राजनीतिक शुद्धीकरणकाे बहस

A+ A A-

धुवाँको मुस्लोसहित घ्यारघ्यार गर्दै नौबिसेको उकालो चढ्दै गरेको एउटा जीर्ण (थोत्रो) ट्रक, त्यसमाथि भरिभराउ मालसामान । यस्तो ट्रक गन्तव्य पुग्ला कि नपुग्ला भन्ने भय त हुन्छ नै, त्यसैमाथि दुर्घटनाको त्रास ।

पाइला गनेर हिँड्ने यस्तै थोत्रा ट्रकका कारण नौबिसे–नागढुंगा सडकमा जाम हुन्छ । ट्रकको स्लो–मोसनले न त माइक्रो अगाडि जान पाउँछ, न बसलगायतका सवारीसाधन । जति ढिलो भए पनि ती जीर्ण सवारीकै पछिपछि लाग्नुपर्छ ।

यस्तै परिस्थितिमा गुज्रिएको छ नेपाली राजनीति । नेतृत्वमा ६० नाघेका वृद्ध नेताहरू छन् । उनीहरूले न त युवा नेतालाई ठाउँ दिन्छन्, न नयाँ भिजन नै दिन सक्छन् । केही गर्छन् भनेर आस गरिएका युवा नेताहरू तिनै वृद्धहरूको पछिपछि लाग्छन् । फेजआउट भएको भिजन भट्याउँदै जनतासामु जान्छन् ।

हाम्रा देशका वृद्ध नेता र नौबिसेको उकालोमा धुवाँ फाल्दै काठमाडौँ छिर्न लागेका जीर्ण ट्रकको हाल उस्तैउस्तै लाग्छ ।

नयाँ-नयाँ हुँदा ढुवानीमा खुबै टेवा पुर्‍याए हाेला तर अब यिनलाई फेर्नुपर्ने बेला आइसक्यो । नभए दुर्घटनाको जोखिम धेरै रहन्छ । त्याे थाेत्राे ट्रकको न त अब पार्टपुर्जाले राम्रो काम गर्न सक्छ, न त गति नै राम्रो दिन सक्छ । पन्चर त झनै यति ठाउँमा टालिएको छ कि माछा मार्ने जालजस्तो भइसक्यो । हिँड्दाहिँड्दै कुन ठाउँमा बन्द हुने हो, त्यो पनि थाहा हुँदैन । उल्टै कहिले काहीँ त धक्का लगाएर गन्तव्यसम्म पुर्‍याउनुपर्छ ।

डाक्टरले जहिल्यै सल्लाह दिन्छन्, म्याद गुज्रेका औषधिले साइड इफेक्ट हुन्छ भनेर । तर के गर्नु, हामीले खान छोड्दैनौँ । कुन लोभमा हो खै कुन्नि ट्रक बदल्नै चाहन्नौँ ।

सडकभर थोत्रा ट्रकको हालिमुहाली छ, अनि कसरी सुरक्षित यात्रा सुनिश्चित हुन्छ, कसरी जाम खुलाउन सकिन्छ ? नेपालका हरेक राजनीतिक दलको नेतृत्वमा वृद्ध नेताको हालिमुहाली छ, देश नयाँ भिजनमा कसरी अगाडि बढ्नु ? ट्रक मात्र होइन, टिपरे नेताको पनि पार्टीमा बिगबिगी छ, सुइँक्याइहाल्ने खालका ।

स्थानीयस्तरदेखि उपल्लो तहमा थोत्रे ट्रकनीति । पेन्सन खाने उमेरका मान्छे त विद्यार्थी नेता बन्ने देश न पर्‍याे । आफ्नै हस्ताक्षर गर्नुपर्दा पनि प्वाइन्ट ५ को पावरदार चस्मा लगाउनुपर्ने मान्छे शिक्षकका नेता । गोलमाल भुँडी पल्टाएर पसलमा कपडा बेच्न बस्या साहुजीजस्ता मान्छे ट्रेड युनियनका नेता ।

आमाका पनि आमाहरू महिला संघका नेता । अनि ६० कटेका बुढाचाहिँ पार्टीका युवा नेता रे ! राम–राम ! अनि ३० वर्ष पुगेकाहरू के बाल नेता ?

