विप्लवभन्दा अरब ठीक

A+ A A-

रुकुम जनयुद्धको इपिसेन्टर । पश्चिम रुकुमको बाँफिकोट गाउँपालिका आफैंमा इपिसेन्टर । बाँफिकोट गाउँपालिकास्थित रविगाउँ इपिसेन्टरको पनि इपिसेन्टर । तात्तकालीन माओवादी शसस्त्र युद्धताका रविगाउँका १६ जनाले सहादत प्राप्त गरे ।

उनीहरूको सम्झनामा रविगाउँकै सिरानमा शहीद स्मारक बनाइएको छ । सानो जग्गामा छ । तैपनि स्मारक लथालिंग छ, काम पूरै भएको छैन । मानौं, बनाउनै नपर्ने कुरा बनाएजस्तो गरी ।

म त्यही स्मारकअघि उभिएको छु । स्मारक हेर्दा लाग्छ, जनयुद्ध अब विगतको एउटा कथा हो । शहीदलाई सम्झने फुर्सद सत्ताको लडाइँमा अब कसैलाई छैन किनभने शहीदको त्यत्रो वीरता र गाथालाई स्मरण गर्न बनाइएको स्मारक आफैंमा उराठलाग्दो छ ।

जनयुद्धकै नेतृत्वकर्ताहरूको हातमा पटक–पटक सरकार आएकै हो तर शहीद स्मारकले कहिल्यै प्राथमिकता पाएन । मलाई स्मारक हेर्दा शहीदको बलिदान नै अर्थहीन भएको भान हुन्छ । तैपनि त्यही जनयुद्धको जगबाट मुलुकले संघीयता, गणतन्त्र र धर्मनिरपेक्षताको जग बसाल्यो ।

शहीद स्मारकअघि रुकुमबासी पहलसिंह घर्ती र देवबहादुर बुढासँग एक आपसमा मुखामुख ग¥यौं । हामीसँग कुरा गर्न भनेर गाउँका २०–२१ वर्षका युवा जम्मा भए । एक जना त शहीद पुत्र नै थिए । अहिले उनी २० वर्षका भए ।

‘बिहान के काम गरियो भाइ हो ?’ मैले उनीहरूलाई सोधें ।

‘किन उपल्लो तहको राजनीतिक परिवर्तनले तल्लो तहको जीवन फेर्न सकिएन ? समस्या विचारमा होला कि प्रवृत्तिमा ?’

उनीहरूले आलुबारीमा काम गरेको र लेकको गोठबाट गाउँमा दाउरा ल्याएको बताए । नेपालमा युवाहरू कृषिबाट विमुख भइरहेका बेला पश्चिम रुकुमको रविगाउँमा युवाहरू अझै खेतीपातीमा संलग्न भएको देख्दा म आफैं दंग परें । गफ लम्ब्याउन सुर चढ्यो ।

राजनीतिक विषयमा अडियो गफ

‘हाम्रो गाउँबाट यत्रो ठूलो सहादत भयो । जनयुद्धका लागि हामीले धेरै ठूलो बलिदानी ग¥यौं तर हाम्रा लागि के भयो ?’ एक युवकले भने, ‘हामीले व्यक्तिगत केही खोजेका छैनौं । तर हाम्रो गाउँको परिस्थितिमा फेरबदल आएन ।’

‘कुनै पनि कुरामा हाम्रो जीवनमा परिवर्तन आउन सकेन त्यसैले हामी युवामाझ प्रश्न छ । हाम्रो गाउँले गरेको योगदानको स्वाद हाम्रै गाउँमा किन आइपुगेन ? किन हिजोभन्दा आज हाम्रो परिस्थितिमा बदलाव आएन ?’ उनी गम्भीर भएर बोल्दै थिए ।

म सुन्दै थिएँ तर परिस्थितिले कोल्टो फे¥यो । उनले मलाई पो प्रश्न फाले, ‘यस्तो परिस्थिति तपार्इंलाई कस्तो लाग्छ ?’

राजनीतिक शास्त्रमा उपल्लो तहको संरचनाले धेरै कुरा छेकेको हुन्छ भन्ने गरिन्छ । उपल्लो तहको संरचना फेरेपछि तल्लो तहमा परिवर्तनले गति लिन्छ तर अनौठो छ, नेपालमा उपल्लो तहका भीमकाय पर्खाल फोडिएको धेरै वर्षपछि पनि तल्लो तहमा जस्ताको तस्तै छ । राजनीतिशास्त्रको सामान्य सिद्धान्त पनि नेपालमा लागू भएको छैन ।

उनीहरूको प्रश्नले आफू कठघरामा उभिएको महसुस गरें । मैले खासै उत्तर दिनै सकिनँ । परिवर्तन भएको छैन भन्न सकिनँ, मुलुकमा गणतन्त्र छ । मुलुक केन्द्रीकृत राज्य व्यवस्थालाई भत्काएर संघीयतामा गएको छ । परिवर्तन भएको छ भन्न सकिनँ, उनीहरूसँग गुनासा र अभावको चाङ छ ।

