाचारमा भनिरहेको थियो, 'कोरोना भाइरस नेपालमा पनि पुष्टि । चीनबाट आएका एक पुरूषमा नेपालमा पहिलो पटक कोरोना भाइरसको संक्रमण देखिएकाे हो ।’

लौ जा, भाइरसले त नेपाल भ्रमण पनि सुरू गरेछ । सामाचारले गर्दा नखुलिसकेको निद्रा पनि खुल्यो ।नखुलोस् पनि किन ? सधैँ अन्तिममा आउने ज्यानमारा रोगको समाचारले आज पहिलो स्थान पाएको थियो समाचारमा पनि ।

अब भने डरले मनमा नराम्रोसँग ढ्याङ्ग्रो ढोक्न थाल्यो । आत्तिएको मनलाई फेरि अर्को समाचारले अत्यायो उपचार नै छैन भनेर ।

खबरसँगै रोगबाट बच्ने अफवाहहरू पनि फैलिँदै मेरै कानसम्म आइपुगे– लसुन खाए निको हुन्छ, रक्सी खानेलाई त लाग्दै लाग्दैन रे ।

होन हो कहिले त मलाई आपत परेझैँ लाग्थ्यो रक्सी त म खान्नँ, अनि फेरि आमाले दालमा लसुन धेरै पड्काएको भन्दै कराएको पनि हिजै हो । लसुन रक्सी दुवै नखाने मलाई झन् पिर पर्न थालिसकेको थियो ।

फेरि सोचेँ, आss सबै कुरा त के हुन्थ्यो होला र, हाम्रो गाउँमा त झन् ज्वरो त फुकेर च्वाट्टै पार्ने धामी छन् भन्थेँ, हदै गरे ढ्याङ्ग्रो बजाइदिए भाग्छ यो कोरोना ।

मनमा अनेक कुराको ज्वारभाटा उठ्न थाले । पल्ला घरको सानेलाई ज्वरो आ'थ्यो रे आमा भन्नुहुन्छ । ‘त्यता नजा कोरोना लाग्या हो । उच्च ज्वरो आउने, रूघा खोकी लाग्ने सास फेर्न गाह्रो हुने हुन्छ रे । बा त्यसलाई पनि सल्क्यो कि भाइरस ? फेरि छुँदैमा सर्छ रे ।’ आमाको कुराले त झसङ्गै पार्‍याे ।

अब म समाचार जहिल्यै सुन्न थालिसकेको थिएँ । अब कोरोनाको समाचार बीबीसी हाेइन, स्थानीय समाचारमा नै आउँथ्यो कोरोना विशेष त विदेशबाट आएको व्यक्तिमा संक्रमण हुने हो रे, धेरै नआत्तिन अनुरोध । रेडियोको यो अनुरोधपछि म सानेलाई भेट्न गएँ । सामान्य ज्वरो रहेछ, निको भइसकेछ ।

भेटेर आएको भोलिपल्ट पनि बिहानै समाचार सुनेँ, ‘नेपालमा सयको संख्यामा पुष्टि, एकको मृत्यु ।अन्य देशमा हजारौँको मृत्यु ।’ एकाएक बाल्य अवस्थामा वैज्ञानिक चमत्कारप्रति पलाएको घमण्ड एक/एक गर्दै झरिरहेको आभाष हुन थाल्यो । अब ममा वैज्ञानिक युगको विश्वास हराउन थाल्यो । किनकि आज यो महामारी रोगका कारण लाखौँले अकालमा ज्यान गुमाइसक्दा पनि विश्वका कुनै देशले ओखती पत्ता लगाउन सकेको छैन ।

नेपालमा पनि लडकडाउनको तयारी हुँदै थियो । गाडी नचल्ने, पसल नखुल्ने, घरबाहिर हिँड्न नदिने एक/एक गरी रेडियोले भनिरहेको थियो । सँगै भाइ पनि भन्दै थियो, ‘दादा स्कुल बन्द छ हाम्रो । अब कहिले खुल्छ, सर मिसलाई पनि थाहा छैन रे ?’ ऊ खुबै रमाइलोसँग भन्दै थियो । अनि सँगै आफूलाई मन पर्ने हाजमोला चक्लेट नपाएर नरमाइलो पनि मान्दै थियो । पसल सबै बन्द, कसरी पाओस् उसकाे मन पर्ने हाजमोला किन्न पनि ?

धन्न, आमाले बेलैमा बुद्धि पुर्‍याएर नुन, तेल, दाल अन्य सामान सधैँ ल्याउनेभन्दा धेरै ल्याउनुभएछ । यो देखेर भाइले जिज्ञासु हुँदै सोध्यो, ‘माहामारीले गर्दा पसल बन्द हुन्छ, अब सामान पाइँदैन, त्यही भएर ल्याएको ।’

आमाको उत्तरले भाइले पनि हाजमोला किन्न नपाएको रहस्य बल्ल बुझ्यो ।

दिनहरू बित्दै थिए । एकाएक गाउँ माया मारिसकेकाहरू सबै गाउँ फर्कन थाले । सयौँ कोरोना संक्रमित भन्दै समाचारमा आइरहे, समाचारसँगै हाम्रो गाउँमा पनि हजाराैँ मान्छे महाकाली नदी तरेर आइरहे । यसरी मानिससँगै मानिस पनि डराउँदै हिँड्न थालेको ८५ दिन बित्यो ।

हामी घरमै बसेर कोरोना भाइरसबाट बच्न पूर्ण लकडाउनको पालना गरिरहेका छौँ । यसका अलावा रोग लाग्न नदिन पूर्वतयारी गरिरहेका छौँ भने, अरूलाई पनि सिकाउँदै छौँ । तर सुन्दै छु, बजारमा पैसाका बिटाहरूसँग मीत लाउनेहरू पनि आज कुटो कोदालोसँग प्रित लाउँदै छन् रे !’

अन्त्यमा, विपदमा छौँ, र पनि हामी सिक्दै छौँ, हाम्रो समाज सिक्दै छ । हाम्रो देश सिक्दै छ तर मलाई विश्वास छ कि मेरो देशको स्वदेशी माटोमा यो विदेशी महामारीको अन्त्य हुनेछ । मेरो जस्तै सोचसँगै सोच बढाऔँ, सतर्कता बढाऔँ, संक्रमणलाई बढाएर हाेइन, लडेर जितौँ ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, असार ५, २०७७ १३:१४