तल्लो तलाबाट माथिल्लो तला चढ्दा पनि स्याँस्याँ हुने, २ मिनेट पैदल हिँड्नुपर्दा दमले छोइहाल्ने, जसका शरीरले आराम मागिरहेको छ, तिनीहरू युवा नेता ! यसाे भनेकाे सुन्दा त यौवन पनि सर्माउँदाे हाे ।

शारीरिक रूपमा स्वस्थ हुने मान्छे मानसिक अवस्थाले पनि बलियो हुन्छ र धेरै काम पनि गर्न सक्छ, यो विज्ञानले प्रमाणित गरेको कुरा हो । नेता त स्वस्थ, देख्दै खाइलाग्दो, बुद्धि कौशलले भरिपूर्ण टकटकाउँदो ओभरटाइम काम गर्न सक्ने खालको पो होस् । आफू बलियो भए पो अरुलाई बचाउन सक्छ । आफ्नै हाल बेहाल भएकाले देशलाई के खाग बचाउला ?

यो त दाइँ हाल्दा दुई फन्का लाएर थचक्क बस्ने गोरुले गैरिखेत जोत्न हिँड्याजस्तै भो ।

देशमा कति आन्दोलन र बलिदानीकाे शृङ्खला लामै छ । तर, जनताको स्थिति भने ज्यूँका त्यूँ छ । अहिलेका राजनीतिज्ञले शाही संस्कारभन्दा पनि दोब्बरको भद्दा मजाक गरेर देशलाई भड्खालोमा हाले । विकास र सुशान त नेपालका लागि वीरबलको खिचडी भइसक्यो । बरु ढुङ्गो पाक्ला त्याे खिचडी पाक्नेवाला छैन ।

हाम्राे राजनीति त्रुटिपूर्ण हिसाबजस्तै भयाे । दिशाहीन राजनीतिले बरु समाजमा जनमत विभाजन गरेर उल्टै अन्तर्विरोध जन्माएको छ । जनतामारा ठेकेदारको चेपुवामा मुलुक स्वाँस्वाँ गर्दै छटपटाइरहेको छ । बुढाहरूको मौसमी राष्ट्रवाद र वेफ्वाकको हुँकार चुनावमा जितका लागि देखाइएकाे छडी मात्र हो । अब त जनताले दलाल भाइरसको क्षणभङ्गुर खोक्रो राष्ट्र प्रेमको हिसाब किताब राख्नैपर्छ ।

अहिले देशमा शक्ति सञ्चालन र संघर्ष गरिरहेका पार्टीहरू नेकपा, कांग्रेस हुन् वा मधेसवादी दलसहित अन्य । यिनीहरू सबैको नीतिगत सिद्धान्त नै आर्यघाटमा नपुगुन्जेल सत्ता र शक्तिमा रहिरहने हो । केही सीमित स्वार्थ समूहको चंगुलमा पार्टीहरू दशकौँदेखि कैद भएका छन् ।

सैद्धान्तिक धरातल गुमाएका वयोवृद्ध मदारीहरूले पार्टी र देशलाई आफूअनुकूल नचाइरहेका छन् । देशले उचित निकास नपाउनुमा थुप्रै 'फ्याक्टर' छन् तर पहिलो र 'मेजर फ्याक्टर' भनेकै देशमा बुढातन्त्रको शासन नै हो ।

कहिलेसम्म देशलाई यी थोत्रा ट्रकमा हालेर हुइँकाउने ? अझै कति लामो अमूर्त समयसम्म ऊर्जावान् युवाले वयोवृद्धको कठपुतली बन्नुपर्ने हो ? एक क्षमतावान युवाले कहिले आफ्नो राजनीतिक ज्ञान देशका लागि उपयोग गर्न पाउने ? के देश र पार्टी चलाउन ३२ दाँतमा २५ दाँत झर्नैपर्ने हो त ? त्यसो भए देश चलाउन चाउरी परेर जवानी ओइलिनुपर्ने हो कि मूत्र बिसर्जन गर्दा आफैँले लगाएको सुरुवालको इजार खोल्न नसक्नेले हो पार्टी र देश हाँक्ने ?