‘किन उपल्लो तहको राजनीतिक परिवर्तनले तल्लो तहको जीवन फेर्न सकिएन ? समस्या विचारमा होला कि प्रवृत्तिमा ?’ म घोरिएँ ।

एकछिन तै चुप मै चुपको वातावरण उत्पन्न भयो । मैले उत्तर दिने हिम्मत नराखेपछि युवाहरूले नै कुरालाई अन्यत्रै मोडे ।

विषय अडियो विप्लवमा । उनीहरूले विप्लवका मानिस एक साताअगि मात्र आएर तलको घरमा बसेको बताए । क्रान्तिमा लाग्नुपर्छ भने रे । युवाहरूले विप्लवको क्रान्तिमा नलाग्ने ठहर गरेछन् ।

‘विगतमा क्रान्तिमा लागेर हामीले गुमायौं मात्रै, पायौं के ?’ फेरि पनि उनीहरूले थपे, ‘व्यक्तिगत केही खोजेका होइनौं । यो गाउँले के पायो ?’ हामी युवाले नारा बनाएका छौं, विप्लवभन्दा अरब ठीक ।’

दिमागमा ठूलै झड्का लाग्यो । प्रचण्ड बिग्रिएको र माओवादीले सही दिशा नलिएको ठहर गर्दै विप्लवले नयाँ पार्टी खोलेका थिए । तर सबैभन्दा ठूलो बलिदानी गरेका गाउँका युवा भन्छन्– विप्लवभन्दा कतार ठीक ।

पुरानै क्रान्तिप्रति हाम्रो प्रश्न छ । हिजोको क्रान्तिबारे गौरव कि हीनताबोध पालौं ? हामी कोही पनि यो क्रान्तिमा लाग्दैनौं । हाम्रो नारा छ– विप्लवभन्दा अरब ठीक,’

विप्लवको एकीकृत क्रान्तिभित्र खासै गुदी म पनि देख्दिनँ । विप्लवले भनेको क्रान्ति कसरी गर्ने हो म पनि बुझ्दिनँ । क्रान्तिपछि हुने के हो ? मेरो मनमा पनि प्रश्न छ ।

एउटा गाउँका युवाको कुरा सुनेर विचार बनाउनु पूर्वाग्रह हो भन्न सकिएला । दक्षिणपन्थीको बिल्ला भिराउन पनि सकिएला । क्रान्तिविरोधी चरित्र हो भन्न पनि सकिएला तर रविगाउँका युवाले भनेको कुरा क्रान्ति गर्न तम्सिएका विप्लवका लागि धेरै ठूलो प्रश्न हो ।

विप्लवलाई लागेको होला, अहिले स्थानीय, प्रदेश र केन्द्रमा कम्युनिस्ट सरकार भए पनि जनताको जीविका र जीवनका लागि खासै केही काम भएको छैन त्यसैले क्रान्ति सम्भव छ । वर्तमान सरकारले खासै काम नगरेर विप्लवका लागि क्रान्तिको उर्वर भूमि तयार पारिदिएको छ । तर यो उर्वरभूमिमा प्रवेश गर्ने मानवशक्ति भने छैन किनभने युवाहरू भन्दै छन्– विप्लवभन्दा कतार ठीक ।

‘विप्लव राजनीतिले जन्माएका नेता हुन् कि परिस्थितिले ? सिर्जनाले जन्मिएका हुन् कि कुण्ठाले ?’ रवि गाउँको शहीद स्मारकअगि उभिँदा मलाई यी प्रश्नले निकै घोच्यो । अरू नेताको जस्तै अवसर पाएको भए उनलाई नयाँ क्रान्ति चाहिन्थ्यो कि चाहिँदैनथ्यो होला ? अहिलेको क्रान्ति विप्लवलाई चाहिएको होला कि जनतालाई ? कतै विप्लव अवसर नपाएको कुण्ठाबाट जन्मिएका त होइनन् ?

युवाहरूले अप्रत्यक्ष रूपमा अवसर नपाएर विप्लव क्रान्तिमा होमिएको बताए ।

‘पुरानो क्रान्तिले केही भएन, नयाँले केही हुन्छ कि ?’ मैले जिस्काएँ ।

‘हामी पुरानो क्रान्तिबाटै थकित छौं । अब नयाँ क्रान्तिको झोला बोक्न सक्दैनौं । पुरानै क्रान्तिप्रति हाम्रो प्रश्न छ । हिजोको क्रान्तिबारे गौरव कि हीनताबोध पालौं ? हामी कोही पनि यो क्रान्तिमा लाग्दैनौं । हाम्रो नारा छ– विप्लवभन्दा अरब ठीक,’ युवाले एकै स्वरमा भने ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, चैत २१, २०७५ २२:५८