यिनले तलदेखि माथिसम्म आफू अनुकूल नियम बनाएका छन् । डाडुपन्यू आफ्नै हातमा । विरोध गर्नेलाई भित्तामै पुर्‍याउँछन् र भोकमरीले मार्छन्, पूरै भूमिकाविहीन पारिन्छ । गुलामी नगरौँ त अस्तित्व नरहने डर, गरौँ त देशको यो हाल बनाए बुढाहरूले ।

पार्टीभित्रैका थुप्रै युवा, बुढाहरूको गलत प्रवृत्तिप्रति जानकार छन् तर बोल्ने हिम्मत जुटाउन शायद बाहुबली नै खोज्नुपर्ला । नेतृत्व पंक्तिले गरेका जंगे हैकमवादको विरोध पार्टीका विचार बोक्ने कार्यकर्ताले मात्र गर्न सक्दछ, न कि झोला बोक्नेले ।

यसरी पार्टीका बुढा मुखिया र पंगु-झोले कार्यकर्ताको मौनताले मात्रै देशको हाल हरिबिजोग बनेको छ ।

राष्ट्रियता त सत्तामा जाने भर्‍याङ मात्र हो यिनका लागि । बरु यिनको लतलत भएको गिदीले कनिकुथी ताकतले भ्याएसम्म आफू शक्तिमा कसरी रहने ? जनतालाई कुन मुद्दा उचालेर बेवकुफ बनाउने ? विदेशीको गुलामी कसरी गर्ने ? नोकरशाही पुँजीपतिलाई कसरी खुसामद गर्ने ? आफ्ना नातेदार र कार्यकर्तालाई कसरी भर्ती गर्ने ? आफ्नो गुटलाई कसरी मोटो बनाउने ? नीतिगत भ्रष्ट्राचार कसरी गर्ने ? राज्य सत्तामा कसरी हालीमुहाली गर्ने ? बस्, यिनका योजना र उद्देश्य योभन्दा एक इन्च पनि फरक हुँदैन । नैतिकता र सरम पच्न थालेपछि स्वयम् सरम पनि सर्माउँछ । अहिले भइरहेको यही हो ।

भ्रष्ट हो भनेर जान्दाजान्दै, खराब छ भनी देख्दादेख्दै, यो मान्छेले केही गर्न सक्दैन भनेर थाहा पाउँदापाउँदै प्रत्येक पल्ट यिनै लुटेराहरूको चुनाव चिन्हमा ड्याम्म लाहाछाप ठोक्ने स्वयम् हामी पटमूर्ख होइनौँ ? फेरि त्यसमै हामी लम्बेतान गफ चुट्छौँ, 'नेताले देश बिगारे भनेर !' लाखौँ वर्षमा एकपल्ट जन्मिने यस्ता युगपुरूषलाई भोट दिन थालेपछि आफ्नै थाप्लोमा धारे हात हान्नुबाहेकको विकल्प रहन्न ।

सात सूर्य एकै पल्ट उदाउँदा पनि नभेटिने यस्त्ता महान दार्शनिकका झोला बोक्न थालेपछि, जी हजुर गर्दै चाप्लुसी गरेपछि, यिनले गरेका हरेक अपराधलाई नदेखेजस्ताे गरेपछि, गलत गर्दा पनि चुँसम्म गर्न नसकेपछि, अनि यिनले देशलाई त स्वर्ग बनाइहाल्छन् नि ! देशको गुदी त खाइ नै सके, अब रहेको खोसेल्टो पनि बाँकी राख्दैनन् यिनले ।

नेताहरूले स्वेच्छिक अवकाश लिने भन्ने कुरा त ब्रह्मनालमा पुगेपछि मात्र हो । यो एउटा अकाट्य प्रचलन नै बनिसक्यो । जबसम्म राजनीतिमा उमेर हदबन्दी वा स्वेच्छिक अवकाश हुँदैन, तबसम्म मुलुक प्रयोगशाला बनिरहने छ ।

कुनै एक जनाले मात्र सदा सत्तामोहको मज्जा लुटिरह्याे र शक्तिको उन्मादले बौलायो भने आफू मात्र होइन, उसले लाखौँलाखको जीवन ध्वस्त पार्छ भन्ने उदाहरण महाभारतका पात्र धृतराष्ट्रबाट लिन सक्छौँ । यहाँ त एउटा होइन, सत्ताको उन्मादले मात्तिएका हजारौँ धृतराष्ट्रहरू छन् ।

देशको यो हविगतमा बुढो राजनीति नै ठूलो जिम्मेवार छ । यहि प्रवृत्तिको राजनीतिक अभ्यासले युवाहरूलाई झनै भुत्ते बनाएको छ । बुढाहरूको सकुनी दाउपेचले युवाहरूलाई झनै नैराश्यताले गाँजेको छ । बुढाहरूको बदनीयत राजनीतिक तिकडमले नैतिक वैधता गुमाइसकेको छ । हास्यकलाकार मनोज गजुरेलले वर्षमा एकपल्ट गाइजात्रा गर्छन् तर हाम्रा वयोबृद्धहरूले वर्षैभर प्रहसन गरेर जग हसाउँछन् । यो ठ्याक्कै स्खलित राजनीति हो । अभिभावकीय जिम्मेवारी गुमाइसकेको नेतृत्वलाई कहिलेसम्म काँधमा थाम्ने ?

ढल्न लागेको सूर्यलाई अर्घ दिने हो, रोइकराई गरेर अर्को सुनौलो दिन आउनबाट वन्चित गर्ने होइन । यो कुरा ढिलो चाँडो हामीले बुझ्नैपर्ने छ कि, डुब्न लागेको टाइटानिकले मान्छे बचाउन सक्दैन ।

सफेद झुट बोल्नमा विद्यावारिधि गरेका पुरानो नेतृत्वलाई गाली र ताली दिएर अबको निकास हुनै सक्दैन । अब वयोबृद्धले अवकाश लिएर राजनीतिक नेतृत्व युवाहरूले लिनैपर्छ । देशले अब युवा नेतृत्व मागिरहेको छ । यसका लागि पार्टीभित्रैबाट दबाब र निर्वाचनमा जनस्तरबाटै विकल्प दिनुपर्ने हुन्छ । हामीलाई मन्त्री, प्रधानमन्त्रीदेखि सबै युवा चाहिने तर भोट भने वयोबृद्धको बाकसमा खसाउने ? अबको युग युवाले हाकून् भन्ने लाग्छ भने हरेक नागरिकले भोट पनि युवाहरूलाई नै खसाल्नुपर्छ, ताकि पार्टीले उम्मेदवार बनाउँदा पनि दश पल्ट सोचोस् ।

खुट्टामा लाउने चप्पल किन्नु पर्दा पनि हामी सोचविचार गरेर नाफानोक्सान केलाउँछौँ । तर देश चलाउने नेता छान्दा भने एक मिनेट पनि सोच्दैनौँ । हामी यतिसम्म गैरजिम्मेवार भैसक्यौँ कि पार्टीले हजुरबाका पनि बालाई टिकट दियो भने हाम्रो भोट दायाँबायाँ जादैन । यहि कारणले हो सक्षम युवाले राहादानी अफिस धाउनुपर्ने र असक्षमहरूले संसद भवनमा इन्ट्री पाउने ।

विश्वका कैयौँ मुलुकमा युवाहरू सरकार र पार्टीलाई हाँकिरहेका छन् । फिनल्यान्डकी प्रधानमन्त्री सन्ना मरिन संसारकै कान्छी प्रधानमन्त्री हुन् । ३४ वर्षीय मरिनले फिनल्यान्डजस्तो विकसित देशलाई नेतृत्व गरिरहेकी छन् । हाम्रोमा वृद्धभत्ता खाने उमेरका नेता नेतृत्वमा छन् । प्रधानमन्त्री ओली त अब वृद्धभत्ता खान २ वर्ष बाँकी रहेको बताउँदै आएका छन् ।

युक्रेनलाई ४२ वर्षीय राष्ट्रपति जेलेस्किले २०१९ मे बाट सरकार हाँकिरहेका छन् । न्युजिल्यान्डकी प्रधानमन्त्री ज्यासिन्दा अर्डन ३९ वर्षकी भइन् । जसले सन् २०१७ अर्थात ३६ वर्षको उमेरदेखि नै पार्टी प्रमुख हुनुका साथै समृद्धशाली देश न्युजिल्यान्डलाई हाँकिरहेकी छन् ।

विश्व शक्तिशाली एक देश क्यानडाका प्रधानमन्त्री जस्टिन ट्रुडो हुन् । जसले विगत २०१५ अर्थात ४४ वर्षको उमेरदेखि क्यानडाको २३औं प्रधानमन्त्रीको रुपमा देशलाई हाँकिरहेका छन् । क्यानडाको उचाइ विश्व मानचित्रमा कुन स्थानमा छ, त्यो त भनिरहन परेन ।

अस्ट्रेलियाका प्रधानमन्त्री स्कट मोरिसन ५१ वर्षका हुन् जसले सिङ्गो देश र महादेश रहेको विकसित मुलुक अस्ट्रेलियाको नेतृत्व गरिरहेका छ्न् ।

एक्लै संसार हल्लाउने छवि बनाएका उत्तर कोरियाली सुप्रिम लिडर किम जोङ उन विगत २८ वर्षको उमेरदेखि सेना र मुलुकलाई हाँकिरहेका छन् । युक्रेनका अघिल्लो प्रधानमन्त्री ओलेक्सीले ३५ वर्षको उमेरमै सिङ्गो राष्ट्र हाँकिसकेका छन् ।

पूर्वलेखक तथा पत्रकार कार्लस अल्भाराडो कोस्टारिकाका ४८औं राष्ट्रपति हुन् । जसले सन् २०१८ अर्थात् ३८ वर्षको उमेरबाटै देशलाई सरकार प्रमुखको हैसियतले सम्हालिरहेका छन् ।

३९ वर्ष पूरा गरेका तमिम विन हमाद कतारको हेड स्टेटका इमिर हुन् । जसले सन २०१८ बाट नेतृत्व सम्हालिरहेका छन् ।

पूर्वअर्थशास्त्री तथा बास्केट बल खेलाडी पेट्रो सान्चेज ४६ वर्षको उमेरमा अर्थात सन् २०१८ जुन महिनामा स्पेनका प्रधानमन्त्री भएका हुन । उनी ३२ वर्षको उमेर मै स्पेनी सोसलिस्ट पार्टीका प्रमुख भएका हुन् । अहिले उनले सरकार प्रमुखका हैसियतले युरोपेली मुलुक स्पेनलाई हाँकिरहेका छन् ।

यस्ता सीमित होइन, हजारौँ युवाहरूले सरकार प्रमुखदेखि अभिन्न अंग र पार्टी प्रमुख भएर संसार हाँकिरहेका छन् । संसारका विकसित देशहरूमा ३० देखि ४८ वर्षको उमेरमा मन्त्री र पार्टीको सर्वोच्च लिडर भएका उदाहरण त कति छन् कति । के नेपालमा यो सम्भव छैन र ? अब यो बहसको विषय बन्न जरुरी छ ।

राजनीति देशको मेरुदण्ड हो । मेरुदण्डको सन्तुलन मिलेन भने शरीर ठीक रहन्न र राजनीतिले सही दिशानिर्देश पाएन भने देशको सन्तुलन बिग्रिन्छ । देशको भविष्य राजनीतिद्वारा नै लेखिने हुनाले पहिले राजनीति शुद्धीकरण हुन आवश्यक छ । कुनै पनि देशको सर्वाङ्गीण विकास त्यो देशको राजनीति कति गहिराइमा छ भन्नेमा भर पर्दछ ।

देशलाई समुन्नत बनाउन र चितुवा गतिमा लैजान युवाहरूले नेतृत्व लिनका लागि बहस गर्न जरुरी छ । र वयोवृद्ध राजनीतिज्ञले अवकास या उमेर हदबन्दी कायम गरी प्रसस्त मार्ग दिइ आफू 'थिंक ट्यांक'का रूपमा बस्न आवश्यक छ ।

विभिन्न कालखन्डमा पृथक शक्तिहरूको देशले प्रयोग गरिसकेको छ अब राज्यसत्ता र सिङ्गो शक्तिमा युवाको नेतृत्व आवश्यक छ ।

अत: नेपाली राजनीतिको आमूल परिवर्तन र नयाँ अध्यायका लागि बुढाहरूलाई विस्थापन गरौँ र युवाहरूको नेतृत्व कायम गरौँ ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, जेठ ३०, २०७७ १४:१८